عدم کسب خشم الهی ولو به رضایت پادشاه‌هان
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
مَن أرضی سُلطاناً بِما یسخِطُ اللهَ خَرَجَ مِن دِینِ اللهِ؛
کسی که پادشاهی را در چیزی خوشحال کند در حالی که آن چیز سبب خشم خداوند باشد، از دین خدا خارج شده است.
تحف‌العقول، حکمت 172
شرح حدیث:
شرح حدیث توسط حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی مدظله‌العالی:
کسی که برای خشنود کردن بنده‌ای خدا را ناخشنود کند به این معناست که آن بنده را در سرنوشت خود مؤثّرتر می‌داند و اهمیتی که به این مخلوق میدهد بیش از اهمیتی است که به خالق خود میدهد.
و در جای دیگر آن حضرت می‌فرماید: «مَن طَلَبَ رِضِی مَخلوقٍ بِسَخَطِ الخَالِقِ سَلَّط اللهُ عَزَّوجَلّ علیهِ ذلِکَ المَخلوق؛ هر که خشنودی مخلوق را بر خشم خالق محترم‌تر شمرد خداوند عزّوجلّ آن مخلوق را بر وی مسلّط گرداند».(1)
این یک نوع شرک است. قرآن می‌فرماید:
«(وَمَا یؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاَّ وَهُم مُّشْرِکُونَ)؛ بیشتر آنها که مدّعی ایمان به خدا هستند؛ مشرکند»(2) چرا که برای مخلوق عبادت می‌کنند و جلب توجّه مخلوق را بر خدا مقدّم می‌دارند در ذیل این آیه حدیثی از رسول اکرم صلّی الله علیه و آله آمده است که می‌فرماید: «إنّ أخوَفَ ما أخافُ عَلَیکُمُ الشِّرکُ الأصغَرُ، قالوا: وَمَا الشِّرکُ الأصغَرُ یا رَسُولَ‌اللهِ؟ قال: الرِّیاهُ یقول‌اللهُ تَعالی یومَ القِیامَةِ إذا جاء‌النّاسُ بأعمالِهِم: اذهَبُوا إلَی الَّذِینَ کُنتُم تُراؤونَ فی الدُّنیا، فَانظُروا هَل تَجِدُونش عِندَهُم مِن جَزاءٍ؟؛ خطرناک‌ترین چیزی که از آن برای شما می‌ترسم، شرک اصغر است. اصحاب گفتند: شرک اصغر چیست؟ فرمود: ریاکاری، روز قیامت هنگامی که مردم با اعمال خود در پیشگاه خدا حاضر می‌شوند، پروردگار به آنها که در دنیا ریا کردند می‌فرماید: به سراغ کسانی که به خاطر آنها ریا کردید بروید، ببینید پاداشی نزد آنها می‌یابید؟».(3)
شخصی که رزق خود را از طریق نامشروع می‌طلبد، شرک خفی دارد؛ یعنی خدا را عادل نمی‌داند که از طریق حلال به او روزی بدهد.
مهم این است که قلب از این شرک‌ها پاک بشود تا نور توحید در آن بتابد؛ برای انجام هر کاری باید ببینیم که خدا در این مسأله چه می‌پسندد، نه اینکه دیگران چه می‌پسندند، چرا که اگر خشنودی خدا را در نظر بگیریم، خشنودی خلق خدا در سایه‌ی آن بدست می‌آید.
