پرسش :
شبهه: هيچ لزومي ندارد ما در كار هايمان مشورت كنيم، مشورت فكر انسان را تعطيل مي كند، از طرفي نيز اگر مشورت خوب بود در احاديث ما به آن اشاره مي شد.
پاسخ :
اين مطلب در واقع از چند بخش تشكيل يافته است:
1. اصل ضرورت مشورت و اينكه آيا مشورت كردن كاري اصول و منطقي است يا خير؟
اصل ضرورت مشورت و اينكه انسان نياز به مشورت دارد، بر كسي پوشيده نيست. همه انسانها در زندگي خود به مشكلاتي بر مي‌خورند يا سؤالاتي براي آنها پيش مي‌آيد كه خود به تنهاي قادر برانجام آن نيست و راه حل صحيح و مناسب آن را نمي‌داند. در چنين مواردي سه گزينه را پيش روي خود دارد كه بايد يكي از آنها را برگزيند:
1. از حركت و تلاش در آن زمينه خاص دست برداشته و هم چنان متحير و سرگردان بماند. اين گزينه هيچگاه توسط انسانهاي عاقل انتخاب نمي‌شود و مشكل را براي انسان حل نمي‌كند.
2. راه‌هاي مختلف راتجربه نموده و سرانجام بهترين آنها را برگزيند. امّا اين روش نيز در تمامي موارد كاربرد ندارد و نمي‌تواند مناسب باشد، زيرا مستلزم هزينه‌هاي هنگفت و زمان طولاني است تا انسان بتواند تمامي راه حل‌ها را خود تجربه نمايد. در حالي كه عمر انسان و توانايي‌هاي جسمي و اقتصادي او چنين فرصتي را نمي‌دهد، لذا نمي‌توان در همه كارها به خود و انديشه خويشتن متكي باشد.
3. براي حلّ مشكلات و يافتن راهكارهاي صحيح و بهتر، از نظر و فكر ديگران استفاده نموده و با توجه به نظرات و پيشنهادات ديگران راهي را برگزيند. در بسياري موارد، اين روش بهترين و كارآمدترين شيوه‌اي است كه انسان مي‌تواند در زندگي خود از آن بهره‌مند شود. و اين همان مشورت است كه مورد نياز همه انسانها است.[1] به ويژه درعصر كنوني كه پيشرفت تكنولوژي مشكلات گوناگوني را براي انسان به وجود آورده و در استفاده از فناوري‌هاي جديد، نياز به نظرخواهي و مشورت با ديگران است.[2]
همانگونه كه انسان به تنهايي نمي‌تواند زندگي كند و پاسخگوي نيازهاي خود باشد، بدون مشورت و نظرخواهي از ديگران نيز نمي‌تواند زندگي موفقيت‌آميزي داشته باشد.
اصل مشورت از نظر اسلام نيز پذيرفته شده است. خداوند به پيامبر بزگوارش فرمان مي‌دهد كه «و شاورهم في الامر»[3] يعني با مؤمنان در امور و تصميم‌گيري‌ها، مشورت نما. زيرا ضمن اينكه با اين كار باب سنّت حسنه‌اي گشوده مي‌شود و حاكمان اسلامي همواره خود را موظف ببينند كه با مردم در امور مشورت كنند، هميشه نظر جمع استوارتر، درست‌تر و به صواب نزديكتر است.
رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ بارها با ياران و اصحاب خود مشورت مي‌كرد و سپس تصميم مي‌گرفت. خداوند متعال مشورت در امور را از اوصاف نيك مؤمنان مي‌شمارد و آن را در كنار «نماز» و «انفاق» ذكر مي‌كند و مي‌فرمايد: «و الذين استجابوا لربّهم و اقاموا الصلوه و امرهم شوري بينهم و مما رزقناهم ينفقون»؛[4] و آنان كه دعوت پروردگارشان را پذيرفتند و نماز برپاداشتند، و كار و بارشان بين آنان از روي مشورت است و از آنچه روزيشان كرده‌ايم، انفاق مي‌كنند. در برخي از روايات آمده مشورت كنيد چون در مشورت از تجربه ديگران كمك مي گيريد و عقل ديگران را در كارهاي خود شريك مي كنيد.
انسان با چه كسي مشورت نمايد؟
پس از روشن شدن اصل ضرورت و نياز انسان به مشورت، اين سؤال مطرح مي‌شود كه با چه كساني بايد مشورت كنيم.
