ترک لذت دنیا برای آخرت
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
طُوبی لِمَن تَرَکَ شَهوَةً حاضِرةً لِمَوعودٍ لَم یرَهُ؛
خوشا به حال کسی که لذت آمادهای را وا نهد برای موعودی که ندیده است.
تحفالعقول، حکمت 119؛ بحارالانوار، ج 74، ص 153
شرح حدیث:
شرح حدیث توسط حضرت آیتالله العظمی مکارم شیرازی مدظلهالعالی:
طوبی مؤنث اطیب (پاکیزهتر) است و چند معنا برایش گفته شده: یکی به معنای زندگی پاکیزه است برای کسی که دارای این صفت باشد.دوم به معنای خوشا به حال اوست. سوم درختی است در بهشت.(1)
روایت میفرماید: خوشا به حال کسی که چیزی را که مطابق شهوت او و نقد است ترک میکند برای چیزی که نسیه است و ظاهراً آن را ندیده است.
این همان است که میگویند: انسان نمیتواند نقد را به خاطر نسیه ترک کند، و یکی از برتریهای دنیا در چشم دنیاپرستان نقد بودن آن است، در مقابل، منافع نسیه است که آفاتی دارد و ممکن است نقد نشود.
بعضی این منافع نقد و نسیه را تعمیم میدهند و در مسائل آخرت هم جاری میکنند که همان منطق معروف ابنسعد است که وقتی حضرت به او فرمود: از جنگ با من صرف نظرکن. گفت: فکر میکنم، تا صبح فکر کرد، بعد گفت: میگویند: بهشت و جهنّم و عذاب هست، اگر راست باشد، بعداً توبه میکنم و اگر دروغ باشد به دنیایم رسیدهام. بعد گفت: دنیا نقد است و آخرت نسیه و انسان عاقل نقد را به نسیه نمیفروشد.
من که امروزم بهشت نقد حاصل میشود *** وعدهی فردای زاهد را چرا بارور کنم
پیروان این مکتب زیادند، اینها دو اشتباه بزرگ مرتکب میشوند: اوّل اینکه وعدههای الهی برای افراد با ایمان نسیه نیست، نسیه در جایی است که طرف ضعیف است و نمیتواند به وعدههایش عمل کند، امّا کسی که قادر مطلق و صادق و حکیم است نقد و نسیه ندارد و وعدههایش عین واقعیت است و سوخت و سوز ندارد.
دوم اینکه در زندگی دنیا هم بسیاری از مواقع نسیه را بر نقد مقدّم میدارند، به عنوان مثال تمام کشاورزان نقدشان را که بذر است میدهند، به انتظار محصولی که در سال آینده بدست میآورند، و یا تمام کسانی که سرمایهگذاری میکنند، نقد را میدهند برای نسیهی فردا، چون مسألهی اهم و مهم است.
انسانگرا در این عمر کوتاه تقوا را رعایت کند، یک عمر جاویدان غرق در نعمت خواهد داشت، که در این صورت لذت آماده را فدای نعمتی میکند که آن را ندیده است.
وقتی کسی لذت آماده را برای موعودی که ندیده ترک کند این نشانهی ایمان است و اگر ایمان به خدا و غیب نداشته باشد لذت آماده را ترک نمیکند.
مهمترین لذّات دنیا مثل برق درگذر است امّا قرآن دربارهی لذّات آخرت میفرماید: «(فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِی لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْینٍ جَزَاءً بِمَا کَانُوا یعْمَلُونَ)؛ هیچکس نمیداند چه پاداشهای مهمّی که مایهی روشنی چشمها میگردد برای آنها نهفته شده است این پاداش عظیم جزای اعمالی است که انجام دادهاند.»(2)
در این آیه «نفس» به صورت نکرهی در سیاق نفی آمده و به معنای عموم است، و همهی نفوس حتّی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و فرشتگان مقرّب را شامل میگردد که این نعمتها و لذّات روحانی در فکرشان خطور نکرده. وقتی انسان این وعدهها را میبیند چشمپوشی از شهوات براو آسان میشود. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در حدیثی میفرماید:
«اِنَّ اللهَ یقولُ: اَعدَدَتُ لِعِبادی الصّالِحینَ مالا عَینٌ رَأَت، ولا اُذُنٌ سَمِعَت، وَلَا خَطَرَ عَلی قَلبِ بَشَرٍ؛ خداوند میفرماید: من برای بندگان صالحم نعمتهایی فراهم کردهام که هیچ چشمی ندیده، و هیچ گوشی نشنیده و بر فکر کسی نگذشته است».(3)
علاوه بر این، انسان در دنیا هم نتیجهاش را میبیند. در حدیثی داریم که اگر انسان چشمش به نامحرم بیفتد و چشم بپوشد، خداوند ایمانی به او میچشاند که لذّت و نورانیت آن را احساس میکند.
پینوشتها:
1. تفسیر مجمعالبیان ذیل آیهی 29 سورهی رعد، برای «طوبی» ده معنا نقل کرده است.
2. سجده، آیهی 17 .
3. تفسیر نمونه، ج 17، ص 149 .
