پرسش :
نظر اهلسنت و برادران شيعه درباره شفاعت چيست و اگر شفاعت از نظر ديني حقيقت دارد چه كساني در روز قيامت شفاعت ميكنند؟
پاسخ :
شفاعت در لغت از ماده شفع به معناي ضميمه شدن چيزي به چيز ديگر است{1} و در اصطلاح، عبارت است از ضميمه شدن استعداد ناقص كسي كه نياز به شفاعت دارد با دعا، و درخواست شفيع و واسطه كه در نتيجه شخصي شفاعت شده ارتقاي مقام پيدا كرده و يا از عقوبت و عذاب رهايي مييابد /
مسأله شفاعت در قيامت، يكي از اصول مسلّم و خدشهناپذير اسلام است كه همه فرقهها و مذاهب اسلامي به استناد آيات قرآن و روايات، آن را پذيرفتهاند /
شيخ مفيد از علماي بزرگ شيعه ميگويد : «اماميه اتفاق نظر دارند كه پيامبر گرامي 6 و ائمهاطهار : در روز رستاخيز، گناهكاران را شفاعت ميكنند ».{2}
ابومنصور ماتريدي سمرقندي كه امام اهلسنت در مشرق زمين است بعد از نقل آيه «...وَ لا يُقْبَلُ مِنْها شَفاعٌَْ...»;{3} و آيه «...وَ لا يَشْفَعُونَ اًّلاّ لِمَنِ ارْتَضي...»;{4} ميگويد : «اگرچه آيه نخست شفاعت را در ظاهر نفي ميكند، ولي آيه دوم اشاره دارد كه شفاعت در اسلام وجود دارد ».{5}
شفاعت در قرآن
در قرآن كريم، آيات فراواني پيرامون شفاعت در قيامت وجود دارد كه اين آيات را ميتوان در يك جمعبندي، به سه دسته تقسيم كرد :
1 - آياتي كه شفاعت را در قيامت نفي ميكند، مانند :
«...أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِي يَوْمٌ لا بَيْعٌ فيهِ وَ لا خُلٌَّْ وَ لا شَفاعٌَْ...»;{6} از آنچه به شما روزي دادهايم انفاق كنيد، پيش از آن كه روزي فرا رسد كه در آن نه داد و ستدي است و نه دوستي و شفاعتي/
2 - آياتي كه تنها خداوند را به عنوان شفيع معرفي مينمايد، مانند :
«قُلْ لله الشَّفاعَُْ جَميعاً...»;{7} بگو شفاعت همهاش از آن خداست/
3 - آياتي كه شفاعت ديگران را مشروط به اذن و فرمان خدا كرده است، مانند :
«...مَنْ ذَا الَّذي يَشْفَعُ عِنْدَهُ اًّلاّ بِاًّذْنِهِ...»;{8} كيست آن كسي كه جز به اذن او، در پيشگاهش شفاعت كند/
با ملاحظه مجموع اين آيات، چنين به نظر ميرسد كه شفاعت، مختص خداوند متعال است ولي در عين حال برخي افراد ميتوانند با اذن و اجازه پروردگار، نسبت به اشخاصي كه زمينه شفاعت دارند، شفاعت كنند /
شفاعتگنندگان قيامت
با اثبات وجود شفاعت در قيامت با استفاده از روايت ميتوان گفت كه افراد زير از اجازه شفاعت كردن برخورداراند/
1 - پيامبر اسلام (ص)
شفاعت رسول گرامي اسلام (ص) در روز قيامت، از موضوعات مورد اتفاق شيعه و سني است و روايات متواتري آن را ثابت ميكند ، كه به چند مورد از آن اشاره ميشود:
الف) در ذيل آيه شريفه: «...عَسي أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً»;{9} اميد كه پروردگارت تو را به مقامي ستوده برساند. مفسران شيعه و سني با استناد به روايات گفتهاند كه مقصود از «مقام محمود» مقام شفاعت است كه در روز قيامت به پيامبر اسلام اعطا ميشود . در يكي از اين روايات رسول خدا (ص) ميفرمايد : «قوله «عَسي أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً» هُوَ المَقامُ الّذي أَشْفَعَ لاِ ُمَّتي فيه»؛ مقصود از «عَسي أَنْ يَبْعَثَكَ» همان مقامي است كه من - به وسيله آن - امتم را شفاعت ميكنم/