1. بايد با افرادي مشورت نماييد كه از تجربه و دانش بيشتري برخوردار باشند. هيچ گاه با افراد جاهل، احمق، بي‌تجربه و دروغگو و بي‌شخصيت مشورت نكنيد.
علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «لاتشاورنّ في امرك من يجهل»؛[5] نبايد در كار خود با كسي كه نادان است (و در زمينه موردنظر دانش و اطلاعات كافي ندارد) مشورت كني.
امام صادق ـ عليه السّلام ـ نيز فرمود: «استشر العاقل»؛[6] با افراد عاقل و چيز فهم مشورت كن. در فراز ديگر از كلمات آن حضرت آمده است: «با افراد بي‌شخصيت و پست كه مورد اعتماد تو نيستند، مشورت نكن».[7]
هم چنين حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «لا تستشر الكذّاب فانه كالسّراب يقرب عليك البعيد و يبعد عليك القريب»؛[8] از دروغگو مشورت خواهي نكن، زيرا كه او مانند سراب است و دور را براي تو نزديك و نزديك را براي تو دور جلوه مي‌دهد.
به طور كلي فردي كه مي‌خواهي با او مشورت نمايي بايد داراي ويژگي‌هاي زير باشد:
1. تجربه و يا دانش كافي در موضوع مورد مشورت داشته باشد.
2. عاقل و خردمند باشد و خيرو صلاح شما را بخواهد.
3. فرد امانتدار و رازدار باشد كه شما بتوانيد مطالب و نظرات خود را با وي درميان بگذاريد.
4. فرد صالح و با محبت باشد. رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‌فرمايد: «شاورِ العلماء الصالحين»؛[9] با دانشمندان صالح مشورت كنيد. علي ـ عليه السّلام ـ فرموده است: «خيرُمن شاورتَ ذو والنهي و العلم و اولوا التجارب و الحزمِ»؛[10] بهترين كسي كه با او مشورت مي‌كني صاحبان خرد و دانش و دارندگان تجربه و دور انديشانند.
چگونه بايد مشورت كنيم؟
پس از شناسايي و تشخيص فردي كه واجد صفات ياد شده است، شما بايد به اين نكات توجه داشته و رعايت نماييد:
1. تصميم جدي بر مشورت داشته و به راهنمايي‌هاي فرد موردنظر احترام بگذاريد. برخي افراد از باب تنوع و بدون آن كه قصد جدي بر اجراي پيشنهادات ديگران داشته باشند، با فردي و يا افرادي مشورت مي‌كنند.
2. در برخي مسايل مهم مثل ازدواج، تعيين رشته تحصيلي، انتخاب شغل و... چه بسا لازم است با چند نفر مشورت نماييد، لذا در عين حالي كه به نظرات هر يك از آنها احترام مي‌گذاريد، سعي كنيد تصميم گيرنده اصلي خود شما باشيد. يعني از مجموع نظرات آنها به يك جمع‌بندي كلي برسيد و راهي را كه انتخاب مي‌كنيد، دليل كافي براي بهتر بودن آن داشته باشيد.
3. موضوع و مسأله موردنظر خود را به صورت كامل و روشن با مشاور در ميان بگذاريد تا بتوانيد شما را در آن زمينه راهنمايي كند.
4. متهم نساختن مشاور و تشكر از اظهار نظرهاي وي، افرادي كه شما را راهنمايي مي‌كنند و در رابطه با آينده شما نظر مثبت دارند، مثل پدر و مادر، معلمان، دوستان و... هميشه قدر آنها را بدانيد و از آنها تشكر نماييد.
[1] . رسول خدا مي‌فرمايد: ما يستغني رجلٌ عن مشوره؛ هيچ فردي از مشورت و نظر خواهي از ديگران بي‌نياز نيست؛ نهج الفصاحه، حكمت 1637.
[2] . سيد احمد احمدي، مباني و اصول راهنمايي و مشاوره، انتشارات سمت، 1380، ص 28 ـ 31.
[3] . آل عمران، 159.
[4] . شوري، 38.
[5] . آمدي، غرر الحكم، دانشگاه تهران، ج 6، ص 270.
[6] . محمد باقر مجلسي، بحار الانوار، ج 75، ص 101.
[7] همان، ص 99.
[8] . آمدي، همان، ج 2، ص 816.
[9] . تفسير تستري، ص 28.
