پرسش :
حضرت مسلم چند فرزند داشت و طفلان مسلم کدام یک از دیگری بزرگ تر بود؟ نام مادرشان که در کوفه توسط حارث به شهادت رسید چه بود؟ موقع شهادت هر کدام چند سال داشتند. ؟
پاسخ :
حضرت مسلم بن عقیل پسر عموی امام حسین ـ علیه السّلام ـ می‌باشد. ایشان از شخصیت‌های ثقه و مورد اعتماد امام حسین ـ علیه السّلام ـ است، که به عنوان سفیر امام ـ علیه السّلام ـ به جانب کوفه روانه شد، تا صداقت یا عدم صداقت کوفیان را در دعوت امام حسین ـ علیه السّلام ـ گزارش کند.
به نظر می‌رسد هیچ یک از کتاب های تاریخی کهن تعداد فرزندان مسلم بن عقیل را به صورت یک جا و منسجم ذکر نکرده‌اند. نویسنده کتاب منتهی الامال نیز به این مطلب اشاره کرده است.[1]
اسامی فرزندان مسلم که به صورت پراکنده درکتب تاریخی ذکر شده است به صورت ذیل می‌باشد:
1. عبدالله که در روز عاشورا به شهادت رسید.[2] مادر وی رقیه دختر حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می‌باشد.[3]
2. محمد همانند عبدالله در روز عاشورا به شهادت رسید.[4] مادر ایشان ام ولد بوده است.[5] عمر ایشان دوازده یا سیزده سال بوده و در زیارت ناحیه مقدسه بر او سلام شده است.[6]
3. علی که کمتر توسط مورخان نامی از او برده شده است. بلاذری می‌نویسد: «عبدالله و علی فرزندان مسلم بن عقیل مادرشان رقیه دختر علی ـ علیه السّلام ـ بوده است»[7]
4. دختری سیزده ساله، به راویت ابن اعثم کوفی او با دختران امام حسین در سفر کربلا مصاحبت داشت.[8]
5 و 6. محمد و ابراهیم. عمدتاً نویسندگان به نقل از امالیِ شیخ صدوق نام این دو فرزند را برای مسلم بن عقیل ذکر کرده‌اند و به نقل از ایشان نوشته‌اند که این دو طفل در کوفه به شهادت رسیده‌اند و جریان شهادت این دو را ذکر کرده‌اند.[9]
همان گونه که مشاهده شد دو پسر از مسلم به نام های محمد ذکر شده است که یکی در کربلا و دیگری در کوفه به شهادت رسیده‌اند در این رابطه ذبیح الله محلاتی می‌نویسد: «تواریخ به ما نشان نمی‌دهد که مسلم دو پسر به نام محمد داشته باشد ممکن است آن پسر که در کوفه شهید شده است با برادرش ابراهیم، نام دیگری داشته باشد و به محمد شهرت پیدا کرده است و الله العالم»[10]
به هر حال مورخان اخیر عمدتاً بر نقل قول شیخ صدوق در امالی اعتماد کرده‌اند و جریان شهادت محمد و ابراهیم را ذکر کرده‌اند. مورخان عمدتاً به سن این دو طفل هیچ اشاره‌ای نکرده‌اند زمان شهادت این دو طفل یک سال بعد از واقعه عاشورا بیان شده است.[11]
تنها صاحب ناسخ التواریخ سن این کودکان را هفت، هشت ساله بیان کرده است.[12]
نتیجه گیری: با توجه به روایتی که شیخ صدوق در امالی ذکر کرده‌اند و بیان کرده که دو طفل کوچک از جانب مسلم بن عقیل را نزد ابن زیاد آوردند، به نظر می‌رسد که سن این اطفال از همان هفت، هشت سال که صاحب ناسخ التواریخ ذکر کرده نباید بیشتر باشد. اما در ارتباط با مادر ایشان در منابع به نام مادر این اطفال اشاره نشده است. احتمالاً مادرشان کنیز بوه است که نام مشخصی در منابع برای او ذکر نشده به جهت اینکه کنیزان نسب مشخصی نداشتند و از مناطق دیگر آورده شده و در شهرهای مختلف می‌فروختند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. منتهی الامال ص 662 به بعد.
2. امالی شیخ صدوق، ص 143.
پاورقی ها:
[1] . شیخ عباس قمی، منتهی الامال، ج 2، چاپ اوّل، قم: نشر مؤمنین، 1379، ص 662.
[2] . شیخ مفید، تاریخ ارشاد، ج 2، بی جا، نشر دار المفید، ص 106 و ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج 8، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1408، ص 201.
[3] . علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 98، ص 276.
[4] . قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج 3، قم: مؤسسه نشر اسلامی، ص 238.
[5] . ابو الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، قم: مؤسسه دار الکتاب، ص 62.
[6] . ذبیح الله محلاتی، فرسان الهیجاء، ج 2، ص 160، کلمه محمد بن مسلم بن عقیل.
[7] . بلاذری، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، چاپ اول، بیروت: مؤسسه الاعلمی، 1394، ص 70.
[8] . شیخ عباس قمی، پیشین، ص 662.
[9] . همان، ص 662 و 664 به بعد و ذبیح الله محلاتی، پیشین، ج 1، ص 17 و شیخ عباس قمی، نفس المهموم، تهران، نشر کتابچی، 1373، ص 71 ـ 69.
[10] . ذبیح الله محلاتی، پیشین.
[11] . شیخ عباس قمی، منتهی الامال، پیشین، ص 664 و نفس المهموم، ص 70.
