مسئولیت‌پذیری فرزندان؛ چرا و چگونه (بخش اول)

مسئولیت‌پذیری به کودکان کمک می­ کند تا مهارت­ های لازم برای زندگی آینده در اجتماع را کسب کنند.
 

چکیده : از اهداف تربیت دینی، پرورش فرزندان مستقلِ با اراده و مسئولیت‌پذیر است. از سوی دیگر مناسب‌ترین زمان برای آموختن «مسئولیت‌پذیر بودن»، در دوران کودکی است. نهادینه ساختن خصلت مسئولیت‌پذیری در طفل، موجب مسئولیت‌پذیری‌اش، در محیط جامعه می­ گردد.

تعداد کلمات 1000 /  تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

مقصود از مسئولیت دادن به کودک آن است که او دست به انتخابی بزند و فعلی را انجام دهد که سبب ایجاد روابط انسانی مثبت، افزایش ایمنی، موفقیّت و آسایش خاطر او شود. برای دست‌یابی به این هدف، باید در معرض تجربیّات وسیع قرار بگیرد تا عملکرد مناسبش افزایش یابد. علاوه بر این، باید آموزش ببیند به محدودیت‌ها نیز توجه کرده و در هنگام انجام عمل، هدف‌های خود و نیازهای سایرین را در نظر بیاورد.[1]
 

 به زبان ساده‌تر، مقصود از فرزند مسئولیت‌پذیر آن است که خود مستقلاً برخی فعالیت‌ها را تجربه کرده، وظایف شخصی را بدون اتکا به دیگران انجام دهد و مسئولیت آنچه را که در زندگی‌اش رُخ می‌دهد بر عهده گیرد. این رفتار، بیانگر همان ضرب‌المثلی است که می‌گوید: «آدم باید دست به زانوی خودش بگیرد و بگوید: یا علی».[2]
بنابر آنچه آمد، از اهداف تربیت دینی، پرورش فرزندان مستقلِ با اراده و مسئولیت‌پذیر است. برای رسیدن به این مقصود، ابتدا باید خود مسئولیت کارهایمان را بر عهده بگیریم تا بتوانیم بر آن‌ها تأثیرگذار باشیم؛ نه این که بدون متصف کردن خویشتن به این خصلت، کودک را اجبار نموده، کارهایی مربوط به خود را انجام داده و مسئولیت‌پذیر باشد؛ در این صورت فرزند یاد می‌گیرد، تنها با استفاده از سلاح قدرت، می‌تواند پیروز شود؛ در آینده نیز اگر خطایی انجام داد، خود را مسئول ندانسته و به راحتی در ورطۀ اشتباه و گناه غوطه‌ور خواهد شد.
 

برای هر انسانی، مناسب‌ترین زمان برای آموختن «مسئولیت‌پذیر بودن»، در دوران کودکی است. در این دوره، طفل دوست دارد مستقل باشد و فطرتاً به فعالیت کردن گرایش دارد. لذا اگر فعالیت‌هایی درخور توانایی‌اش به او واگذار نشود، در آینده کار کردن برایش سنگین و زندگی برای او سخت خواهد شد.
امام صادق علیه السّلام به یکی از فرزندان خود فرمودند: از تنبلی و بی‌حوصلگی بپرهیز؛ زیرا این دو خصلت، تو را از بهرۀ دنیا و آخرت باز می‌دارد.[3] با در نظر گرفتن این روایت، نهادینه ساختن خصلت مسئولیت‌پذیری در طفل، موجب مسئولیت‌پذیری‌اش، در محیط جامعه گردیده، در نتیجه دست‌یابی به جامعۀ ایدئآل آسان‌تر خواهد شد. هر چه کودک زودتر وظایف خانه را بر عهده بگیرد، احتمال این که، آن‌ها را بخشی از عادت‌های روزانه خود کند و در آینده به کار ببرد، بیشتر است. تحقیقات نیز نشان داده کودکانی که از آن‌ها خواسته شده در انجام امور خانه، یا کمک دادن در بیرون از منزل مسئولیت بپذیرند، بیشتر از دیگران واکنش‌های جامعه‌پسند، از خود نشان داده‌اند.[4]
 

بنا بر آنچه آمد، فواید مسئولیت‌پذیری فرزندان عبارتند از:
 ـ کمک به پدر و مادر در کارهای خانه.
 ـ کسب مهارت لازم برای زندگی آینده در اجتماع.
ـ دست یافتن به تجربیات و موفقیت‌های روزافزون و پاداش‌های ناشی از آن.
ـ ایجاد روحیۀ استقلال و انضباط فردی.
ـ افزایش اعتماد به نفس و عزّت نفس کودک.
ـ بالا رفتن قدرت تصمیم‌گیری و انتخاب بهترین گزینه‌ها.
اما در مقابل، کودکی که دست به رفتارهای غیرمسئولانه می‌زند، با تنبیه و انتقادی بیش از آنچه که سزاوارش است، مواجه خواهد شد که در نتیجۀ آن، عزّت نفسش کاهش می‌یابد و به زندگی، نگرش منفی پیدا کرده و رفتارهای غیر مسئولانه‌اش را ادامه می‌دهد.
 

1. در کارهایی که به بچه‌ها می‌سپاریم توان آن‌ها را در نظر بگیرید. خداوند می‌فرماید: «لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها»؛[5] خدا هیچ کس را جز به اندازه طاقتش مکلّف نمی‌کند. با توجه به این سخن پروردگار، پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز می‌فرمایند: آن چیزی را کودک در قوّه و قدرت داشته و انجام داده است از او قبول کنید و آن چیزی را که انجامش برای کودک سنگین و طاقت‌فرساست از او نخواهید.[6] برای عملی ساختن آیه و روایت مذکور باید بدانید، اگر فرزند در انتخاب وظایف مربوط به خود، سهمی داشته باشد. بیشتر متابعت خواهد کرد؛ لذا در شروع آموزش، هر روز وظیفه کوچکی از کارهای شخصیش را به او واگذار کنید؛ مثلاً اگر مسئولیت جمع‌آوری برخی اسباب‌بازی‌ها یا مرتب کردن اتاقش را دادید، برای او کافی است. وظایفش را به بخش‌های کوچک تقسیم کرده، شیوۀ انجام آن را آموزش دهید، سپس بر انجام آن کار نظارت کنید و تاـ دست کم ـ سه بار آن را درست انجام نداده رهایش نکنید. با این کار، شما عادت‌های خوبی مثل مسئولیت‌پذیری، دقت، وقت‌شناسی، احترام گذاشتن به افراد و چیزهای مختلف را در تمام زندگی به او یاد می‌دهید. البته به یاد داشته باشید برای شروع، کمک شما ضروری است.[7] وقتی بزرگ‌تر شد جدا کردن لباس‌های شسته شده، تا کردن آن‌ها، چیدن میز، جابه‌جایی مواد غذایی، آب دادن به گل‌ها برایش مناسب است.

ادامه دارد...

منابع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.