پرسش :

رودخانه مرزی ایران و عراق، دقیقاً چه نام دارد؟ اروندرود یا شط‌العرب؟ مشخصات آن چیست؟

پاسخ :
اروندرود، رود بزرگی است که از به هم پیوستن دو رود دجله و فرات تشکیل می شود و پس از عبور از بصره در محلی به نام نهر خین، در جنوب شلمچه به مرز ایران می‌رسد. از اینجا مرز مشترک ایران و عراق شروع می‌شود و تا مصب اروندرود در خلیج فارس ادامه می‌یابد.
طول اروندرود 175 کیلومتر و عرض آن 120 تا 500 متر است. مرز مشترک ایران و عراق در اروندرود 81 کیلومتر است. عمق اروندرود در بصره 6.7 متر و در فاو 9 متر است. البته عمق اروندرود هنگام جزر و مد آب افزایش و کاهش می‌یابد. بنابراین، اروندرود برای کشتیرانی کاملاً مناسب است.
رودخانه‌هایی که اروندرود را تشکیل می دهند از خاک ترکیه و ایران سرچشمه می گیرند. رودخانه‌هایی که از خاک ترکیه سرچشمه می‌گیرند، عبارتند از: دجله و فرات؛ و رودخانه‌هایی که از خاک ایران سرچشمه
می‌گیرند، برخی وارد خاک عراق شده و به دجله یا اروندرود می ریزند و برخی در خاک ایران مستقیماً به اروندرود می‌ریزند که در مجموع عبارتند از: کارون، کرخه، زاب بزرگ، زاب کوچک، دیاله، کبور، سیروان و الوند.
رود کارون مهم ترین رود ایران از نظر حجم آب است که به اروندرود می‌ریزد و از این نظر با هر یک از رودخانه‌های دجله و فرات قابل مقایسه است. به طور کلی حدود 67 درصد آب اروندرود به تنهایی از ایران تأمین می‌شود.
از نظر تاریخی، تقریباً تا 3 هزار سال پیش از میلاد، اروندرود تشکیل نشده بود و رودخانه‌های دجله، فرات و کارون جداگانه به دریا می‌ریخته‌اند. تا پایان دورة ساسانیان وضع به همین منوال بوده است. بنابراین، تاریخچة این رود از عهد اسلامی جلوتر نمی‌رود و در اصل پیش از آن تاریج وجود نداشته است.
اروندرود هنگامی به وجود آمد که عراقِ امروز ملیت مشخصی نداشت و جزئی از قلمرو امپراتوری ساسانی شمرده می‌شد. پس از سقوط ساسانیان، به واسطه عدم مراقبت، سدها خراب و شکسته شد و دو رودخانه در قرنه به هم پیوستند و اروندرود را تشکیل دادند. به این ترتیب، اروندرود اسمی است که پس از به هم پیوستن رودخانه‌های دجله و فرات به وجود آمده است.
کلمه اروندرود که به این رودخانه مرزی اطلاق می‌شود، در واقع نام قدیمی و ایرانی دجله است. در ادبیات فارسی نیز کلمه اروندرود به دفعات به کار رفته است. بنابراین، کلمه "شط العرب" اسمی است جدید که بر این رودخانه نهاده‌اند.
به کار بردن مجدد کلمة اروندرود از سال 1338(1959) به هنگام نخستین بحران بر سر اروندرود شروع شد. اما دولت عراق از پذیرفتن نام اروندرود بر این رودخانه مرزی تا 1975 سر باز می‌زد؛ لیکن در این سال طبق اطلاعات دریافتی از سازمان جغرافیایی کشور، بر اساس قراردادی بین دولت‌های ایران و عراق، دولت عراق نیز رسماً نام اروندرود را بر این رودخانه پذیرفت.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