[12] . محمد تقی سپهر، ناسخ التواریخ، ج 2، ص 110.
منبع: اندیشه قم
حضرت مسلم بن عقیل پسر عموی امام حسین ـ علیه السّلام ـ می‌باشد. ایشان از شخصیت‌های ثقه و مورد اعتماد امام حسین ـ علیه السّلام ـ است، که به عنوان سفیر امام ـ علیه السّلام ـ به جانب کوفه روانه شد، تا صداقت یا عدم صداقت کوفیان را در دعوت امام حسین ـ علیه السّلام ـ گزارش کند.
به نظر می‌رسد هیچ یک از کتاب های تاریخی کهن تعداد فرزندان مسلم بن عقیل را به صورت یک جا و منسجم ذکر نکرده‌اند. نویسنده کتاب منتهی الامال نیز به این مطلب اشاره کرده است.[1]
اسامی فرزندان مسلم که به صورت پراکنده درکتب تاریخی ذکر شده است به صورت ذیل می‌باشد:
1. عبدالله که در روز عاشورا به شهادت رسید.[2] مادر وی رقیه دختر حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می‌باشد.[3]
2. محمد همانند عبدالله در روز عاشورا به شهادت رسید.[4] مادر ایشان ام ولد بوده است.[5] عمر ایشان دوازده یا سیزده سال بوده و در زیارت ناحیه مقدسه بر او سلام شده است.[6]
3. علی که کمتر توسط مورخان نامی از او برده شده است. بلاذری می‌نویسد: «عبدالله و علی فرزندان مسلم بن عقیل مادرشان رقیه دختر علی ـ علیه السّلام ـ بوده است»[7]
4. دختری سیزده ساله، به راویت ابن اعثم کوفی او با دختران امام حسین در سفر کربلا مصاحبت داشت.[8]
5 و 6. محمد و ابراهیم. عمدتاً نویسندگان به نقل از امالیِ شیخ صدوق نام این دو فرزند را برای مسلم بن عقیل ذکر کرده‌اند و به نقل از ایشان نوشته‌اند که این دو طفل در کوفه به شهادت رسیده‌اند و جریان شهادت این دو را ذکر کرده‌اند.[9]
همان گونه که مشاهده شد دو پسر از مسلم به نام های محمد ذکر شده است که یکی در کربلا و دیگری در کوفه به شهادت رسیده‌اند در این رابطه ذبیح الله محلاتی می‌نویسد: «تواریخ به ما نشان نمی‌دهد که مسلم دو پسر به نام محمد داشته باشد ممکن است آن پسر که در کوفه شهید شده است با برادرش ابراهیم، نام دیگری داشته باشد و به محمد شهرت پیدا کرده است و الله العالم»[10]
به هر حال مورخان اخیر عمدتاً بر نقل قول شیخ صدوق در امالی اعتماد کرده‌اند و جریان شهادت محمد و ابراهیم را ذکر کرده‌اند. مورخان عمدتاً به سن این دو طفل هیچ اشاره‌ای نکرده‌اند زمان شهادت این دو طفل یک سال بعد از واقعه عاشورا بیان شده است.[11]
تنها صاحب ناسخ التواریخ سن این کودکان را هفت، هشت ساله بیان کرده است.[12]
نتیجه گیری: با توجه به روایتی که شیخ صدوق در امالی ذکر کرده‌اند و بیان کرده که دو طفل کوچک از جانب مسلم بن عقیل را نزد ابن زیاد آوردند، به نظر می‌رسد که سن این اطفال از همان هفت، هشت سال که صاحب ناسخ التواریخ ذکر کرده نباید بیشتر باشد. اما در ارتباط با مادر ایشان در منابع به نام مادر این اطفال اشاره نشده است. احتمالاً مادرشان کنیز بوه است که نام مشخصی در منابع برای او ذکر نشده به جهت اینکه کنیزان نسب مشخصی نداشتند و از مناطق دیگر آورده شده و در شهرهای مختلف می‌فروختند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. منتهی الامال ص 662 به بعد.
2. امالی شیخ صدوق، ص 143.
پاورقی ها:
[1] . شیخ عباس قمی، منتهی الامال، ج 2، چاپ اوّل، قم: نشر مؤمنین، 1379، ص 662.
[2] . شیخ مفید، تاریخ ارشاد، ج 2، بی جا، نشر دار المفید، ص 106 و ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج 8، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1408، ص 201.
[3] . علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 98، ص 276.
[4] . قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج 3، قم: مؤسسه نشر اسلامی، ص 238.
[5] . ابو الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، قم: مؤسسه دار الکتاب، ص 62.
[6] . ذبیح الله محلاتی، فرسان الهیجاء، ج 2، ص 160، کلمه محمد بن مسلم بن عقیل.
[7] . بلاذری، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، چاپ اول، بیروت: مؤسسه الاعلمی، 1394، ص 70.
[8] . شیخ عباس قمی، پیشین، ص 662.
[9] . همان، ص 662 و 664 به بعد و ذبیح الله محلاتی، پیشین، ج 1، ص 17 و شیخ عباس قمی، نفس المهموم، تهران، نشر کتابچی، 1373، ص 71 ـ 69.
[10] . ذبیح الله محلاتی، پیشین.
[11] . شیخ عباس قمی، منتهی الامال، پیشین، ص 664 و نفس المهموم، ص 70.
[12] . محمد تقی سپهر، ناسخ التواریخ، ج 2، ص 110.
منبع: اندیشه قم
