عیب جویی از دیگران

امام سجاد علیه السلام فرمودند:

کَفی بِالمَرءِ عَیباً اَن یَنظُرَ فی عُیوبِ غَیرِه ما یَعمی عَلَیهِ مِن عَیبِ نَفسِهِ؛

در عیب انسان همین بس که در عیوب دیگران بنگرد و از دیدن همان عیب در خودش نابینا باشد.

کافی، ج ۲، ص ۴۶۰

این نکته، با تعبیرهای مختلف، از پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام نقل شده است. تأکید پیشوایان بر این نکته، نشانه‌ی اهمیت آن است و غفلت از آن، موجب انحطاط اخلاقی و ماندن در باتلاق عیوب و نقصانها می‌شود.
انسان معمولاً «خودخواه» است و صفت «حبّ نفس» دارد. این صفت ناپسند، سبب می‌شود نتواند عیوب خود را ببیند و بشناسد، در عوض، پیوسته از این و آن عیب می‌گیرد، غیبت می‌کند، آبرو می برد، در حالی که همان عیب‌ها در خود او هست.
در توصیه‌های اخلاقی بزرگان آمده است که با دوستانتان قرار بگذارید عیب‌های‌تان را صمیمانه به شما بگویند و شما هم بپذیرید و اصلاح کنید. آنچه این برنامه را موفق و کارساز می‌کند، «نقدپذیری» است. اگر کسی بنا نداشته باشد تذکرات دوستانه‌ی دیگران را بپذیرد، هیچ وقت عیوبش اصلاح و برطرف نخواهد شد. اگر کسی عیب‌های خود را ببیند، به عیبجویی از دیگران نمی‌پردازد.
در ادبیات ما، اشعاری وجود دارد که می‌گوید: طاووس، با آن همه زیبایی که در بال و پرخویش دارد و مغرورانه راه می‌رود، همین که چشمش به پاهای زشت خویش می‌افتد، خجل می‌شود. صائب تبریزی گوید:
دیدن پا بهتر است از بال و پر طاووس را
عیب خود را در نظر بیش از هنر داریم ما

و این درس اخلاق برای همه ماست. باز هم از شعرهای اوست:
با وجود صد هنر، بر عیب خود دارم نظر
بال طاووسی نمی گرداند از پا، فارغم
(کلیات صائب تبریزی، ص۸۵۷)

عیبجویی از دیگران برای کسی که خودش عیب دارد، زیبنده نیست.

منبع: حکمت‌های سجادی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام سجاد علیه‌السلام)، پديدآورنده: جواد محدثی، ناشر: آستان قدس رضوی (به نشر)، 1390.