ثمرات دعا توبه و شکر نعمت
امام علی علیه السلام فرمودند:
مَنْ أُعْطِیَ أَرْبَعاً لَمْ یُحْرَمْ أَرْبَعاً مَنْ أُعْطِیَ الدُّعَاءَ لَمْ یُحْرَمِ الْإِجَابَهَ وَ مَنْ أُعْطِیَ التَّوْبَهَ لَمْ یُحْرَمِ الْقَبُولَ وَ مَنْ أُعْطِیَ الِاسْتِغْفَارَ لَمْ یُحْرَمِ الْمَغْفِرَهَ وَ مَنْ أُعْطِیَ الشُّکْرَ لَمْ یُحْرَمِ الزِّیَادَهَ و تصدیق ذلِکَ کِتابُ الله تعالی قال الله عَزَّ وجَلَّ فِی الدُّعاءِ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ (1) او قال فی الاستغفار وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِیماً (2) و قال فی الشکر لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ (3) و قال فی التوبه إِنَّمَا التَّوْبَهُ عَلَی اللَّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَهٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِنْ قَرِیبٍ فَأُولئِکَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ کانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکِیماً. (4)
به کسی که چهار چیز عطا کردند از چهار چیز محروم نباشد هر که را دعا دادند از اجابت محرومش ننمودند. هر که را توفیق توبه عنایت نمودند از قبول گردیدن محرومش نکردند و هر که آمرزش خواستن را نصیب نمودند از آمرزیده شدن محرومش نکردند و هر که را موفق به شکرگزاری نمودند از افزون شدن نعمت محرومش نکردند.
نهج البلاغه، حکمت 130
شرح حدیث:
سید شریف رضی که رضوان خدا بر او باد چهار ایه البته نه به ترتیب کلام امام علیه السلام در تایید گفتار حضرت نقل می کند که به ترتیب کلام امام علیه السلام عبارت است از: 1-هر که را دعا دادند از اجابت محرومش ننمودند. بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را نقش دعا در برآورده شدن حاجات برای کسی پوشیده نیست دعا وقتی از روی اخلاص و با تمام وجود باشد خیلی سریع به هدف می خورد و بدون دعا خداوند بر بندگانش اعتنایی ندارد.
قُل ما یَعبَوُ بِکُم رَبِّی لَولا دُعاءُکُم (5)
بگو اگر دعایتان نباشد پروردگار من اعتنایی ندارد. امام باقر علیه السلام سوال شد
اِنَّ کَثرَهَ القَراءَهِ اَفضَلُ اَو کَثرَهَ الدُّعاءِ قالَ: الدُّعاءُ اَما تَسمَعُ لِقَولِهِ تَعالی قَل ما یَعبَوُ بِکُم
آیا زیاد قرآن خواندن بهتر است یا زیاد دعا خواندن؟ فرمود: دعا خواندن آیا نشنیده ای که خداوند متعال می فرماید: بگو اگر دعایتان نباشد پروردگار من به شما اعتنایی ندارد. (6)
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم درباره ارزش دعا می فرمود:
الدُّعاءُ سِلاحُ المومِنِ وَ عَمُودُ الدِّینِ و نُورُ السَّماواتِ وَ الاَرض (7)
دعا اسلحه مومن و ستون دین و نور آسمان ها و زمین است.
2-هر که را توبه عنایت نمودند از قبول گردیدن محرومش نکردند: همانا توبه برای کسانی است که از روی نادانی کار زشت می کنند سپس زود باز می گردند و توبه می کنند خداوند ایشان را ببخشد و پروردگار دانا و حکیم است. (8)
توبعه یعنی بازگشت به فطرت پاکیزه روزهای نخستین تولد. کسی که توبه می کند به فطرت اولیه خود باز می گردد. اولا خداوند باب توبه را باز گذارده و ثانیا وعده قبولی آن را داده. حالا اگر گدا کاهل بود تقصیر صاحبخانه چیست؟!
خداوند مهربان در نهایت صراحت فرموده است:
قُل یا عِبادَی الَّذینَ اَسرَفوا عَلی اَنفُسِهم لا تقنَطوُ مِن رَحمَهِ اللهِ اِنَّ اللهَ یَغفِرُ الذُّنوبَ جَمیعاً اِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحیم
بگو ای بندگان من که درباره خویش زیاده روی کرده اید از رحمت خدا نومید مشوید که خدا گناهان را یکسره می آمرزد که او بخشاینده و رحیم است. توبه را جدی بگیریم و امروز و فردا نکنیم تا فرصت به ما داده اند امام علیه لاسلام در جایدیگر فرمود: و اعمَلُوا و العَمَلُ یُرفَعُ و التَّوبَهُ تُنفَعُ و الدُّعاءُ یُسمَعُ (9)
اکنون که عمل بالا می رود و توبه سود می بخشد و دعا شنیده می شود کاری انجام دهید.
