علائم و درمان غلبه مزاج های چهار گانه (مزاج شناسی اسلامی)

امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
«من گرم را به سرد، سرد را به گرم، خشک را به تَر، و تَر را به خشک درمان مى کنم و کار را یکسره به خداوند، باز مى گردانم و آنچه را پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده است، به کار مى گیرم و مى دانم که معده، خانه همه دردها، و پرهیز، یگانه درمان است و بدن را بر آنچه به آن عادت کرده، وا مى دارم“
 

 تعدیل طبایع بدن

صحت و سلامتی بدن بر تعادل طبایع چهارگانه، زمانی که هر کدام به میزان یک چهارم باشند، واقع شده است. افزایش (یا کاهش) هر کدام از طبایع، یعنی غلبه آن که دارای علائم مشخصی است، باعث بیماری می گردد.
برخی بیماری هایی که براساس افزایش هر طبع بر شخص عارض می شود:
•    افزایش گرمی بدن سبب عصبانیت می شود و غلبه آن باعث انجام کارهای سفیهانه و بیهوده می شود که یکی از آنها بیش فعالی است.
•    افزایش سردی بدن سبب بی خیالی می شود (این فرد عجله و شتاب نمیکند و عصبانی نمی شود ) و در صورت غلبه سردی باعث حماقت و خل شدن و انجام کارهای مشکوک، مکث و تردید در کارها می شود.
•    افزایش خشکی بدن سبب قساوت می شود.
•    افزایش رطوبت بدن باعث نرمخویی تا حد خوار شدن می شود  (تواضع و افتادگی بیش از اندازه و در همه حالات بعلت رطوبت بیش از اندازه است).
 

نکات مهمی در مورد طبایع

در مورد اهمیت در صورتی که تعادل مزاج واقع شود، در جایی که باید قاطع باشد، قاطع می شود، در جایی که باید نرم باشد، نرم می شود  و در عین مصمم بودن با تدبیر، بردباری، حلم و عقل کار میکند.
نکته بعدی در این مورد این است که بدن بر پایه طبایع چهارگانه بنا نهاده شده است که مالکان بدن هستند.
و نکته آخر تمام طبایع با همدیگر کارآیی دارند و هیچکدام بدون دیگری کارایی ندارد.
 

 تعدیل طبایع بدن

موارد زیر باعث تعدیل طبایع می شود و برای هر چهار طبع مفید است.
۱- انار (نوعی انار سورانی که درشمال بغداد یافت می شود ).
۲- خرما (نوعی خرمای نارس پخته) 
۳- بنفشه و روغن بنفشه  
۴- کاسنی 
۵- بادمجان (خوردن بصورت مداوم خصوصا سرخ کرده آن با روغن زیتون اصل)
 

مزاج صفراء (گرم و خشک)

بیشتر بخوانید : نگاهی به صفرا در طب سنتی

علائم  غلبه صفراء (گرم و خشک)

۱- عصبانی شدن سریع و فروکش کردن آن به سرعت و زود جوش بودن
۲- گر گرفتگی (داغ شدن یکباره داخل بدن)
۳- زیاد تشنه شدن و احساس عطش
۴- رطوبت زیاد در بدن که نشانه آن عرق زیاد یا آبریزش از دهان است (چون بدن گرم و خشک است انسان عطش می کند و آب زیاد مصرف می کند لذا عرق زیاد است و آب دهان هم زیاد می شود)
۵- زردی صورت
۶- زردی سفیدی چشم
۷- حدیث نفس و درگیر بودن در ذهن خود و با خود حرف زدن
۸- لج بازی و نافرمانی
۹- احساس خستگی و کوفتگی
۱۰- ریزش مو در جوانی
۱۱- در اول شب نمی توانند بخوابند لذا دیر به خواب رفته و صبح هم دیر از خواب بیدار شده و خواب آلود هستند.
۱۲- گرمای درونی (بدنش سرد است اما درون آتش است)
۱۳- وسوسه های قلبی (مثلا حرص اینکه چرا دیگران فلان چیز را دارا هستن ولی من ندارم)
۱۴- غضب، انجام کارهای سفیهانه،  سبک عقلی، روحیه تکبر و نافرمانی و عجله
۱۵- لذت بردن از نسیم خنک و هوای سرد (باد کولر در تابستان)
۱۶- احساس سوزن سوزن شدن در سطح پوست
شاخص ترین علامت: گر گرفتگی و بیقراری
نکته ۱: صفرا اغلب در سنین ۱۵ تا ۳۵ مشهود است.
نکته ۲: نمود بیشتر در فصل تابستان.
 