در بعضی از روایات که در تفسیر آیه‌ی 106 سوره‌ی یوسف آمده است، می‌خوانیم: «منظور شرک در نعمت است به این معنا که موهبتی از خداوند به انسان برسد و بگوید این موهبت از ناحیه‌ی فلان کس به من رسیده و اگر او نبود من میمردم و یا زندگانیم بر باد می‌رفت و بیچاره می‌شدم».(4)
چنین شخصی غیر خدا را شریک در بخشیدن روزی و مواهب شمرده است. ارزش هر عملی بستگی به نیت و انگیزه‌ی آن دارد، و به تعبیر دیگر از دیدگاه اسلام، اساس هر عملی را «نیت» تشکیل میدهد، آن هم نیت خالص. در حدیث معروفی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله آمده است که «إنَّما الأعمالُ بِالنِّیاتِ، وَلِکُلِّ امرِیءٍ مانَوی؛ هر عملی بستگی به نیت فرد دارد، و بهره‌ی هر کس بر اساس نیتی است که در عمل دارد».(5)
در توضیح این حدیث آمده است؛ آن کس که برای خدا جهاد کند اجرش بر خداوند بزرگ است، و کسی که برای متاع دنیا حتّی نیت به دست آوردن «عقال» (طناب کوچکی که پای شتر را با آن می‌بندند) پیکار کند، بهره‌اش فقط همان است.
اینها همه به خاطر آن است که «نیت» همیشه به عمل شکل میدهد، آن‌کس که برای خدا کاری انجام میدهد، تمام تلاشش این است که مردم از آن بهره‌ی بیشتری گیرند، ولی کسی که برای تظاهر و ریاکاری عملی انجام میدهد، به بهره‌گیری نیازمندان اهمیت نمی‌دهد.
جامعه‌ای که به ریاکاری عادت کند، نه فقط از خدا و اخلاق حسنه و ملکات فاضله دور می‌شود، بلکه تمام برنامه‌های اجتماعی او از محتوا تهی می‌گردد.
روایات در نکوهش ریا بسیار زیاد است. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرماید: «سَیأتی عَلی النّاسِ زمانٌ تَخبثُ فیهِ سَرائِرُهُم، وَتَحسُنُ فِیهِ عَلانِیتَهُم، طَمَعاً فی الدُّنیا، لایریدونَ بِهِ ما عِندَ رَبِّهِم، یکُونُ دِینُهُم رِیاءاً، لایخالِطُهُم خَوفٌ، یعُمُّهُمُ اللهِ بِعِقابٍ، فَیدعُونَهُ دُعاءَ الغَریقِ فَلایستَجیبُ لَهُم؛ زمانی بر مردم فرا می‌رسد که به خاطر طمع در دنیای باطنهای آنها زشت و آلوده و ظاهرشان زیبا می‌شود، این در حالی است که علاقه‌ای به پادشاهای پروردگارشان ندارند، دین آنها ریا می‌شود، و ترس خدا، در دل آنها از بین می‌رود، خداوند همه‌ی آنها را به عذاب سختی گرفتار می‌کند، و هر قدر خدا را مانند شخص غریق بخوانند، هرگز دعایشان مستجاب نمی‌شود».(6)
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: «إنَّ المُرائی یدعی یومَ القِیامَةِ بِأربعةِ أسماء: یا کافِرُ! یا فاجِرُ! یا غادِرُ یا خاسِرُ! حَبِطُ عَمَلُکَ، وَ بَطَلَ أجرُکَ، فَلاخَلاصَ لَکَ الیوم، فَالتَمِس أجرَک مِمَّن کُنتَ تَعمَلُ لَهُ؛ شخص ریاکار در روز قیامت با چهار نام صدا زده می‌شود: ای کافر! ای فاجر! ای حیله‌گر! و ای زیانکار! عملت نابود شده و اجرت باطل گشت، امروز هیچ راه نجاتی نداری، پاداش خود را از کسی بخواه که برای او عمل کردی».(7)
پی‌نوشت‌ها:
1. همان مدرک، حکمت 132.
2. یوسف، آیه‌ی 106 .
3. تفسیر نمونه، ج 10، ص 91.
4. تفسیر نورالثقلین، ج 2، ص 475 ؛ اصول کافی، ج 2، ص 292 .
5. میزان الحکمه، ج 10، ص 277 ؛ وسائل الشیعه، ج 1، ص 35، ابواب مقدّمات العبادات، باب 5، ح 10.
6. اصول کافی، ج 2، باب الریاء، ح 14.