3-هر که آمرزش خواستن را نصیب نمودند از آمرزیده شدن محرومش نکردند: آنکه کاری زشت انجام دهد و یا بر خود ستم روا دارد سپس از خدا طلب آمرزش نماید خداوند را بخشنده و مهربان می یابد.
استغفار مرحله ای بعد از توبه است یعنی وقتی شخص گنهکار به سوی خدای خویش باز می گردد آنگاه طلب عفو و آمرزش می کند و این دو با هم متفاوتند.
امام سجاد علیه السلام در مناجات التائبین عرض می کند:
کَفِّر خَطِیئَتی بِمُنِّکَ وَ رَحمَتِکَ یا اَرحَمَ الرّحمِین
خدایا خطاهایم را به کرم و رحمتت محو گردان ای مهربانترین مهربانان.
هر چند غرق بحر گناهم ز شش جهت ***تا آشنای عشق شدم از اهل رحمتم
باید امید به بخشایش خدای رحیم داشته باشیم و تا پایان عمر لب از استغفار فرو نبندیم. در حالات رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم هست که:
کانَ یَتوُبُ اِلَی اللهِ فِی کُلِّ یَومٍ سَبعینَ مَرَّهً مِن غَیرِ ذَنبٍ (10)
هر روز هفتاد مرتبه از خداوند طلب مغفرت می نمود در حالی که گناهی مرتکب نشده بود.
4-هر که را موفق به شکرگزاری نمودند از افزودن نعمت محرومش نکردند: اگر سپاسگزار باشید نعمتهایتان را زیاد میکنم.
نعمت شکر از نعمت های بزرگ و معنوی خداوند است انبیاء درخواست این نعمت را از خداوند داشتند. ممکن است بفرمایید که شکر برای نعمت است ولی عرض می کنم توفیق شکر نعمت از خود نعمت ارزشمندتر است این چیزی است که حضرت داود علیه السلام بدان معترف است.
اِلهی کَیفَ اَشکُرُکَ و اَنَا لا اَستَطیعُ اَن اُشکُرَکَ اِلّا بِنِعمَهِ ثانِیَهٍ مِن نِعمِکَ خدایا من چگونه شکرگزار تو باشم و من قادر نیستم تو را شکر کنم چون توفیق شکر نعمت دیگری از نعمت های توست که نیاز به شکر دارد.
فَاوحَی اللهِ اِذا عَرَفتَ هذا فَقَد شَکَرتَنی
خداوند به او وحی فرستاد که ای داود وقتی فهمیدی آنچه نعمت در اختیار داری از من است مرا شکر کرده ای. (11)
منم که دیده به دیدار دوست کردم باز ***چه شکر گویمت ای کارساز بنده نواز
پی نوشت:
1- غافر 60
2- نساء 110
3- ابراهیم 7
4- نساء 17
5- فرقان 78
6- بحار ج 93 ص 299
7- کافی ج 2 ص 449
8- نساء 17
9- نهج البلاغه خطبه 221
10- کافی ج 2 ص 450
11- کافی ج 2 ص 96
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
قُل ما یَعبَوُ بِکُم رَبِّی لَولا دُعاءُکُم (5)
بگو اگر دعایتان نباشد پروردگار من اعتنایی ندارد. امام باقر علیه السلام سوال شد
اِنَّ کَثرَهَ القَراءَهِ اَفضَلُ اَو کَثرَهَ الدُّعاءِ قالَ: الدُّعاءُ اَما تَسمَعُ لِقَولِهِ تَعالی قَل ما یَعبَوُ بِکُم
آیا زیاد قرآن خواندن بهتر است یا زیاد دعا خواندن؟ فرمود: دعا خواندن آیا نشنیده ای که خداوند متعال می فرماید: بگو اگر دعایتان نباشد پروردگار من به شما اعتنایی ندارد. (6)
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم درباره ارزش دعا می فرمود:
الدُّعاءُ سِلاحُ المومِنِ وَ عَمُودُ الدِّینِ و نُورُ السَّماواتِ وَ الاَرض (7)
دعا اسلحه مومن و ستون دین و نور آسمان ها و زمین است.
