انتقاد کردن و روش های بیان آن

زمانی که فردی خشمگین و عصبانی است، انتقاد کردن از او نه تنها نتیجه مثبتی ندارد، بلکه واکنش منفی او را نیز برمی انگیزاند.
 

هر فردی در زندگی شخصی خودش حداقل یکبار مورد انتقاد اطرافیان قرار گرفته است. اصطلاح انتقاد کردن به خودی خود ترس آور است؛ زیرا در باور ذهنی بسیاری از افراد، نقد شدن یعنی نقص داشتن و مرتکب اشتباه شدن. ولی در این مقاله خواهیم گفت که روش های اصولی برای انتقاد کردن وجود دارد. در بسیاری از موارد دیده شده که اگر از شخصی انتقاد کنیم، او به سرعت ناراحت می شود یا اصطلاحا می گویند کینه به دل گرفته است و رفتارش با فرد انتقاد کننده بصورت محسوس تغییر می کند.

لازم است تعریف صحیح و اصولی از انتقاد کردن را بگوییم. انتقاد کردن به شکل منتقل کردن اطلاعات صحیح و کامل بنحوی که فرد نقد شونده بتواند آن اطلاعات را در جهت مصلحت شخصی خود مورد استفاده قرار دهد را انتقاد سازنده می نامند. واژه انتقاد در لغت از ریشه نقد بوده و در فرهنگ فارسی آن را معادل آشکار کردن و پدیدار کردن برشمرده اند. اما معنایی که در اصطلاح برای آن متصور می شود، دارای کاربردهای مختلفی است که وارد نمودن ایراد و اشکال به رفتار، گفتار و منش دیگران، رایج ترین آنها است.
 

در بررسی صورت گرفته از تصورات ذهنی افراد از انتقاد و پرسش از آنها در مورد آنچه از انتقاد در ذهن شان تلقی می کنند، به احتمال قوی این پاسخ را دریافت خواهیم کرد که نقد و انتقاد بیان نظری است که با هدف عیب جویی به تحقیر فرد نقد شونده می پردازد. آن گونه که متداول و رایج شده است، فرد منتقد عموما بصورت غیر منصفانه بر نقاط ضعف موضوع مورد نقد تکیه و پافشاری می کند که به هیچ عنوان با این رویکرد، اثرات مفیدی از نقد نخواهیم دید.

نمی توان از اهمیت و ضرورت انتقاد چشم پوشی کرد و به واقع باید پذیرفت که هیچ تخصص و شغلی، خالی از انتقاد نیست. نقد پذیری با نتایج بسیار مطلوبی همراه بوده و از این رو نگرش نسبت به آن می بایست به عنوان ابزاری در جهت ایجاد انگیزه، آموزش، توسعه، ایجاد روابط قوی تر، گردش اطلاعات، تاثیرگذاری و برانگیزش تغییر شکل یابد.
 

همه ما می دانیم که اگر نقدی سازنده و کاربردی از ما صورت گیرد، می تواند به رشد شخصیتی منجر شود. اما لازم است بگوییم که نقش انتقاد در روابط اجتماعی غیرقابل چشم پوشی است. از نتایج مثبت انتقادپذیری می توان به ارتقای سطح رضایت شغلی و تحصیلی، برقراری روابط کاری مناسب با همکاران، تقویت سلامت روانی، بالابردن عزت نفس، ارتقای سطح بهره وری و گرم کردن رقابت در جهت تضمین موفقیت اشاره نمود. علاوه بر این، اتخاذ روش درست نقد، راه را برای دستیابی به نتایج قابل انتظار هموارتر می سازد. در بین عامه مردم، آن تعبیری که بیشتر مورد توجه قرار دارد، در نظر گرفتن نقاط ضعف و تمرکز روی معایب است، اما نقد در دیدگاه صاجب نظران به سه شکل معنا پیدا می کند:
- توجه و ابراز نقاط قوت و مثبت یک موضوع و صرف نظر کردن از پرداختن به ایرادات و نقاط ضعف؛
- بیان نقاط ضعف و ناپسند یک موضوع بدون توجه به جوانب مثبت؛
- شناسایی نقاط ضعف و قوت یک موضوع با هدف رفع اشکال و برطرف نمودن معایب آن.