ب) در ذيل آيه مبارك: «وَ لَسَوفَ يُعْطيكَ رَبُّكَ فَتَرْضي»;{10} و به زودي پروردگارت تو را عطا خواهد كرد تا خرسند گردي. بسياري از مفسران گفتهاند : مقصود از اين آيه مقام شفاعت است /
ج) رسول خدا (ص) ميفرمايد : «أُعْطيتُ خَمْساً . . . وَأُعْطيتُ الشَّفاعََْ فَادّخَرْتُها لاِ ُمَّتي»»;{11} به من پنج چيز داده شد ، از جمله آن شفاعت است كه آن را براي امتم ذخيره نمودهام/
د) ابوذر غفاري و سلمان فارسي از رسول خدا (ص) نقل كردهاند كه فرمود : «اًِّنَّ الله أَعْطاني مَسْأَلٌُْ فَادَّخَرْتُ مَسْأَلَتي لِشَفاعَِْ المُؤمنينَ مِنْ أُمَّتي يَوْمَ القِيامَِْ فَفَعَلَ ذلكَ»;{12} خداوند يك دعاي مستجاب به من عطا فرمود و من آن را براي شفاعت مؤمنان امتم در روز قيامت نگاه داشتم ، پس خداوند هم آن را پذيرفت /
2 - پيامبران، علما و شهدا
به جز رسول گرامي اسلام (ص) ساير پيامبران نيز از اجازه شفاعت برخورداراند و همچنين دانشمندان و شهدا نيز حق شفاعت كردن دارند/
از علي (ع) نقل شده است كه پيامبر (ص) فرمود : «ثَلاثٌَْ يَشْفَعُون الله عَزَّوَجَلَّ فَيَشْفَعُونَ الأَنْبيأَ ثُمَّ العُلَمأ ثُمَّ الشُّهدأَ»;{13} سه دسته در پيشگاه خداوند شفاعت ميكنند و شفاعت آنان نيز پذيرفته ميشود ، پيامبران ، دانشمندان و شهدا/
در سنن ابن ماجه - از منابع معتبر اهلسنت - آمده است كه رسول خدا (ص) فرمود : «يَشْفَعُ يَوْمَ القِيامَِْ الأَنْبيأُ ثُمَّ العُلَمأُ ثُمَّ الشُّهدأُ»;{14} پيامبران ، علما و شهدا در روز قيامت شفاعت ميكنند /
3- فرشتگان و مؤمنان
روايت شده است كه رسول خدا (ص) فرمود : «يَشْفَعُ النَّبيُّونَ وَ المَلائِكَْ والمُؤمِنُونَ»;{15} پيامبران ، فرشتگان و مؤمنان در روز قيامت شفاعت ميكنند /
4 - امامان معصوم : و اهلبيت رسول خدا (ص)
احاديث و روايات فراواني در منابع شيعه حق شفاعت را براي اهلبيت و ائمه : ثابت نموده است /
رسول گرامي اسلام (ص) ميفرمايد : «اًِّنّي لأشْفَعُ يَوْمَ القيِامَِْ فَأَشْفَعُ وَ يَشْفَعُ عَليلايم شفاعت ميكنيم و شفاعت ما پذيرفته ميشود /
[1]. لسان العرب ، ماده شفع /
[2]. اوائل المقالات، شيخ مفيد ، ص عليهاالسلامقدس سرهم /
[3]. سوره بقره، آيه عليهماالسلامرحمهم الله/
[4]. سوره انبيا، آيه عليهماالسلامرضي الله عنه/
[5]. تفسير ماتريدي معروف به تأويلات اهلسنت ، ص عليهماالسلامرحمهم اللهقدس سره /
[6]. سوره بقره، آيه رحمهم اللهقدس سرهمرضي الله عنه/
[7]. سوره زمر، آيه رحمهم اللهرحمهم الله/
[8]. سوره بقره، آيه قدس سرهمقدس سرهمرضي الله عنه/
[9]. سوره اسرأ، آيه صلي الله وعليه وآلهعليهالسلام/
[10]. سوره ضحي، آيه قدس سرهم/
[11]. صحيح، بخاري ، ج قدس سره ، ص عليهماالسلامصلي الله وعليه وآله وسلمقدس سره، باب صلاْ في مواضع الحنف و العذاب/
[12]. امالي، شيخ طوسي ، ص صلي الله وعليه وآله وسلمعليهاالسلام /
[13]. خصال، صدوق ، ص صلي الله وعليه وآله وسلمقدس سرهمقدس سره /
[14]. سنن، ابن ماجه ، عمر بن يزيد ابوعبداله قزويني، تحقيق محمد فواد عبدالباقي، ج رضي الله عنه ، ص عليهاالسلامرحمهم اللهرحمهم اللهقدس سره ، باب شفاعت في التزويج/
[15]. صحيح، بخاري ، ج صلي الله وعليه وآله ، ص صلي الله وعليه وآلهصلي الله وعليه وآلهعليهالسلام ، كتاب التوحيد /