2-هر که را توبه عنایت نمودند از قبول گردیدن محرومش نکردند: همانا توبه برای کسانی است که از روی نادانی کار زشت می کنند سپس زود باز می گردند و توبه می کنند خداوند ایشان را ببخشد و پروردگار دانا و حکیم است. (8)
توبعه یعنی بازگشت به فطرت پاکیزه روزهای نخستین تولد. کسی که توبه می کند به فطرت اولیه خود باز می گردد. اولا خداوند باب توبه را باز گذارده و ثانیا وعده قبولی آن را داده. حالا اگر گدا کاهل بود تقصیر صاحبخانه چیست؟!
خداوند مهربان در نهایت صراحت فرموده است:
قُل یا عِبادَی الَّذینَ اَسرَفوا عَلی اَنفُسِهم لا تقنَطوُ مِن رَحمَهِ اللهِ اِنَّ اللهَ یَغفِرُ الذُّنوبَ جَمیعاً اِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحیم
بگو ای بندگان من که درباره خویش زیاده روی کرده اید از رحمت خدا نومید مشوید که خدا گناهان را یکسره می آمرزد که او بخشاینده و رحیم است. توبه را جدی بگیریم و امروز و فردا نکنیم تا فرصت به ما داده اند امام علیه لاسلام در جایدیگر فرمود: و اعمَلُوا و العَمَلُ یُرفَعُ و التَّوبَهُ تُنفَعُ و الدُّعاءُ یُسمَعُ (9)
اکنون که عمل بالا می رود و توبه سود می بخشد و دعا شنیده می شود کاری انجام دهید.
3-هر که آمرزش خواستن را نصیب نمودند از آمرزیده شدن محرومش نکردند: آنکه کاری زشت انجام دهد و یا بر خود ستم روا دارد سپس از خدا طلب آمرزش نماید خداوند را بخشنده و مهربان می یابد.
استغفار مرحله ای بعد از توبه است یعنی وقتی شخص گنهکار به سوی خدای خویش باز می گردد آنگاه طلب عفو و آمرزش می کند و این دو با هم متفاوتند.
امام سجاد علیه السلام در مناجات التائبین عرض می کند:
کَفِّر خَطِیئَتی بِمُنِّکَ وَ رَحمَتِکَ یا اَرحَمَ الرّحمِین
خدایا خطاهایم را به کرم و رحمتت محو گردان ای مهربانترین مهربانان.
هر چند غرق بحر گناهم ز شش جهت ***تا آشنای عشق شدم از اهل رحمتم
باید امید به بخشایش خدای رحیم داشته باشیم و تا پایان عمر لب از استغفار فرو نبندیم. در حالات رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم هست که:
کانَ یَتوُبُ اِلَی اللهِ فِی کُلِّ یَومٍ سَبعینَ مَرَّهً مِن غَیرِ ذَنبٍ (10)
هر روز هفتاد مرتبه از خداوند طلب مغفرت می نمود در حالی که گناهی مرتکب نشده بود.
4-هر که را موفق به شکرگزاری نمودند از افزودن نعمت محرومش نکردند: اگر سپاسگزار باشید نعمتهایتان را زیاد میکنم.
نعمت شکر از نعمت های بزرگ و معنوی خداوند است انبیاء درخواست این نعمت را از خداوند داشتند. ممکن است بفرمایید که شکر برای نعمت است ولی عرض می کنم توفیق شکر نعمت از خود نعمت ارزشمندتر است این چیزی است که حضرت داود علیه السلام بدان معترف است.
اِلهی کَیفَ اَشکُرُکَ و اَنَا لا اَستَطیعُ اَن اُشکُرَکَ اِلّا بِنِعمَهِ ثانِیَهٍ مِن نِعمِکَ خدایا من چگونه شکرگزار تو باشم و من قادر نیستم تو را شکر کنم چون توفیق شکر نعمت دیگری از نعمت های توست که نیاز به شکر دارد.
فَاوحَی اللهِ اِذا عَرَفتَ هذا فَقَد شَکَرتَنی
خداوند به او وحی فرستاد که ای داود وقتی فهمیدی آنچه نعمت در اختیار داری از من است مرا شکر کرده ای. (11)
منم که دیده به دیدار دوست کردم باز ***چه شکر گویمت ای کارساز بنده نواز
پی نوشت:
1- غافر 60
2- نساء 110
3- ابراهیم 7
4- نساء 17
5- فرقان 78
6- بحار ج 93 ص 299
7- کافی ج 2 ص 449
8- نساء 17
9- نهج البلاغه خطبه 221
10- کافی ج 2 ص 450
11- کافی ج 2 ص 96
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
