پرسش :

فلسفه تحريم ازدواج با محارم چيست؟

پاسخ :
كساني كه ازدواج با آنان حرام است، چند گروهند:
1. محارم نسبي ؛ مثل مادر، خواهر، عمه و خاله .
2. محارم سببي ؛ يعني محارمي كه محروميت با آنان در پي پيمان زناشويي ايجاد مي‏شود ؛ مثل مادر همسر .
3.محارم رضاعي ؛ يعني محرم‏هايي كه بر اثر شيرخوارگي براي انسان، وجود دارند؛ مثل خواهر رضاعي.
4. و افراط كه ازدواج با آنان به دليل كفر، يا به پايان نرسيدن عده طلاق يا عده وفات و نظير آن بر انسان حرام مي‏باشد.{1}
در عمل به دستورهاي شرع، ملزم به دانستن فلسفه آن‏ها نيستيم ؛ بلكه بايد با داشتن روحيه تعبد، بي‏چون و چرا، دستورهاي الهي را گردن نهيم. با اين حال، در برخي از آيات و روايات، به فلسفه و حكمت احكام اشاراتي شده است. نيز با پيشرفت علم، انسان به فلسفه بسياري از احكام پي برده است. با پيشرفت‏هايي كه از رهگذر علم ژنتيك براي بشر به دست آمده، مشخص شده است كه ازدواج‏هاي فاميلي - خصوصاً در اقوام درجه اول ؛ مثل فرزند و مادر - هنجار مناسبي ندارد و باعث بيماري‏هاي مختلف و ناعلاج مي‏شود. انديشمندان رشته‏هاي گونان علمي از دير باز تا كنون به برخي از اسباب و حكمت‏هاي تحريم ازدواج با محارم پي برده‏اند{2} كه نقل سخنان آنان اعجاز علمي قرآن را بيش از پيش مشخص مي‏كند:
1. سبب چنين تحريمي آن است كه نزديكي، به نوعي ذلت و اهانت به فرد مقابل محسوب مي‏شود و انسان از ذكر آن حيا دارد. براي همين مي‏بايست مادران آدمي مصون از چنين تعرض و اهانتي باشند؛ چون لطف‏ها و خدمات مادر نسبت به فرزند بيش از آن است كه قابل ذكر باشد و در شمار آيد. درباره بقيه محارم نيز ماجرا از همين قرار است.{3}
2. محقق ديگري در اين باره به نقل از فقها، مي‏گويد:«تمايل غرايز جنسي نسبت به محارم كم‏تر است و هر چه تمايل جنسي كم‏تر باشد، ضعف قوه شهوي بيش‏تر مي‏گردد و در اين صورت اگر توليد مثلي انجام پذيرد، فرزند ضعيفي ايجاد خواهد شد».{4} وي به نقل از متخصصان كشاورزي مي‏گويد:« اگر همه ساله در يك زمين، دانه محصول سال پيش همان زمين كاشته شود، نتيجه و محصول زراعت هم از نظر كمي و هم از نظر كيفي دچار ركود مي‏شود، و براي همين لازم است تخم ديگري كه از زمين ديگري است، در آن زمين كاشته شود. در تناسل انسان نيز ماجرا از اين قرار است كه نطفه پدر يا برادر يا فرزند و ديگر خويشاوندان كه ازدواج با آنان حرام است، مانند دانه يك زمين است كه اگر در همان زمين كاشته شود، نسل و نتيجه چنين ازدواج‏هايي، ناقص خواهد بود و كيفيت مطلوبي نخواهدداشت».{5}
محقق ديگري مي‏گويد :«در ازدواج‏هايي كه ميان محارم صورت مي‏گيرد، خانواده تهديد به اختلافات دروني و داخلي مي‏شود و فساد و فحشا ميان خانواده واحد حاكم مي‏گردد و نيز موجب انتقال بيماري‏هاي ارثي به شكلي ناگوار به نسل‏هاي بعدي است و در نهايت ناتواني نسل بشر را تا مرحله هولناكي در بردارد».{6}
