مشکلات شایعی که منجر بی‌اشتهایی در کودکان می‌شوند

نامنظم بودن ساعت‌ وعده های ‌غذایی به بی‌اشتهایی کودک منجر می‌شود.

چکیده: یکی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای کودکان، بی اشتهایی است؛ این مشکل فراگیر در خانواده ها به علل مختلفی بروز می کند، از سندروم بشقاب تمیز در والدین گرفته تا اختلال بیش فعالی در کودکان همگی از جمله عوامل مهم این اختلال تغذیه ای محسوب می شود. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات: 1488 کلمه /زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه

مقدمه
تغذیه کودکان زیر 6 سال به‌خصوص در سال‌های اول و دوم زندگی بسیار مهم است؛ چراکه 70 درصد رشد قدی و 90 درصد رشد مغزی کودک تا 6 سالگی انجام می‌شود؛ بنابراین اگر کودک تغذیه مناسبی داشته باشد رشد جسمی و مغزی خوبی خواهد داشت و در صورت بیماری، سریع‌تر بهبود می‌یابد.[1]

بی‌اشتهایی یکی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای کودکان است. دلایل فراوانی در بروز این مشکل نقش دارند؛ به‌طور مثال در بسیاری از موارد، روش‌های نادرست مادر در نحوه تغذیه یا رفتارهای اشتباه او در غذا دادن به فرزندش موجب ایجاد عکس‌العمل‌هایی مثل لجبازی و خودداری از خوردن، در کودک می‌شود. گاهی نیز بی‌اشتهایی وخیم زودرس در کودکان از نخستین نشانه‌های اختلال درخودماندگی (اوتیسم) است که در این صورت باید نشانه‌های دیگر بررسی شود. در برخی مواقع کم شدن اشتها امری عادی و به دلیل کاهش سرعت رشد کودک نسبت به قبل است. به‌طورکلی بررسی نمودار رشد، بهترین وسیله جهت آگاهی مادر از رشد طبیعی کودک است.[2]

مشکلات شایعی که منجر بی‌اشتهایی در کودکان می‌شوند

1. رعایت نکردن نظم در غذا دادن به کودک

نظم در غذا خوردن بسیار مهم است؛ وعده‌های اصلی غذایی (صبحانه، نهار و شام) و میان وعده‌ها (ساعت 10 صبح و 5 عصر) باید حتی‌الامکان در ساعت معینی به کودک داده شود.[3] این نظم کمک می‌کند تا معده کودک برای خوردن غذا منظم عمل نماید. نامنظم بودن ساعت‌های هر وعده‌غذا به بی‌اشتهایی کودک منجر می‌شود. از سوی دیگر، ازآنجایی‌که میان وعده‌ها غذاهای مختصری هستند که نباید جای وعده اصلی غذایی را بگیرند، مصرف آن‌ها در زمان نزدیک به وعده نهار و شام موجب می‌شود تا کودک اشتهای کافی برای خوردن غذای اصلی نداشته باشد.

2. سندروم بشقاب تمیز

آیا تابه‌حال اسم «سندروم بشقاب تمیز» به گوشتان خورده است؟ تعجب نکنید؛ چراکه ممکن است شما نیز به این سندروم مبتلا باشید، اما خودتان خبر نداشته باشید.
سندرم بشقاب تمیز، یکی از مهم‌ترین علل کم‌اشتهایی و اختلال خوردن در کودکان، است؛ یعنی مادر یا پدر کودک، به دلیل علاقه زیاد به فرزند خود، فکر می‌کنند که وظیفه‌دارند معده کوچک کودک خود را پر کنند تا به رشد کافی برسد و برای این منظور به هر ترفندی ازجمله اجبار، تشویق، تهدید، اداواطوار و ترساندن، کودک خود را مجبور به اتمام غذا می‌کنند تا جاییکه غذا خوردن بعد از مدتی تبدیل به وظیفه خواهد شد نه یک نیاز فیزیولوژیک اولیه؛ و اینجاست که غذا خوردن به کودک لذتی نخواهد داد، به هر وسیله‌ای سعی می‌کند از خوردن غذا فرار کند و یا هر وقت غذا بخورد باید امتیازی یا پاداشی از والدین بگیرد.
درواقع «سندروم بشقاب تمیز» نوعی تفکر وسواس گونه است که والدین فکر می‌کنند تا بشقاب غذای فرزندشان تا آخر خورده نشود، او به رشد کافی نخواهد رسید. والدینی که به این سندروم دچار هستند، هم اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنند و هم اضطراب شدیدی به فرزندشان منتقل می‌کنند. بی‌اشتهایی عصبی از نتایج این سندروم است.