7. وسائل الشیعه، ج 1، ص 51، ح 16.
منبع: گفتار معصومین علیهم‌السلام، جلد اول (درس اخلاق حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبدالله‌زاده، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، چاپ سوم، 1391.
کسی که برای خشنود کردن بنده‌ای خدا را ناخشنود کند به این معناست که آن بنده را در سرنوشت خود مؤثّرتر می‌داند و اهمیتی که به این مخلوق میدهد بیش از اهمیتی است که به خالق خود میدهد.
و در جای دیگر آن حضرت می‌فرماید: «مَن طَلَبَ رِضِی مَخلوقٍ بِسَخَطِ الخَالِقِ سَلَّط اللهُ عَزَّوجَلّ علیهِ ذلِکَ المَخلوق؛ هر که خشنودی مخلوق را بر خشم خالق محترم‌تر شمرد خداوند عزّوجلّ آن مخلوق را بر وی مسلّط گرداند».(1)
این یک نوع شرک است. قرآن می‌فرماید:
«(وَمَا یؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاَّ وَهُم مُّشْرِکُونَ)؛ بیشتر آنها که مدّعی ایمان به خدا هستند؛ مشرکند»(2) چرا که برای مخلوق عبادت می‌کنند و جلب توجّه مخلوق را بر خدا مقدّم می‌دارند در ذیل این آیه حدیثی از رسول اکرم صلّی الله علیه و آله آمده است که می‌فرماید: «إنّ أخوَفَ ما أخافُ عَلَیکُمُ الشِّرکُ الأصغَرُ، قالوا: وَمَا الشِّرکُ الأصغَرُ یا رَسُولَ‌اللهِ؟ قال: الرِّیاهُ یقول‌اللهُ تَعالی یومَ القِیامَةِ إذا جاء‌النّاسُ بأعمالِهِم: اذهَبُوا إلَی الَّذِینَ کُنتُم تُراؤونَ فی الدُّنیا، فَانظُروا هَل تَجِدُونش عِندَهُم مِن جَزاءٍ؟؛ خطرناک‌ترین چیزی که از آن برای شما می‌ترسم، شرک اصغر است. اصحاب گفتند: شرک اصغر چیست؟ فرمود: ریاکاری، روز قیامت هنگامی که مردم با اعمال خود در پیشگاه خدا حاضر می‌شوند، پروردگار به آنها که در دنیا ریا کردند می‌فرماید: به سراغ کسانی که به خاطر آنها ریا کردید بروید، ببینید پاداشی نزد آنها می‌یابید؟».(3)
شخصی که رزق خود را از طریق نامشروع می‌طلبد، شرک خفی دارد؛ یعنی خدا را عادل نمی‌داند که از طریق حلال به او روزی بدهد.
مهم این است که قلب از این شرک‌ها پاک بشود تا نور توحید در آن بتابد؛ برای انجام هر کاری باید ببینیم که خدا در این مسأله چه می‌پسندد، نه اینکه دیگران چه می‌پسندند، چرا که اگر خشنودی خدا را در نظر بگیریم، خشنودی خلق خدا در سایه‌ی آن بدست می‌آید.
در بعضی از روایات که در تفسیر آیه‌ی 106 سوره‌ی یوسف آمده است، می‌خوانیم: «منظور شرک در نعمت است به این معنا که موهبتی از خداوند به انسان برسد و بگوید این موهبت از ناحیه‌ی فلان کس به من رسیده و اگر او نبود من میمردم و یا زندگانیم بر باد می‌رفت و بیچاره می‌شدم».(4)
چنین شخصی غیر خدا را شریک در بخشیدن روزی و مواهب شمرده است. ارزش هر عملی بستگی به نیت و انگیزه‌ی آن دارد، و به تعبیر دیگر از دیدگاه اسلام، اساس هر عملی را «نیت» تشکیل میدهد، آن هم نیت خالص. در حدیث معروفی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله آمده است که «إنَّما الأعمالُ بِالنِّیاتِ، وَلِکُلِّ امرِیءٍ مانَوی؛ هر عملی بستگی به نیت فرد دارد، و بهره‌ی هر کس بر اساس نیتی است که در عمل دارد».(5)
در توضیح این حدیث آمده است؛ آن کس که برای خدا جهاد کند اجرش بر خداوند بزرگ است، و کسی که برای متاع دنیا حتّی نیت به دست آوردن «عقال» (طناب کوچکی که پای شتر را با آن می‌بندند) پیکار کند، بهره‌اش فقط همان است.