4. پژوهش‏گر ديگري، ضمن طرح آيه تحريم ازدواج با محارم، مي‏نويسد: «اهميت ازدواج‏هاي خويشاوندي در پزشكي از آن روست كه ريسك بيماري‏هاي ارثي نادر، مثل بيماري تي‏ساكس،{7} فنيل كتونوري،{8} گالاكتوزمي،{9} گررو درما پيگمنتوزا{10} و... به ميزان نزديكي رابطه والدين (از نظر خويشاوندي) بستگي دارد. از خصوصيات مهم اين بيماري‏ها آن است كه اغلب در ميان ازدواج‏هاي خويشاوندي پديدار مي‏شوند...».{11} وي در ادامه مي‏گويد: «هر چقدر در ازدواج‏هاي خويشاوندي، نسبت زوج به يكديگر نزديك‏تر باشد، احتمال بروز بيماري‏هاي ژنتيكي زيادتر است. براي مثال، اين احتمال در ازدواج فاميلي درجه يك (والد - فرزند) خيلي بيش‏تر است ؛ چون كه در اين حالت، ژن‏هاي{12} آنها مشترك مي‏باشد و احتمال اين كه ژن هايي حامل بيماري در كنار يكديگر قرار گيرند و بچه را به بيماري ژنتيكي مبتلا نمايد، بسيار بيش‏تر است؛ در حالي كه اين احتمال در ازدواج‏هاي خويشاوندي دور، كمتر است. براي مثال، در ازدواج‏هاي فاميلي درجه سه (پسر عمو - دختر عمو) از آن جا كه ژن‏هاي مشترك آنها كمتر است ،احتمال اين كه ژن‏هاي حامل بيماري در كنار يكديگر قرار گيرند، كم‏تر شده، در نتيجه بروز بيماري ارثي نيز كم‏تر ديده مي‏شود».{13} وي درباره ديگر علت تحريم ازدواج‏هاي فاميلي كه جمعي بدان اشاره كرده‏اند،{14} گويد: «دليل ديگر در مورد تحريم ازدواج با محارم اين است كه از نظر روحي و رواني، در ميان محارم، جاذبه و كشش جنسي معمولاً وجود ندارد؛ زيرا آن‏ها از بدو تولد با هم بزرگ مي‏شوند و براي يكديگر موجود عادي و معمولي هستند. موارد نادر و استثنايي را نيز نمي‏توان مقياس قوانين عمومي و كلي قرار داد. از اين رو، در اين جا يكي از شرايط استحكام پيوند زناشويي كه جاذبه جنسي است، مخدوش شده است و اين گونه ازدواج‏ها ناپايدار و سست مي‏باشد».{15}
پی نوشتها:
[1].ر.ك: تحريرالوسيله، امام خمين، ج 2، ص 262، كتاب النكاح، فصل في اسباب التحريم (مطبقه الاداب في النجف الاشراف).
[2].البته هر شخص يا گروهي به برخي از اين حكمت‏ها و اسباب، و نسبت به برخي از محارم اشاره كرده است.
[3].ر.ك: مقتنيات الدرر، ميرسيد علي حائري تهراني، ج 3، ص 75 (ناشر: شيخ محمد آخوندي، تهران، 1337ش).
ر.ك: تفسير عاملي، ابراهيم عاملي، كتاب فروشي صدوق، تهران، ج 2، ص 373 - 374.
[4].تفسير عاملي، ابراهيم عاملي، كتاب فروشي صدوق تهران، ج 2، ذيل آيه 23 سوره نسا، ص 373 - 374.
[5].همان.
[6].تفسير هدايت، سيدمحمدتقي مدرسي، ج 2، ذيل آيه 23 سوره نسا، ص 49، چاپ اول، 1377، بنياد پژوهش‏هاي اسلامي آستان قدس رضوي.
[7].تي ساكس، تباهي شديد ذهني و جسمي است كه در دوران شيرخوارگي آغاز مي‏شود و به مرگ بين 2 تا 3 سالگي منجر مي‏شود.
[8]. فنيل كتونوري، تأخير تكاملي است كه در دوران شير خوارگي آشكار مي‏شود و گاهي با ساير تظاهرات نورلوژيك ،مانند حملات صرع، بيش فعالي و آشفتگي‏هاي رفتاري، همراه مي‏گردد.
[9]. گالاكتوزومي، برجسته‏ترين علايم باليني اين بيماري در دوران نوزادي بروز مي‏كند. عموماً نوزاداني كه چنين بيماري اي دارند، با خوردن شير، علايم نارسايي كبد و اختلال كاركرد كليه پيدا مي‏كنند. رشد اين نوزادان هم كم است.
[10]. گررو درما پيگمنتوزا، بيماري نادر و كشنده‏اي است كه با وجود نقاط قهوه‏اي و زخم‏هاي پوستي همراه با تحليل عضلاني و پوستي و تلانژ كتازي مشخص مي‏شود.
[11]. قرآن و طب نوين، دكتر محمود نوري شاد كام، ص 81-82 (دار الكتب الاسلاميه، تهران، چاپ اول، 1378).
[12].6. ژن همان عامل وراثت است.
[13].قرآن و طب نوين، دكتر محمود نوري شادكام، ص 82 - 83، (دارالكتب الاسلاميه، تهران، چاپ اول 1378).
[14].تفسير نمونه، مكارم شيرازي، ج 3، ص 327 - 328، ذيل آيه 23 سوره نسا، (دار الكتب الاسلاميه، چاپ نوزدهم، 1370).
[15].قرآن و طب نوين، دكتر محمود نوري شادكام، ص 84.
eporsesh.com