3. پر کردن بیش‌ازحد ظرف غذای کودک

اگر حجم زیادی از غذا در ظرف غذای کودک ریخته شود، کودک علاقه‌ای به خوردن آن نشان نمی‌دهد و چون می‌داند که نخواهد توانست همه غذای موجود در ظرف را بخورد، دچار اضطراب شده و از غذا خوردن خودداری خواهد کرد.

4. بی‌اشتهایی عصبی

بی‌اشتهایی عصبی، اختلالی است که کودک از خوردن غذا امتناع می‌کند و کاهش بیش‌ازاندازه وزن بدن، بدون علل جسمانی از نشانه‌های آن است. علت بی‌اشتهایی عصبی هنوز کاملاً مشخص نیست اما مطالعات نشان می‌دهد طیف وسیعی از عوامل مربوط به محیط مخصوصاً محیط خانوادگی، عوامل مربوط به رشد کودک، عوامل ژنتیکی وارثی و عوامل مربوط به تربیت الگوهای خانوادگی در ایجاد این اختلال دخیل هستند.[4] از سوی دیگر خانواده در شکل‌گیری و تداوم این اختلال، نقش اساسی بر عهده دارد.[5]
کودک ممکن است به دلیل شرایط روحی خاص مانند مشکل با یکی از اعضای خانواده خود، تولد یک فرزند دیگر در خانواده یا به هر دلیل دیگر، از غذا خوردن امتناع کند. در اینجا کودک از طریق بی‌میلی و یا غذا نخوردن قصد دارد جلب‌توجه کند و نظر والدین را به‌سوی خودش جلب نماید. در این حالت والدین باید دقت کنند تا علت اصلی بی‌اشتهایی کودک را شناسایی کرده و به نیازهای کودک توجه و آن را برآورده سازند تا کودک برای جلب‌توجه به غذا نخوردن روی نیاورد.

5. خاطرات بد نسبت به یک ماده غذایی خاص

حافظه کودک نوپای خود را دست‌کم نگیرید؛ گاهی ممکن است کودک از نوع خاصی از غذا خاطره بدی در ذهن خود داشته باشد؛ او این خاطره ناخوشایند را در لحظاتی که سعی می‌کنید این غذا را به‌زور به او بدهید، با زبان شیرین خود بازگو می‌کند؛ بنابراین بهتر است از دادن آن برای مدتی خودداری کنید و او را مجبور به خوردن آن نکنید.
به‌عنوان‌مثال اگر یک‌بار سوپ داغ سبب سوختن زبان او شده و یا در حلق او پریده و سبب استفراغ شده باشد، موجب شکل‌گیری خاطره‌های منفی در ذهن او شده و درنتیجه تا مدتی از خوردن آن ماده غذایی بخصوص، خودداری خواهد کرد.

6. اختلال بیش فعالی کودک

اختلال بیش‌فعالی یکی از اختلال‌های عصبی رفتاری کودکان است که به عوامل وراثتی و محیطی متعددی وابسته است؛ کودکان مبتلابه این اختلال نسبت به همسالان خود، بیش‌ازاندازه و به حد افراطی فعال و پر جنب‌وجوش بوده و رفتارهای نسنجیده و ناگهانی نیز در این کودکان بسیار است.[6]
والدین چنین کودکانی نباید انتظار داشته باشند که فرزندشان در حین غذا خوردن کاملاً آرام بنشیند و همه توجهش به غذا باشد. در صورت اصرار والدین به آرام نشستن کودک، لجبازی و بی‌قراری او بیشتر خواهد شد. در این رابطه بهتر است از متخصص روان‌شناسی یا روان‌پزشکی مخصوص کودک کمک بگیرند. علاوه بر این، توصیه‌های تغذیه‌ای برای این کودکان، شامل محدود کردن شکر، شکلات، کاکائو و حذف غذاهای آلرژی‌زا (غذاهای حاوی رنگ‌ها و طعم‌های مصنوعی، نگه‌دارنده‌ها و ...) از برنامه غذایی آن‌ها است. مصرف غذاهای حاوی امگا 3 که بیشتر شامل غذاهای دریایی، گردو، روغن تخم کتان، روغن کلزا و ... پیشنهاد می‌شود.