[16]. مناقب، ابن شهرآشوب ، ج رضي الله عنه ، ص قدس سرهمقدس سره /
www.eporsesh.com
شفاعت در لغت از ماده شفع به معناي ضميمه شدن چيزي به چيز ديگر است{1} و در اصطلاح، عبارت است از ضميمه شدن استعداد ناقص كسي كه نياز به شفاعت دارد با دعا، و درخواست شفيع و واسطه كه در نتيجه شخصي شفاعت شده ارتقاي مقام پيدا كرده و يا از عقوبت و عذاب رهايي مييابد /
مسأله شفاعت در قيامت، يكي از اصول مسلّم و خدشهناپذير اسلام است كه همه فرقهها و مذاهب اسلامي به استناد آيات قرآن و روايات، آن را پذيرفتهاند /
شيخ مفيد از علماي بزرگ شيعه ميگويد : «اماميه اتفاق نظر دارند كه پيامبر گرامي 6 و ائمهاطهار : در روز رستاخيز، گناهكاران را شفاعت ميكنند ».{2}
ابومنصور ماتريدي سمرقندي كه امام اهلسنت در مشرق زمين است بعد از نقل آيه «...وَ لا يُقْبَلُ مِنْها شَفاعٌَْ...»;{3} و آيه «...وَ لا يَشْفَعُونَ اًّلاّ لِمَنِ ارْتَضي...»;{4} ميگويد : «اگرچه آيه نخست شفاعت را در ظاهر نفي ميكند، ولي آيه دوم اشاره دارد كه شفاعت در اسلام وجود دارد ».{5}
شفاعت در قرآن
در قرآن كريم، آيات فراواني پيرامون شفاعت در قيامت وجود دارد كه اين آيات را ميتوان در يك جمعبندي، به سه دسته تقسيم كرد :
1 - آياتي كه شفاعت را در قيامت نفي ميكند، مانند :
«...أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِي يَوْمٌ لا بَيْعٌ فيهِ وَ لا خُلٌَّْ وَ لا شَفاعٌَْ...»;{6} از آنچه به شما روزي دادهايم انفاق كنيد، پيش از آن كه روزي فرا رسد كه در آن نه داد و ستدي است و نه دوستي و شفاعتي/
2 - آياتي كه تنها خداوند را به عنوان شفيع معرفي مينمايد، مانند :
«قُلْ لله الشَّفاعَُْ جَميعاً...»;{7} بگو شفاعت همهاش از آن خداست/
3 - آياتي كه شفاعت ديگران را مشروط به اذن و فرمان خدا كرده است، مانند :
«...مَنْ ذَا الَّذي يَشْفَعُ عِنْدَهُ اًّلاّ بِاًّذْنِهِ...»;{8} كيست آن كسي كه جز به اذن او، در پيشگاهش شفاعت كند/
با ملاحظه مجموع اين آيات، چنين به نظر ميرسد كه شفاعت، مختص خداوند متعال است ولي در عين حال برخي افراد ميتوانند با اذن و اجازه پروردگار، نسبت به اشخاصي كه زمينه شفاعت دارند، شفاعت كنند /
شفاعتگنندگان قيامت
با اثبات وجود شفاعت در قيامت با استفاده از روايت ميتوان گفت كه افراد زير از اجازه شفاعت كردن برخورداراند/
1 - پيامبر اسلام (ص)
شفاعت رسول گرامي اسلام (ص) در روز قيامت، از موضوعات مورد اتفاق شيعه و سني است و روايات متواتري آن را ثابت ميكند ، كه به چند مورد از آن اشاره ميشود:
الف) در ذيل آيه شريفه: «...عَسي أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً»;{9} اميد كه پروردگارت تو را به مقامي ستوده برساند. مفسران شيعه و سني با استناد به روايات گفتهاند كه مقصود از «مقام محمود» مقام شفاعت است كه در روز قيامت به پيامبر اسلام اعطا ميشود . در يكي از اين روايات رسول خدا (ص) ميفرمايد : «قوله «عَسي أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً» هُوَ المَقامُ الّذي أَشْفَعَ لاِ ُمَّتي فيه»؛ مقصود از «عَسي أَنْ يَبْعَثَكَ» همان مقامي است كه من - به وسيله آن - امتم را شفاعت ميكنم/