منبع: گفتار معصومین علیهمالسلام، جلد اول (درس اخلاق حضرت آیتالله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبداللهزاده، قم: انتشارات امام علی بن ابیطالب علیهالسلام، چاپ سوم، 1391.
طوبی مؤنث اطیب (پاکیزهتر) است و چند معنا برایش گفته شده: یکی به معنای زندگی پاکیزه است برای کسی که دارای این صفت باشد.دوم به معنای خوشا به حال اوست. سوم درختی است در بهشت.(1)
روایت میفرماید: خوشا به حال کسی که چیزی را که مطابق شهوت او و نقد است ترک میکند برای چیزی که نسیه است و ظاهراً آن را ندیده است.
این همان است که میگویند: انسان نمیتواند نقد را به خاطر نسیه ترک کند، و یکی از برتریهای دنیا در چشم دنیاپرستان نقد بودن آن است، در مقابل، منافع نسیه است که آفاتی دارد و ممکن است نقد نشود.
بعضی این منافع نقد و نسیه را تعمیم میدهند و در مسائل آخرت هم جاری میکنند که همان منطق معروف ابنسعد است که وقتی حضرت به او فرمود: از جنگ با من صرف نظرکن. گفت: فکر میکنم، تا صبح فکر کرد، بعد گفت: میگویند: بهشت و جهنّم و عذاب هست، اگر راست باشد، بعداً توبه میکنم و اگر دروغ باشد به دنیایم رسیدهام. بعد گفت: دنیا نقد است و آخرت نسیه و انسان عاقل نقد را به نسیه نمیفروشد.
من که امروزم بهشت نقد حاصل میشود *** وعدهی فردای زاهد را چرا بارور کنم
پیروان این مکتب زیادند، اینها دو اشتباه بزرگ مرتکب میشوند: اوّل اینکه وعدههای الهی برای افراد با ایمان نسیه نیست، نسیه در جایی است که طرف ضعیف است و نمیتواند به وعدههایش عمل کند، امّا کسی که قادر مطلق و صادق و حکیم است نقد و نسیه ندارد و وعدههایش عین واقعیت است و سوخت و سوز ندارد.
دوم اینکه در زندگی دنیا هم بسیاری از مواقع نسیه را بر نقد مقدّم میدارند، به عنوان مثال تمام کشاورزان نقدشان را که بذر است میدهند، به انتظار محصولی که در سال آینده بدست میآورند، و یا تمام کسانی که سرمایهگذاری میکنند، نقد را میدهند برای نسیهی فردا، چون مسألهی اهم و مهم است.
انسانگرا در این عمر کوتاه تقوا را رعایت کند، یک عمر جاویدان غرق در نعمت خواهد داشت، که در این صورت لذت آماده را فدای نعمتی میکند که آن را ندیده است.
وقتی کسی لذت آماده را برای موعودی که ندیده ترک کند این نشانهی ایمان است و اگر ایمان به خدا و غیب نداشته باشد لذت آماده را ترک نمیکند.
مهمترین لذّات دنیا مثل برق درگذر است امّا قرآن دربارهی لذّات آخرت میفرماید: «(فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِی لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْینٍ جَزَاءً بِمَا کَانُوا یعْمَلُونَ)؛ هیچکس نمیداند چه پاداشهای مهمّی که مایهی روشنی چشمها میگردد برای آنها نهفته شده است این پاداش عظیم جزای اعمالی است که انجام دادهاند.»(2)
در این آیه «نفس» به صورت نکرهی در سیاق نفی آمده و به معنای عموم است، و همهی نفوس حتّی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و فرشتگان مقرّب را شامل میگردد که این نعمتها و لذّات روحانی در فکرشان خطور نکرده. وقتی انسان این وعدهها را میبیند چشمپوشی از شهوات براو آسان میشود. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در حدیثی میفرماید:
«اِنَّ اللهَ یقولُ: اَعدَدَتُ لِعِبادی الصّالِحینَ مالا عَینٌ رَأَت، ولا اُذُنٌ سَمِعَت، وَلَا خَطَرَ عَلی قَلبِ بَشَرٍ؛ خداوند میفرماید: من برای بندگان صالحم نعمتهایی فراهم کردهام که هیچ چشمی ندیده، و هیچ گوشی نشنیده و بر فکر کسی نگذشته است».(3)
علاوه بر این، انسان در دنیا هم نتیجهاش را میبیند. در حدیثی داریم که اگر انسان چشمش به نامحرم بیفتد و چشم بپوشد، خداوند ایمانی به او میچشاند که لذّت و نورانیت آن را احساس میکند.
پینوشتها:
1. تفسیر مجمعالبیان ذیل آیهی 29 سورهی رعد، برای «طوبی» ده معنا نقل کرده است.
2. سجده، آیهی 17 .
3. تفسیر نمونه، ج 17، ص 149 .
منبع: گفتار معصومین علیهمالسلام، جلد اول (درس اخلاق حضرت آیتالله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبداللهزاده، قم: انتشارات امام علی بن ابیطالب علیهالسلام، چاپ سوم، 1391.