مبانی زوج درمانی اسلامی

چکیده: زوج درمانی به عنوان بخشی از مباحث روان شناسی است که به حل اختلافات پیدا شده در میان زوج ها اقدام می کند. اما نکته مهم در این میان مبانی ایست که اسلام در زوج درمانی دارد. در این نوشتار به مبانی زوج درمانی اسلامی می پردازیم. با ما همراه باشید. 

تعداد کلمات 800 / تخمین زمان مطالعه 4 دقیقه

 برای تدوین مداخلات اسلامی در زوج درمانی چهار مسئله اساسی در کار است. مسئله اول این است که براساس کدام مبانی می توان از زوج درمانی اسلامی صحبت کرد. به بیانی دیگر، چه مبانی و اصولی وجود دارد که بدون اثبات آنها نتوان الگو و برنامه ای برای مداخلات اسلامی در حل مشکلات ارتباطی زوج ها مطرح کرد. مسئله دوم این است که چه اهدافی برای زوج درمانی اسلامی می توان در نظر گرفت، مسئله سوم این است که مداخلات اسلامی را در زوج درمانی براساس چه ساختار و سازمان دهی می توان تنظیم کرد و چهارم اینکه چه فنونی را می توان برای تحقق مداخلات اسلامی به کار گرفت. براساس پاسخ به این چهار پرسش، الگوی زوج درمانی اسلامی ارائه می شود.
منظور از مبنا در این بحث، پایه های منطقی و فکری زوج درمانی است. به بیان دیگر، اگر بخواهیم از مداخلات اسلامی در حل مشکلات ارتباطی زوج ها سخن بگوییم، لازم است به پرسش هایی پاسخ بگوییم. براساس بررسی متون اسلامی مبانی زیر را برای زوج درمانی اسلامی لازم است و بدون روشن شدن آنها نمی توان از هر گونه مداخله سخن گفت.

خانواده در نگاه اسلام مهم ترین و محبوب ترین نهاد اجتماعی است (ابن بابویه، ۱۴۱۳، ج ۳، ص۱۳۸۳). از روش های مهم زندگی پیامبران از جمله رسول اکرم (صلی الله علیه و آله)، ازدواج و تشکیل خانواده است (کلینی، ۱۴۰۷، ج۵، ص۳۲۹). کارکردهایی مانند ارضای نیازهای عاطفی جنسی و تولید و پرورش نسل سالم از نگاه اسلامی تنها در چارچوب ازدواج مجاز و پذیرفته است. از سوی دیگر جدایی و طلاق امری منفور و ناپسند به شمار می آید (حر عاملی، ۱۴۱۲، ج ۱۵، ص ۲۶۷)؛ بنابراین، جایگاه مهم خانواده در اسلام مقتضی تشویق به ازدواج و تلاش برای استمرار و تحکیم رابطه زناشویی است و همین ما را بر آن داشت که از آموزه های اسلامی روش هایی را برای حل مشکلات زناشویی و استمرار خانواده برداشت کنیم.

در متون خانواده درمانی یکی از مباحث مقدماتی بررسی خانواده سالم است (گلادینگ، ۱۳۸۶). یک پیش فرض مهم برای مداخله در مشکلات خانواده، شناخت ویژگی های روابط سالم زناشویی است. براساس ساختار خانواده سالم، گفتگوی مؤثر، تصمیم گیری مناسب و نحوه حل اختلافات، هدف مداخله ترسیم می شود. از دیدگاه اسلامی تا این مسائل روشن نشود، نمی توان مداخله ها را طرح ریزی و اجرا کرد. در بررسی دیدگاه ها در خانواده سالم، نگاه اسلام در این باره بیان می شود.

 هر گونه مداخله در روابط زناشویی مبنی بر این است که رفتار یا پدیده ای را آسیب یا مشکل بدانیم. برای مثال، اگر در خانواده ای تحمیل و آزار همسر یا ارضای نیاز جنسی یک طرفه را آسیب بدانیم، مداخله در آن را ضروری می دانیم. در نگاه اسلامی نیز لازم است آسیب ها را روشن کنیم تا مداخله ضروری شود. در بحث آسیب شناسی، درآمدی از دیدگاه اسلام در این مورد ارائه خواهد شد.

 از دیگر مبانی مهم زوج درمانی اسلامی، روشن کردن اهداف تشکیل خانواده از نظر اسلام است. بر این اساس، می توان ارزیابی کرد که یک خانواده چقدر به اهداف مورد نظر دست یافته است و چه موانعی برای نیل به اهداف دیگر وجود دارد در شکل ۱-۱ مبانی زوج درمانی ترسیم شده است.

یک پرسش مهم در مداخله برای حل مشکلات زناشویی این است که در اسلام چه مجوزی برای این امر وجود دارد؟ آیه ای که حکمیت بین زوجین را توصیه کرده است (نساء، 35)، می تواند مداخله دیگران برای حل مشکلات زوج ها را تجویز کند. قرآن در این آیه گفتگوی محرمانه برای اصلاح بین مردم را تأیید کرده است. امام علی (علیه السلام) با تمسک به این آیه در یک مورد خشونت خانگی نسبت به زن دخالت کرد و خدا را برای اصلاح بین آن دو سپاس گفت (مجلسی، ۱۹۸۳، ج ۴۰۰، ص۱۱۳). قرآن در سفارش به زن و شوهر، صلح را بهتر از هر چیز می داند (نساء، ۱۲۸). بی تردید کمک گرفتن از سایرین به ویژه متخصصان برای صلح، نمونه ای از همکاری در نیکی و پرهیزکاری است (مائده، ۲). در سخن حضرت على (علیه السلام) مداخله در حل اختلافات مردم بالاتر از مهم ترین عبادات یعنی نماز و روزه شمرده شده است (شریف الرضی، ۱۴۱۴ق، نامه ۲۷). افزون بر آن، اصلاح بین زن و شوهر بسیار مطلوب و آثار معنوی فراوانی دارد (ابن بابویه، ۱۴۰۶ق، ص۲۸۹). همه این آموزه های لزوم مداخله در حل مشکلات زناشویی را روشن می کند. همچنین، همه مداخله های زوج درمانی اسلامی باید در چارچوب فقهی و اخلاقی اسلام باشد. بنابر این هرگونه توصیه برخلاف شرعی و اخلاقی پذیرفته نیست و خارج از زوج درمانی اسلامی قرار می گیرد.