امام رضا علیه السلام فرمودند:

اصحَبِ السُّلطانَ بِالحَذَرِ، وَ الصَّدیقَ بِالتَّواضُعِ، وَ العَدُوَّ بِالحَذَرِ، وَ العَامَّةَ بِالبِشرِ؛

با حاکم، با احتیاط همنشینی کن، با دوست، با تواضع، با دشمن، با هوشیاری و پرهیز و با عموم مردم، با خوشرویی همراه باش.

بحارالانوار، ج 75، ص 355

رفتار انسان با دیگران، باید بر اساس مصالح و تدبیر باشد.
حاکمان و سلاطین، به خاطر قدرتی که دارند، معمولاً اگر از کسی برنجند و عصبانی شوند، به او صدمه می زنند. از این رو برخورد ما با آنان باید همراه با حذر و احتیاط باشد و بهانه به دستشان ندهیم.
دوستی و صداقت دو انسان، وقتی استمرار می یابد که صفا و صمیمیّت میان آنان باشد. تواضع هم یکی از نشانه های صمیمیّت است. پس باید با دوستان خود، خاکی و متواضع باشیم، نه متکبّر.
دشمن همیشه در پی ضربه زدن به ماست، و الاّ دشمن نخواهد بود. هم باید دشمن را شناخت، هم با شیوه های دشمنی آنان آشنا بود و هم باشد هوشیار و مراقب بود؛ زیرا کمترین غفلت، موجب می شود از سوی آنان آسیب ببینیم.
با عموم مردم هم باید با گشاده رویی برخورد کرد، نه با اخم و چهره ی عبوس و رفتار تند و پرخاشگرانه.
در روایات ما درباره ی رفتار خوب و رأفت و مهربانی و مدارا و نرمخویی و گشاده رویی توصیه های فراوانی شده است(1).
اخلاق اسلامی، جامعه را با هم متّحد و مهربان می سازد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به تعبیر قرآن، اخلاق عظیم داشت و با مردم نرم و متواضع بود و اگر خشن و تندخو بود، مردم از اطرافش پراکنده می شدند(2).
اخلاق اولیای خدا را سرمشق خویش قرار دهیم.

پی نوشت:
1. در این باره ر. ک: جواد محدثی، اخلاق معاشرت، نشر بوستان کتاب.
2. آل عمران (3)، آیه 159.
منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).