دوران بلوغ، مقدمه ورود به دنیای جوانی و سختی های آن است.
اهمیت شرعی بلوغ
دوران بلوغ از نظر شرعی اهمیت زیادی دارد از آن بابت که مهم ترین وضع و شرایط برای حیات است و آدمی جهت ورود به عرصدی تکلیف الهی و کار برای خدا و معامله با خدا آمادگی پیدا می کند و در شرایطی قرار می گیرد که می تواند با او رابطه ی مستقیم پیدا کند.
در اسلام، برای او جشن بلوغ است. نه تنها بلوغ عبادتی و نماز و روزه، بلکه بلوغ جنسی که او وارد دنیای مردان و زنان می شود و خداوند با او معامله ی یک انسان کامل را بسته و وعده ی بهشت، نعمت، رحمت، امداد غیبی برای او نیز چون دیگران مطرح است باب ضیافت الهی بر روی او نیز گسترده است.
او با ورود به بلوغ حلم، بلوغ نکاح و بلوغ اشد، مقررات تکلیفی بسیاری وارد می شود چون:
در اسلام، برای او جشن بلوغ است. نه تنها بلوغ عبادتی و نماز و روزه، بلکه بلوغ جنسی که او وارد دنیای مردان و زنان می شود و خداوند با او معامله ی یک انسان کامل را بسته و وعده ی بهشت، نعمت، رحمت، امداد غیبی برای او نیز چون دیگران مطرح است باب ضیافت الهی بر روی او نیز گسترده است.
او با ورود به بلوغ حلم، بلوغ نکاح و بلوغ اشد، مقررات تکلیفی بسیاری وارد می شود چون:
- عبادات، کامل چون: نماز، روزه، حج، زکات، نیابت از حج، نظارت اجتماعی و...
- معاملات، چون ازدواج، اجرای عقد، مضاربه، مزارعه، مساقات، اجاره. شرکت ضمان، حواله، شهادت و.....
- حقوق، مثل قضاوت، اجرای حدود، دیه، قصاص، تعزیرات و و در کل آدمی برای رسیدن به مرحله ی تکامل باید مرحله ای چون این مرحله را طی کنند و وارد دنیایی شود که در آن مسئولیت خواهی و خیراندیشی، در خور ثواب و عقاب است.
دید روانشناسانه به بلوغ
از نظر روان شناسی تحولی که در جنبه ی زیست بر اثر بیداری غدد پدید می آید چنان دگرگونی و شوری در افراد به وجود می آورد که همه ی ابعاد وجودی آنها را تحت نفوذ قرار می دهد. ما در مورد جنبه های این تحول به تفصیل سخن خواهیم گفت ولی فعلا به اختصار متذکر می شویم که این بیداری غدد و ریزش هورمون ها در خون:
- اثری فوق العاده در ذهن دارد، آن چنان که همه ی فکر و کنجکاوی و تصور و تخیل نوجوان را تحت تأثیر قرار داده و او را از اندیشه و اهتمام به درس و کار و میل باز می دارد.
- اثری در عواطف دارد؛ آن چنان که گاهی موجد ترس های جدید است. تعجب او را در برابر امور و جاذبه های طبیعی بر می انگیزد. در او عشق به وجود می آورد که عامل رفتارهایی شبیه مستی است. محبت او را به سویی خاص جهت می دهد.
- ادراک و اراده ی او را تحت تأثیر قرار می دهد، او را به سوی ویژه ای می راند. آزادی و استقلال او را به گونه ای دیگر می سازد. ستایش و نیایش و زیبادوستی او را تحت شیوه ای خاص در می آورد.
- نفس بلوغ، پدید آورنده ی جمالی ویژه و جمال دوستی ویژه است. موریس دبس می گوید: «این جمال و زیبایی ویژه ی بشر نیست؛ بلکه در اغلب حیوانات نیز نوعی شکفتگی بدنی دیده می شود به ویژه در نزد پرندگان، آن هم در نوع آوازها و رنگ های تند و جاذب پر و بال ها.»