[10] . آمدي، غرر الحكم، دانشگاه تهران، ج 3، ص 428.
www.andisheqom.com
اين مطلب در واقع از چند بخش تشكيل يافته است:
1. اصل ضرورت مشورت و اينكه آيا مشورت كردن كاري اصول و منطقي است يا خير؟
اصل ضرورت مشورت و اينكه انسان نياز به مشورت دارد، بر كسي پوشيده نيست. همه انسانها در زندگي خود به مشكلاتي بر مي‌خورند يا سؤالاتي براي آنها پيش مي‌آيد كه خود به تنهاي قادر برانجام آن نيست و راه حل صحيح و مناسب آن را نمي‌داند. در چنين مواردي سه گزينه را پيش روي خود دارد كه بايد يكي از آنها را برگزيند:
1. از حركت و تلاش در آن زمينه خاص دست برداشته و هم چنان متحير و سرگردان بماند. اين گزينه هيچگاه توسط انسانهاي عاقل انتخاب نمي‌شود و مشكل را براي انسان حل نمي‌كند.
2. راه‌هاي مختلف راتجربه نموده و سرانجام بهترين آنها را برگزيند. امّا اين روش نيز در تمامي موارد كاربرد ندارد و نمي‌تواند مناسب باشد، زيرا مستلزم هزينه‌هاي هنگفت و زمان طولاني است تا انسان بتواند تمامي راه حل‌ها را خود تجربه نمايد. در حالي كه عمر انسان و توانايي‌هاي جسمي و اقتصادي او چنين فرصتي را نمي‌دهد، لذا نمي‌توان در همه كارها به خود و انديشه خويشتن متكي باشد.
3. براي حلّ مشكلات و يافتن راهكارهاي صحيح و بهتر، از نظر و فكر ديگران استفاده نموده و با توجه به نظرات و پيشنهادات ديگران راهي را برگزيند. در بسياري موارد، اين روش بهترين و كارآمدترين شيوه‌اي است كه انسان مي‌تواند در زندگي خود از آن بهره‌مند شود. و اين همان مشورت است كه مورد نياز همه انسانها است.[1] به ويژه درعصر كنوني كه پيشرفت تكنولوژي مشكلات گوناگوني را براي انسان به وجود آورده و در استفاده از فناوري‌هاي جديد، نياز به نظرخواهي و مشورت با ديگران است.[2]
همانگونه كه انسان به تنهايي نمي‌تواند زندگي كند و پاسخگوي نيازهاي خود باشد، بدون مشورت و نظرخواهي از ديگران نيز نمي‌تواند زندگي موفقيت‌آميزي داشته باشد.
اصل مشورت از نظر اسلام نيز پذيرفته شده است. خداوند به پيامبر بزگوارش فرمان مي‌دهد كه «و شاورهم في الامر»[3] يعني با مؤمنان در امور و تصميم‌گيري‌ها، مشورت نما. زيرا ضمن اينكه با اين كار باب سنّت حسنه‌اي گشوده مي‌شود و حاكمان اسلامي همواره خود را موظف ببينند كه با مردم در امور مشورت كنند، هميشه نظر جمع استوارتر، درست‌تر و به صواب نزديكتر است.
رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ بارها با ياران و اصحاب خود مشورت مي‌كرد و سپس تصميم مي‌گرفت. خداوند متعال مشورت در امور را از اوصاف نيك مؤمنان مي‌شمارد و آن را در كنار «نماز» و «انفاق» ذكر مي‌كند و مي‌فرمايد: «و الذين استجابوا لربّهم و اقاموا الصلوه و امرهم شوري بينهم و مما رزقناهم ينفقون»؛[4] و آنان كه دعوت پروردگارشان را پذيرفتند و نماز برپاداشتند، و كار و بارشان بين آنان از روي مشورت است و از آنچه روزيشان كرده‌ايم، انفاق مي‌كنند. در برخي از روايات آمده مشورت كنيد چون در مشورت از تجربه ديگران كمك مي گيريد و عقل ديگران را در كارهاي خود شريك مي كنيد.
انسان با چه كسي مشورت نمايد؟
پس از روشن شدن اصل ضرورت و نياز انسان به مشورت، اين سؤال مطرح مي‌شود كه با چه كساني بايد مشورت كنيم.
