ملاک برتری انسان‌ها

امام سجاد علیه السلام فرمودند:

لا حَسبَ لِقُرَشیٍّ وَ لا لِعَربِیٍّ إلاّ بِتَواضُعٍ وَ لا کَرَمَ إلاّ بِتَقوی وَ لا عَمَلَ إلاّ بِنِیَّةٍ؛

هیچ شرافت و افتخاری برای قریشی یا عرب نیست مگر به سبب تواضع، و هیچ کرامت و ارزشی نیست مگر به تقوا، و هیچ عملی ارزشی ندارد مگر به سبب نیّت.

الخصال، ص ۱۹

یکی از عوامل گسترش اسلام و نفوذ آیین نبوی در دل‌ها، این بود که معیار شرافت و برتری را از جهات مادی به جنبه‌های ارزشی تغییر داد. عرب، خود را قوم برتر می‌دانست و به غیرعرب، اعتنایی نداشت. اما دین خدا و تعلیمات پیامبر صلّی الله علیه و آله عرب و عجم و سیاه و سفید و فقیر و غنی و نوکر و ارباب را در یک ردیف دانست و معیار برتری انسان‌ها را تقوا معرفی کرد. این همان پیام قرآنی است که همه شنیده ایم: «اِنَّ اَکرَمَکُم عِندَ اللهِ اَتقاکُم؛ برترین شما نزد خدا، باتقواترین شماست.». (حجرات ، ۱۳)
عرب، خوی غرور و تکبّر جاهلانه داشت. پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله تواضع را ملاک شایستگی و رفعت دانست و خودش متواضعانه زیست و تواضع و خاکساری را به امت خویش آموخت. عمل‌های انسان‌ها هم بسته به نیّت و انگیزه، ارزش‌های متفاوتی دارد. هر چه اخلاق بیشتر باشد، عمل ارزشمندتر است. هر چه انگیزه، الهی باشد، رشد پاینده‌تر است. چه بسا دو نفر، کاری مشابه انجام دهند و شکل عمل یکسان باشد، ولی نیّت آنان فرق داشته باشد و یکی برای خدا عمل کند، یکی برای ریاکاری و یا ارضای هوس‌های شخصی. آیا ارزش اینها برابر است؟
معیارهای برتری و شرافت را از نگاه اولیای الهی بشناسیم و براساس این موازین و ملاک‌ها، سبقت در خیر و پیشگامی در عمل داشته باشیم.

منبع: حکمت‌های سجادی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام سجاد علیه‌السلام)، پديدآورنده: جواد محدثی، ناشر: آستان قدس رضوی (به نشر)، 1390.