در کل، برخی، از نظر روان شناسی و روان پزشکی به جای بلوغ ترجیح داده اند از کلمه جوانی استفاده کنند تا جانشینی برای سن کودکی باشد.
خصایص عمده ی آنان
آنچه در رفتار و کردار نوجوان به چشم می خورد بس مهم و عظیم است و گاهی این رفتارها منشأ خیر و برکت است و زمانی منشأ نقمت و نفرت. ما جوانب و ابعاد آن را در ضمن مباحث بعدی بررسی خواهیم کرد ولی آنچه که در این عرصه قابل ملاحظه و عرضه است عبارت اند از:
- برقراری روابط جدید با دوستان، افراد هم جنس و زمانی هم با جنس مخالف؛
- تمایل به اجرای نقش اجتماعی جنس مذکر و مؤنث و گاهی هم به مرحله ی عمل رساندن آن؛
- صرف قوای بدنی در راه و خطی که در مواردی بسیار اندیشیده نیست و جز اتلاف وقت ثمری ندارد؛
- درخواست شغل و کار برای داشتن استقلال اقتصادی و رهایی از قید خانواده؛
- توسعه ی مهارت های عقلانی و رسیدن هوش به اوج خود
- توسعه ی صلاحیت های مدنی و اجتماعی و تلاش در جهت جذب شدن در جامعه؛
- ابراز علاقه به رفتاری که ناشی از احساس مسئولیت اجتماعی است.
- علاقه ی تحصیل و فهم و دانش و اخلاق، بدون این که برای آن سرمایه گذاری کند.
- تمایل به ازدواج، در عین آگاهی از ضعف و ناتوانی خود در امر اداره ی زندگی
- در کل بلوغ را نقطه ی عطف خوانده اند؛ زیرا نوجوان برخلاف کودک که می خواهد از دیگران تقلید کند، او دوست دارد خودش باشد، خودش بفهمد و عمل کند دیگران به او امر و نهی نکنند و او هم چنین حاضر نیست حرف دیگران را گوش کند. اگر در مواردی تقلید می کند حاکی از احساس ضعف و درماندگی اوست و خود آگاه است که این رفتارش از شدت ناچاری است.
مرحله ی مهم رشد
آری، آدمی در مسیر حیات مراحل متعددی را پشت سر می گذارد، حیات را از مرحله ی جنینی آغاز می کند و وارد دنیای کودکی، نوجوانی، جوانی، میانسالی، بزرگسالی، و پیری و فرتوتی می شود و سرانجام هم به سوی خدا باز می گردد. هر کدام از این مراحل دوران مهم و سرنوشت سازی هستند. اما مرحله ی بلوغ، مرحله ی مهمی از زندگی و دارای اهمیت بیشتری است.
پایه گذاری های مهم در حیات، سعادت و شقاوت تکلیفی، بهشتی شدن و جهنمی شدن ها، اغلب مربوط به این دوره است و والدین و مربیان را در این مرحله تکلیفی بس سنگین است.
در اسلام، راجع به این دوره مباحث در خور عنایتی وجود دارد. در غرب نیز افرادی چون موریس دبس و استانلی هال، مطالعاتی خوبی را در این عرصه انجام داده اند. استانلی هال را به جهت آن که نخستین کسی است که در غرب با روش علمی به بررسی این مرحله پرداخته است. "پدر روان شناسی بلوغ" نام نهاده اند.
پایه گذاری های مهم در حیات، سعادت و شقاوت تکلیفی، بهشتی شدن و جهنمی شدن ها، اغلب مربوط به این دوره است و والدین و مربیان را در این مرحله تکلیفی بس سنگین است.
در اسلام، راجع به این دوره مباحث در خور عنایتی وجود دارد. در غرب نیز افرادی چون موریس دبس و استانلی هال، مطالعاتی خوبی را در این عرصه انجام داده اند. استانلی هال را به جهت آن که نخستین کسی است که در غرب با روش علمی به بررسی این مرحله پرداخته است. "پدر روان شناسی بلوغ" نام نهاده اند.
نویسنده: علی قائمی امیری
منبع: کتاب «دنیای بلوغ»