فاصله میان شرق و غرب

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ مَسَافَةِ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ فَقَالَ علیه السلام مَسِیرَةُ یَوْمٍ لِلشَّمْسِ.

از امام علی علیه السلام از فاصله بین مشرق و مغرب پرسیدند؟ حضرت فرمودند: به اندازه طلوع و غروب خورشید است.

نهج البلاغه: حکمت 286

جواب اجمالی چنین سوالی همان است که امام علیه السلام فرمودند که فاصله بین مشرق و مغرب چقدر است؟ به اندازه یک روز خورشید و یا به تعبیر دیگر به اندازه محل طلوع خورشید تا محل غروب آن در واقع امام علیه السلام فاصله زمانی بین مشرق و مغرب را بیان فرمودند زیرا که فاصله مکانی آن در نقاط مختلف کره زمین متفاوت است به همین دلیل بعضی مناطق کره زمین روز سه ساعت دارند و شب بیست و یک ساعت اما اگر اندازه خط استوا و وسط زمین را عرض کنیم طبق برآوردها چهل میلیون تر است. اینکه در قرآن می خوانیم.

رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَرَبُّ الْمَشَارِقِ؛
پروردگار آسمان ها و زمین و هر چه در آنهاست و پروردگار مشرق هاست.(1)

و یا درباره بنی اسرائیل می فرماید:
وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا؛
بعد از نابودی فرعونیان مشرق ها و مغرب های پربرکت زمین را در اختیار مردم ضعیف قرار دادیم.(2)

احتمالا منظور این است که مشرق در هر سرزمین با کشورها و سرزمین هایی که قبل از آنها از نظر فاصله وجود دارند زمان طلوع خورشید زودتر است و مناطقی که غربی تر هستند غروب خورشید دیرتر است از این جهت مشارق و مغارب مطرح شده است و هر سرزمینی برای خود مشرق و مغربی دارد.

شرح ابن میثم
این پاسخ، پاسخ روشن و قانع کننده اى است، و هدف فن خطابه نیز همان قانع ساختن است، امّا اثبات مسافت ما بین شرق و غرب با توجه به تعیین مساحت زمین و یا منظومه شمسى، کارى است مربوط به علم هیأت، و شاید امام علیه‌ السلام از چنان پاسخى خوددارى کرده است به خاطر این که بعضى از عوام مردم آن را بعید مى شمردند و ما عقیده نداریم که امام علیه‌ السلام نمى دانسته است.

پی‌نوشت‌ها:
1- سوره صافات، آیه 5
2- سوره اعراف، آیه 137
3- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 667

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.