درمان  غلبه صفراء (طبع گرم و خشک)

۱- مداومت بر خوردن سبزی خرفه (سبزی حضرت زهرا (سلام الله علیها)) 
۲- مصرف روزانه مواد سرد و تر و ملین.
۳- سنای مکی (مراجعه به انواع دارو در طب شیعی)
۴-  سویق عدس (بصورت ناشتا)
۵- خوردن سه قاشق غذاخوری مخلوط سویق گندم و جو بصورت ناشتا و خشک.
۶- روغن زیتون
۷- خوردن مویز قرمز هسته دار ۲۱ عدد بصورت ناشتا.
۸- خوردن یک قاشق مربا خوری عسل بصورت ناشتا (به همراه کندر نر نیز توصیه شده است)
۹- افطار با آب ولرم
۱۰- مصرف سرکه طبیعی
۱۱- مصرف آلوی سیاه تازه (در مصرف زیاده روی نشود؛ مصرف زیاد باعث التهاب مفصل می شود )
۱۲- مصرف ماهی تازه (به صورت بریان وکبابی نه روغنی) خصوصا بعد از حجامت
۱۳- نوشیدن آب سرد (نه آب یخ)
۱۴- استفاده از مسهل
۱۵- مصرف ماست (بهمراه زنیان مصرف شود)
۱۶- مصرف میوه های آب دار مانند هندوانه
۱۷- مصرف ترشیجات مانند دوغ ترش
۱۸- داروی ترکیبی  صفرابر (از مطب استاد)
۱۹- خنک نگه داشتن بدن
۲۰-  دیدن کسی که دوستش دارد.
در صورت صفرای بالا (کلافه شدن در تابستان، عصبی و داغ شدن و احساس خستگی):
۱- تحرک کمتر
۲- خوردن خیار بصورت ناشتا در تابستان
۳- ماهی کبابی
 

 مزاج سوداء (سرد و خشک)

بیشتر بخوانید : سودا از نگاه طب سنتی

علائم  غلبه سوداء (سرد و خشک)

۱- یبوست مقاوم
۲- خشکی پوست و بدن
۳- فکر و خیال زیاد و مداوم
۴- فکرهای پوچ و واهی (افکاری که هیچگاه به وقوع نپیوسته‌اند)
۵- تیرگی پوست، مدفوع، ادرار، خون
۶- وسواس
۷- افسردگی
۸- موی زیاد بدن
۹- از جهت روحیات شخص باوقار و وزین و اهل نصیحت و موعظه و اهل درایت و نوعا پیش بینی شان درست در می آید.
۱۰- دلهره، اضطراب، تشویش و استرس
۱۱- درحالت شدیدش مبتلا به ترس و وسواس فکری و عملی و ناامیدی
۱۲- پیدایش خال‌ها، نقطه‌ها و دانه‌های سیاه و قهوه‌ای در بدن
شاخص ترین علامت: یبوست
نکته ۱: سودا اغلب در سنین ۴۰ تا ۶۰ مشهود است.
نکته ۲: نمود بیشتر در فصل پاییز
 

درمان  غلبه سودا (طبع سرد و خشک)