1. بايد با افرادي مشورت نماييد كه از تجربه و دانش بيشتري برخوردار باشند. هيچ گاه با افراد جاهل، احمق، بي‌تجربه و دروغگو و بي‌شخصيت مشورت نكنيد.
علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «لاتشاورنّ في امرك من يجهل»؛[5] نبايد در كار خود با كسي كه نادان است (و در زمينه موردنظر دانش و اطلاعات كافي ندارد) مشورت كني.
امام صادق ـ عليه السّلام ـ نيز فرمود: «استشر العاقل»؛[6] با افراد عاقل و چيز فهم مشورت كن. در فراز ديگر از كلمات آن حضرت آمده است: «با افراد بي‌شخصيت و پست كه مورد اعتماد تو نيستند، مشورت نكن».[7]
هم چنين حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «لا تستشر الكذّاب فانه كالسّراب يقرب عليك البعيد و يبعد عليك القريب»؛[8] از دروغگو مشورت خواهي نكن، زيرا كه او مانند سراب است و دور را براي تو نزديك و نزديك را براي تو دور جلوه مي‌دهد.
به طور كلي فردي كه مي‌خواهي با او مشورت نمايي بايد داراي ويژگي‌هاي زير باشد:
1. تجربه و يا دانش كافي در موضوع مورد مشورت داشته باشد.
2. عاقل و خردمند باشد و خيرو صلاح شما را بخواهد.
3. فرد امانتدار و رازدار باشد كه شما بتوانيد مطالب و نظرات خود را با وي درميان بگذاريد.
4. فرد صالح و با محبت باشد. رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‌فرمايد: «شاورِ العلماء الصالحين»؛[9] با دانشمندان صالح مشورت كنيد. علي ـ عليه السّلام ـ فرموده است: «خيرُمن شاورتَ ذو والنهي و العلم و اولوا التجارب و الحزمِ»؛[10] بهترين كسي كه با او مشورت مي‌كني صاحبان خرد و دانش و دارندگان تجربه و دور انديشانند.
چگونه بايد مشورت كنيم؟
پس از شناسايي و تشخيص فردي كه واجد صفات ياد شده است، شما بايد به اين نكات توجه داشته و رعايت نماييد:
1. تصميم جدي بر مشورت داشته و به راهنمايي‌هاي فرد موردنظر احترام بگذاريد. برخي افراد از باب تنوع و بدون آن كه قصد جدي بر اجراي پيشنهادات ديگران داشته باشند، با فردي و يا افرادي مشورت مي‌كنند.
2. در برخي مسايل مهم مثل ازدواج، تعيين رشته تحصيلي، انتخاب شغل و... چه بسا لازم است با چند نفر مشورت نماييد، لذا در عين حالي كه به نظرات هر يك از آنها احترام مي‌گذاريد، سعي كنيد تصميم گيرنده اصلي خود شما باشيد. يعني از مجموع نظرات آنها به يك جمع‌بندي كلي برسيد و راهي را كه انتخاب مي‌كنيد، دليل كافي براي بهتر بودن آن داشته باشيد.
3. موضوع و مسأله موردنظر خود را به صورت كامل و روشن با مشاور در ميان بگذاريد تا بتوانيد شما را در آن زمينه راهنمايي كند.
4. متهم نساختن مشاور و تشكر از اظهار نظرهاي وي، افرادي كه شما را راهنمايي مي‌كنند و در رابطه با آينده شما نظر مثبت دارند، مثل پدر و مادر، معلمان، دوستان و... هميشه قدر آنها را بدانيد و از آنها تشكر نماييد.
[1] . رسول خدا مي‌فرمايد: ما يستغني رجلٌ عن مشوره؛ هيچ فردي از مشورت و نظر خواهي از ديگران بي‌نياز نيست؛ نهج الفصاحه، حكمت 1637.
[2] . سيد احمد احمدي، مباني و اصول راهنمايي و مشاوره، انتشارات سمت، 1380، ص 28 ـ 31.
[3] . آل عمران، 159.
[4] . شوري، 38.
[5] . آمدي، غرر الحكم، دانشگاه تهران، ج 6، ص 270.
[6] . محمد باقر مجلسي، بحار الانوار، ج 75، ص 101.
[7] همان، ص 99.
[8] . آمدي، همان، ج 2، ص 816.
[9] . تفسير تستري، ص 28.
[10] . آمدي، غرر الحكم، دانشگاه تهران، ج 3، ص 428.
www.andisheqom.com