اینها همه به خاطر آن است که «نیت» همیشه به عمل شکل میدهد، آن‌کس که برای خدا کاری انجام میدهد، تمام تلاشش این است که مردم از آن بهره‌ی بیشتری گیرند، ولی کسی که برای تظاهر و ریاکاری عملی انجام میدهد، به بهره‌گیری نیازمندان اهمیت نمی‌دهد.
جامعه‌ای که به ریاکاری عادت کند، نه فقط از خدا و اخلاق حسنه و ملکات فاضله دور می‌شود، بلکه تمام برنامه‌های اجتماعی او از محتوا تهی می‌گردد.
روایات در نکوهش ریا بسیار زیاد است. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرماید: «سَیأتی عَلی النّاسِ زمانٌ تَخبثُ فیهِ سَرائِرُهُم، وَتَحسُنُ فِیهِ عَلانِیتَهُم، طَمَعاً فی الدُّنیا، لایریدونَ بِهِ ما عِندَ رَبِّهِم، یکُونُ دِینُهُم رِیاءاً، لایخالِطُهُم خَوفٌ، یعُمُّهُمُ اللهِ بِعِقابٍ، فَیدعُونَهُ دُعاءَ الغَریقِ فَلایستَجیبُ لَهُم؛ زمانی بر مردم فرا می‌رسد که به خاطر طمع در دنیای باطنهای آنها زشت و آلوده و ظاهرشان زیبا می‌شود، این در حالی است که علاقه‌ای به پادشاهای پروردگارشان ندارند، دین آنها ریا می‌شود، و ترس خدا، در دل آنها از بین می‌رود، خداوند همه‌ی آنها را به عذاب سختی گرفتار می‌کند، و هر قدر خدا را مانند شخص غریق بخوانند، هرگز دعایشان مستجاب نمی‌شود».(6)
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: «إنَّ المُرائی یدعی یومَ القِیامَةِ بِأربعةِ أسماء: یا کافِرُ! یا فاجِرُ! یا غادِرُ یا خاسِرُ! حَبِطُ عَمَلُکَ، وَ بَطَلَ أجرُکَ، فَلاخَلاصَ لَکَ الیوم، فَالتَمِس أجرَک مِمَّن کُنتَ تَعمَلُ لَهُ؛ شخص ریاکار در روز قیامت با چهار نام صدا زده می‌شود: ای کافر! ای فاجر! ای حیله‌گر! و ای زیانکار! عملت نابود شده و اجرت باطل گشت، امروز هیچ راه نجاتی نداری، پاداش خود را از کسی بخواه که برای او عمل کردی».(7)
پی‌نوشت‌ها:
1. همان مدرک، حکمت 132.
2. یوسف، آیه‌ی 106 .
3. تفسیر نمونه، ج 10، ص 91.
4. تفسیر نورالثقلین، ج 2، ص 475 ؛ اصول کافی، ج 2، ص 292 .
5. میزان الحکمه، ج 10، ص 277 ؛ وسائل الشیعه، ج 1، ص 35، ابواب مقدّمات العبادات، باب 5، ح 10.
6. اصول کافی، ج 2، باب الریاء، ح 14.
7. وسائل الشیعه، ج 1، ص 51، ح 16.
منبع: گفتار معصومین علیهم‌السلام، جلد اول (درس اخلاق حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبدالله‌زاده، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، چاپ سوم، 1391.