مهمترین علتی که در غلبه سودا امروزه دخیل است،  شکر سفید حاصل از چغندر قند (اکثر شکرهای امروزی) است که در خانه ها آن را مصرف می کنیم.
۱- عدم استفاده از شکر و قند سفید
۲- استفاده از ملین همچون سنای مکی
۳- مصرف مداوم بادمجان (حتما حداقل هفته ای دوبار) سرخ شده با روغن زیتون، آب پز، در خورش
۴- تعمد بر استفراغ
۵- زیاد حجامت و فصد کردن
۶- مصرف یک قاشق مرباخوری عسل طبیعی به صورت ناشتا (بهمراه کندر نر نیز توصیه شده است)
۷- هفته ای یکبار کوتاه کردن ناخنها
۸- روغن زیتون
۹- کشمش و مویز
۱۰-  مرکب یک از داروهای ترکیبی در طب اسلامی
۱۱- افتیمون که اصلی ترین درمان سوداست (مهم)
۱۲- داروی معجزه آسای شافیه
۱۳- استفاده از نوره اسلامی بصورت مداوم
۱۴- خوردن مویز قرمز هسته دار ۲۱ عدد بصورت ناشتا.

 مزاج دم (گرم و تر)

میل به گناه از عوارض غلبه دم است.

بیشتر بخوانید : دم از دیدگاه طب سنتی

علائم  غلبه دم (گرم و تر)

۱- سرخی صورت
۲- سرخی پشت پلک
۳- خارش بدن مخصوصا در ناحیه حجامت
۴- جوش و دمل
۵- احساس خواب آلودگی و زیاد خوابیدن
۶- سنگینی خواب
۷- خمیازه کشیدن زیاد
۸- از هم کشیدگی
۹- سنگینی بدن
۱۰- سرگیجه در صورتی که احساس کند زمین یا آسمان دور سرش می چرخد.
۱۱- خواب رفتگی دست و پا
۱۲- احساس حرکت حشره روی پوست
۱۳- میل به زنا و رکوب محارم
۱۴- سنگینی خواب
۱۵- حساسیت فصلی یا غذایی (نشانه غلظت خون هم میتواند باشد)
۱۶- فشار خون
شاخص ترین علامت: جوش و خارش
نکته ۱: از بدو تولد تا سن ۱۵ سالگی بدن معمولا در غلبه ی خون است.
نکته ۲: نمود بیشتر در فصل بهار
 

درمان  غلبه دم (گرم و تر)

۱- حجامت اسلامی و فصد (اصلی ترین درمان)
۲- داروی ترکیبی  صاف کننده خون (از داروهای طب اسلامی).
۳- استفاده از کاهو بصورت مداوم که صاف کننده خون است.
۴- برگ چغندر
۵- سویق عدس
۶- آلوی شیرین خشک
۷- انار شیرین
۸- باقلا
۹- شکر سرخ
۱۰- دعایی خاص
نکته: منظور از خوردن مواد غذایی مانند کاهو، برگ چغندر، آلوی خشک، انار شیرین و … مداومت بر آن است.
 

 مزاج بلغم(سرد و تر)

بی حوصلگی و بی خیالی از عوارض غلبه بلغم است.
بلغم زیاد سبب ضعف مغز و مشکل در هضم غذا می شود .

بیشتر بخوانید : نگاهی به بلغم در طب سنتی

علائم  غلبه بلغم (سرد و تر)

۱- خلط پشت گلو
۲- سردی بدن مخصوصا دست و پا
۳- فراموشی
۴- ریزش مو (در سن بالا)
۵- کاهش رویش مو و ناخن
۶- سفیدی مو
۷- پژمردگی بدن
۸- فرسوده شدن
۹- کمردرد وپادرد(که بعلت نرسیدن خون به کمر وپا باشد)
۱۰- سرمایی بودن
۱۱- تضعیف نیروی بدن
۱۲- بدبویی دهان
۱۳- کم کار شدن ذهن،فراموشی
۱۴- خواب نامنظم (بیداری در ساعات خواب)
۱۵- شل شدن گوشت و پوست.
شاخص ترین علامت: خلط پشت گلو
نکته ۱: بلغم اغلب در سنین ۶۰ به بالامشهود است.
نکته ۲: نمود بیشتر در فصل زمستان
 