ب) در ذيل آيه مبارك: «وَ لَسَوفَ يُعْطيكَ رَبُّكَ فَتَرْضي»;{10} و به زودي پروردگارت تو را عطا خواهد كرد تا خرسند گردي. بسياري از مفسران گفتهاند : مقصود از اين آيه مقام شفاعت است /
ج) رسول خدا (ص) ميفرمايد : «أُعْطيتُ خَمْساً . . . وَأُعْطيتُ الشَّفاعََْ فَادّخَرْتُها لاِ ُمَّتي»»;{11} به من پنج چيز داده شد ، از جمله آن شفاعت است كه آن را براي امتم ذخيره نمودهام/
د) ابوذر غفاري و سلمان فارسي از رسول خدا (ص) نقل كردهاند كه فرمود : «اًِّنَّ الله أَعْطاني مَسْأَلٌُْ فَادَّخَرْتُ مَسْأَلَتي لِشَفاعَِْ المُؤمنينَ مِنْ أُمَّتي يَوْمَ القِيامَِْ فَفَعَلَ ذلكَ»;{12} خداوند يك دعاي مستجاب به من عطا فرمود و من آن را براي شفاعت مؤمنان امتم در روز قيامت نگاه داشتم ، پس خداوند هم آن را پذيرفت /
2 - پيامبران، علما و شهدا
به جز رسول گرامي اسلام (ص) ساير پيامبران نيز از اجازه شفاعت برخورداراند و همچنين دانشمندان و شهدا نيز حق شفاعت كردن دارند/
از علي (ع) نقل شده است كه پيامبر (ص) فرمود : «ثَلاثٌَْ يَشْفَعُون الله عَزَّوَجَلَّ فَيَشْفَعُونَ الأَنْبيأَ ثُمَّ العُلَمأ ثُمَّ الشُّهدأَ»;{13} سه دسته در پيشگاه خداوند شفاعت ميكنند و شفاعت آنان نيز پذيرفته ميشود ، پيامبران ، دانشمندان و شهدا/
در سنن ابن ماجه - از منابع معتبر اهلسنت - آمده است كه رسول خدا (ص) فرمود : «يَشْفَعُ يَوْمَ القِيامَِْ الأَنْبيأُ ثُمَّ العُلَمأُ ثُمَّ الشُّهدأُ»;{14} پيامبران ، علما و شهدا در روز قيامت شفاعت ميكنند /
3- فرشتگان و مؤمنان
روايت شده است كه رسول خدا (ص) فرمود : «يَشْفَعُ النَّبيُّونَ وَ المَلائِكَْ والمُؤمِنُونَ»;{15} پيامبران ، فرشتگان و مؤمنان در روز قيامت شفاعت ميكنند /
4 - امامان معصوم : و اهلبيت رسول خدا (ص)
احاديث و روايات فراواني در منابع شيعه حق شفاعت را براي اهلبيت و ائمه : ثابت نموده است /
رسول گرامي اسلام (ص) ميفرمايد : «اًِّنّي لأشْفَعُ يَوْمَ القيِامَِْ فَأَشْفَعُ وَ يَشْفَعُ عَليلايم شفاعت ميكنيم و شفاعت ما پذيرفته ميشود /
[1]. لسان العرب ، ماده شفع /
[2]. اوائل المقالات، شيخ مفيد ، ص عليهاالسلامقدس سرهم /
[3]. سوره بقره، آيه عليهماالسلامرحمهم الله/
[4]. سوره انبيا، آيه عليهماالسلامرضي الله عنه/
[5]. تفسير ماتريدي معروف به تأويلات اهلسنت ، ص عليهماالسلامرحمهم اللهقدس سره /
[6]. سوره بقره، آيه رحمهم اللهقدس سرهمرضي الله عنه/
[7]. سوره زمر، آيه رحمهم اللهرحمهم الله/
[8]. سوره بقره، آيه قدس سرهمقدس سرهمرضي الله عنه/
[9]. سوره اسرأ، آيه صلي الله وعليه وآلهعليهالسلام/
[10]. سوره ضحي، آيه قدس سرهم/
[11]. صحيح، بخاري ، ج قدس سره ، ص عليهماالسلامصلي الله وعليه وآله وسلمقدس سره، باب صلاْ في مواضع الحنف و العذاب/
[12]. امالي، شيخ طوسي ، ص صلي الله وعليه وآله وسلمعليهاالسلام /
[13]. خصال، صدوق ، ص صلي الله وعليه وآله وسلمقدس سرهمقدس سره /
[14]. سنن، ابن ماجه ، عمر بن يزيد ابوعبداله قزويني، تحقيق محمد فواد عبدالباقي، ج رضي الله عنه ، ص عليهاالسلامرحمهم اللهرحمهم اللهقدس سره ، باب شفاعت في التزويج/
[15]. صحيح، بخاري ، ج صلي الله وعليه وآله ، ص صلي الله وعليه وآلهصلي الله وعليه وآلهعليهالسلام ، كتاب التوحيد /
[16]. مناقب، ابن شهرآشوب ، ج رضي الله عنه ، ص قدس سرهمقدس سره /
www.eporsesh.com