همه ما در طول دوران زندگی به دفعات در معرض ارزیابی دیگران قرار می گیریم. طبیعی است که در بعضی از ارزیابی ها، مورد تشویق واقع شده و در پاره ای از آنها مورد نقد قرار بگیریم. باید به این نکته توجه داشته باشیم که نمایان شدن آثار ارزنده انتقاد، زمانی بوقوع خواهد پیوست که با رعایت هوشمندی انجام شده، طرف انتقاد کننده به ظرایف بیان انتقاد آگاه باشد و بصورت اصولی از فرد مقابل انتقاد کند. نیاموختن ظرایف رفتاری بیان انتقاد، می تواند تاثیرات آنرا کاملا معکوس و تاثیرات منفی بر روی روابط اجتماعی فرد منتقد داشته باشد. انتقاد درست و سالم، نقدی است که علاوه بر تاکید بر نقاط قوت، نکات منفی را نیز مورد توجه قرار دهد و با بیان راهکارهای عملی و راهگشای مناسب برای رفع اشکالات و ایرادات همراه شود.
 

زمانی که فردی خشمگین و عصبانی است، انتقاد کردن از او نه تنها نتیجه مثبتی ندارد، بلکه واکنش منفی او را نیز برمی انگیزاند که می تواند حتی به قطع ارتباط با فرد منتقد منجر شود. زمان مناسب برای بیان انتقاد در مورد افراد مختلف، متناسب با شخصیت آنها متفاوت است. این هنرمندی فرد منتقد است که زمان مناسب را شناسایی کند. در مورد عده ای، بهترین زمان انتقاد درست بلافاصله بعد از بروز اشتباه بوده و برای عده ای دیگر، این کار می بایست بعد از گذشت زمان انجام شود. هر چقدر بیشتر دیگران را بشناسیم، راحت تر می توان زمان مناسب انتقاد کردن از آنها را دانست. زیرا اگر حتی نقدی ضعیف را در زمان مناسب انجام دهیم، می تواند اثرات مفیدی در تغییر رفتار آن فرد بگذارد.
 

رعایت احترام و ادب در رفتارهای اجتماعی، کیفیت رابطه را بهبود بخشیده و پذیرش آنرا به همراه خواهد داشت. متقابلا اگر کوچکترین بی احترامی در نقد وارد شود، می تواند به افزایش مشکلات بیانجامد. این امر طبیعی که حق هر فردی در رابطه است، می بایست از کلمه و جملات محترمانه استفاده شود تا کدورت و درگیری جدیدی را بوجود نیاورد.
 

اگر نقدی که می کنید، پشتوانه تغییرات مثبت در فرد نباشد، نمی تواند نقدی سازنده باشد. پس سازنده بودن، رکن اصلی در انتقاد کردن است. مثبت بودن انتقاد را از میزان تغییرات رفتاری فرد مورد نظر می توان مشاهده کرد. حال باید گفت که سازندگی در هر فردی تعاریف خاص خود را دارد. همانطور که در مطالب بالا اشاره کردیم، هر چقدر شناخت تان از فرد مقابل بیشتر باشد، می توانید نقدی سازنده تر برای او ارائه دهید.
 

موضوع مورد نقد و موارد انتقادی می بایست در پوششی از شفافیت تبیین شوند. به اصطلاح می گویند به گونه ای نقد را شفاف بیان کنید که قابل فهم و درک همه افراد در هر سطحی باشد. زیرا اگر شفاف بیان نکنید ممکن است با سوء برداشت از طرف مقابل مواجه شوید که مشکلات را دو چندان خواهد کرد.
 

همانطور که در مطالب بالا گفته شد، استفاده از این روش در عمده موارد با نتایج و جوانب مثبت و سازنده همراه است. بکارگیری لحن دوستانه توسط انتقاد کننده با تاثیرگذاری بیشتری همراه شده و شنونده بدون آنکه احساس کند مورد حمله قرار گرفته، از معایب خود اطلاع پیدا می کند. انتقال انتقاد به شکل سازنده مستلزم آن است که منتقد با رعایت موارد ظریف و پرسیدن پرسش هایی که پاسخ آنها بصورت خودکار شنونده را به سمت رسیدن به هدف مورد نظر هدایت کند، نقد خود را مطرح کند. از طرف دیگر استفاده از جملات عمومی و آزار دهنده، روند رسیدن به نتیجه را تحت تاثیر قرار می دهد. پس لازم است احترام فرد مقابل را نیز در نظر بگیریم.
 

در این روش می توان گفتگو را با گفتن ویژگی های مثبت و ارزشمند فرد مورد انتقاد شروع کرد. یعنی اول نکات مثبت را بگوییم و سپس انتقاد خود را مطرح کنیم. زیرا با این روش حالت دفاعی شخص، از بین رفته و اثرگذاری نقد بیشتر خواهد شد.

منبع: مرکز مشاوره رهیاب - علی اصغر رضائی