درمان  غلبه بلغم (سرد و تر)

۱- استفاده از حمام اسلامی (با شرایط مخصوص به خود) و یا اتاق گرم بصورت ناشتا (اصلی ترین و بهترین درمان)
۲- نشستن روزانه پشت به آفتاب بمدت بیست دقیقه مخصوصا در بهار (رو به آفتاب نشستن مضر است)
۳- نوشیدن آب ولرم بصورت ناشتا (افطار کردن)
۴- مخلوط آسیاب شده آویشن و نمک (لزومی به برابر بودن نمک و آویشن نیست)
۵- مصرف سنای مکی 
۶- ازدواج با خانم زیبا (دیدن خانم زیبا)
۷- ازدواج با خانم خوش اخلاق
۸- خوردن سه قاشق سویق خشک به صورت ناشتا
۹- خوردن سویق عدس
۱۰- خوردن یک قاشق مرباخوری عسل طبیعی به صورت ناشتا و همچنین غیر ناشتا (بهمراه کندر نر)
۱۱- جویدن کندر
۱۲- مداومت بر خوردن سیب (نه ترش، نه کال و نه کال چیده شده)
۱۳- خوردن ترب مخصوصا ساقه آن
۱۴- خوردن پیاز
۱۵- زیاد شانه کردن مو و محاسن بصورت نشسته (البته با شانه چوبی، پلاستیکی ضرر دارد)
۱۶- مداومت بر مسواک زدن مخصوصا با داروی ترکیبی برای غلبه بلغم که از ترکیب آسیاب شده هلیله زرد که هسته اش گرفته شده، عاقرقرحا هر کدام یک واحد و خردل دو واحد تشکیل شده است (البته مسواک اسلامی که بیشتر چوب و لیف اراک مد نظر است – داروی ترکیبی علاوه بر رفع بلغم برای تقویت لثه و رفع بوی بد دهان مفید است)
۱۷- خوردن روغن زیتون
۱۸- خوردن مویز قرمز هسته دار ۲۱ عدد بصورت ناشتا و کشمش
۱۹- روزه گرفتن
۲۱- شروع غذا با داروی هاضوم (ترکیبی از آویشن، زنیان و سیاهدانه بمیزان مساوی؛ آویشن و زنیان آسیاب ولی سیاهدانه آسیاب نشود)
۲۲- شکر طبرزد (شکر نی شکر که دو بار تصفیه شده و مانند نبات سفت باشد)
۲۳- قرآن خواندن
۲۴- مصرف خرما (بعد از آن آب خورده نشود)
۲۵- نوشیدن آب باران
۲۶- سرمه کشیدن
۲۷- داروی ترکیبی ابن مسعود (از داروهای طب اسلامی)
۲۸- اضافه کردن اندکی جوارش (ادویه جات تند مانند فلفل، زیره، زنیان و امثال اینها) به غذا.
۲۹- افزایش مقاربت با همسر.
۳۰- حذف غذاهای سرد از برنامه غذایی از جمله ماهی.
۳۱- مصرف طریفل صبح یک مثقال
۳۲- شروع غذا با نمک نسابیده
نکته: حذف عوامل عمده ایجاد بلغم، در درمان آن نیز موثر است.
عوامل ایجاد بلغم: ۱- خواب بین الطلوعین و  ۲- خوردن آبی که در معرض آفتاب باشد.

منبع : شرح دراسه فی طب الرسول المصطفی – آیت اله تبریزیان

بیشتر بخوانید : 
شناخت انواع طبع و مزاج
اعتدال مزاج
اخلاط اربعه