7. عدم تنوع غذایی کودک

رعایت تنوع، تعادل تناسب از اصول صحیح تغذیه است؛ تنوع غذایی علاوه بر اینکه نیازهای مختلف جسمانی کودک را تأمین می‌کند، بی‌اشتهایی او را نیز رفع می‌کند؛ بنابراین از همین حالا اقدام به تهیه یک جدول برنامه غذایی هفتگی کنید. برنامه غذایی هفتگی کودک باید شامل ترکیبی از غذاهای مختلف از گروه‌های اصلی غذایی و جانشین‌های آن باشد؛ در تهیه این جدول، می‌توانید از مشورت با یک مشاور تغذیه استفاده کنید؛ علاوه بر این از نظرات و علائق غذایی فرزند خود نیز در تهیه جدول بهره بگیرید.
به‌عنوان‌مثال صبحانه که معمولاً به‌عنوان مهم‌ترین وعده غذایی کودک در نظر گرفته می‌شود، باید از تنوع از غذایی مختلف برخوردار باشد؛ استفاده از نان سبوس‌دار به همراه پنیر و گردو، پنیر وخیاروگوجه، کره و عسل و همچنین انواع خوراک‌های لوبیا، عدسی و حلیم از بهترین گزینه‌ها هستند.
جدا از رعایت تنوع مواد غذایی، باید آن را با روش‌های مختلف درست کرد تا کودک بامزه‌ها و طعم‌ها جدید آشنا شود.[7]

پاورقی:

[1]علی‌اکبر حق ویسی و دیگران، درباره تغذیه کودکان چه می‌دانید؟ قم، انتشارات اندیشه ماندگار، 1394، ص 4.

[2]. علی‌اکبر حق ویسی و دیگران، بی‌اشتهایی کودک و راه‌های مقابله با آن، قم، انتشارات اندیشه ماندگار، 1394، ص 4.

[3]. علی‌اکبر حق ویسی و دیگران، همان، ص 15.

[4]. اکبر رهنما،مجله پیوند، شماره 189 و 190 و 191، 1374، ص 685.

[5]. احمد به‌پژوه، مجله پیوند ، شماره 315، 1384، ص 56.

[6]. کاظم برزگر بفرویی، مطهره فرزاد؛ روش‌های شناسایی و درمان کودکان با اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی، فصلنامه تعلیم و تربیت استثنایی، سال پانزدهم، ۱۳۹۴ شماره ۳ (پیاپی ۱۳۱)، ص 47.

[7]. به‌عنوان مثال می‌توانید تخم مرغ را به صورت‌های مختلف آب‌پز، عسلی و نیمرو درست کنید. اگر فرزند شما تخم مرغ را به هیچ صورت نمی‌خورد، با کمی خلاقیت می‌توانید آن را در هنگام طبخ برنج، ماکارونی، سوپ و سبزیجات پخته اضافه کنید.

منابع

برزگر بفرویی، کاظم و دیگران؛ روش‌های شناسایی و درمان کودکان با اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی، فصلنامه تعلیم و تربیت استثنایی، سال پانزدهم، شماره ۳ (پیاپی ۱۳۱)، ۱۳۹۴.
به پژوه، احمد، چرا کودکان دچار بی‌اشتهایی روانی می‌شوند؟ مجله پیوند، شماره 315، سال 1384.
رهنما، اکبر، بی اشتهایی عصبی در کودکان و را های درمان آن، مجله پیوند، شماره 189 و 190 و 191، سال 1374.
حق ویسی، علی‌اکبر و دیگران، درباره تغذیه کودکان چه می‌دانید؟ قم، انتشارات اندیشه ماندگار، 1394.
حق ویسی، علی‌اکبر و دیگران، بی‌اشتهایی کودک و راه‌های مقابله با آن، قم، انتشارات اندیشه ماندگار، 1394.

نویسنده: حدیثه اسفندیار

بیشتر بخوانید:
علل بی اشتهایی کودکان
با بی اشتهایی کودکم چه کنم؟
اختلالات خوردن و خوراندن در کودکان.
کاهش اشتها و بی اشتهایی در کودکان بالای یکسال