محمد قزوینی
محمد قزويني در سال 1254 خورشيدي در قزوين متولد گرديد. تا سال 1306 ق. كه پدرش در حال حيات بود ، مقدمات صرف و نحو را نزد پدر آموخت. پس از فوت پدر تحت سرپرستي شمس العلما شيخ محمدمهدي عبدالرب آبادي قزويني ، نزد علماي وقت به تكميل تحصيلات پرداخت. قزويني پس از مدتي به جهت مطالعات بيشتر به اروپا رفت و مدتها در فرانسه ، انگلستان و آلمان اقامت داشت. علامه محمد قزويني در سن 26 سالگي به اروپا رفت. در لندن پس از آشنا شدن به طرز كار خاورشناسان ، به دعوت پرفسور ادوارد براون و امناي اوقاف گيب دست به كار تصحيح و انتشار تاريخ جهانگشاي جويني زد ، پس از دو سال اقامت در لندن ، در ماه ربيع الثاني 1324 به پاريس رفت ؛ او در اين مدت به نشر جلد اول تاريخ جهانگشاي جويني و آماده كردن جلد دوم آن براي چاپ توفيق يافت و ضمناً چند مقاله و رساله درباره ادبيات و تاريخ ايران نوشت ، و دو سه متن از متون قديمه فارسي را تصحيح كرد. قزويني يك سال پس از جنگ جهاني اول به آلمان رفت . بعد از خاتمه جنگ در روز 13 دي ماه 1298 ( 4 ژانويه 1920 ) به دعوت ميرزا محمدعلي خان فروغي به پاريس برگشت و تصحيح كتبي را كه نيمه كاره مانده بود از سر گرفت. در اين زمان از سوي وزارت فرهنگ مبلغي در اختيار او گذاشته شد كه از بعضي نسخ خطي نفيس عكسبرداري نموده و به ايران ارسال دارد. قزويني در سال 1318 ، به علت جنگ جهاني دوم فرانسه را ترك كرد و براي اقامت دايم به ايران بازگشت. در ايران نيز اوقات قزويني پيوسته مصروف مطالعه و تحقيق و تصحيح متون قديمه بود. علامه محمد قزويني در روز جمعه ششم خرداد ماه 1328 ش. در تهران درگذشت.
گروه : علوم انساني
رشته : زبان و ادبيات فارسي
گرايش : تصحيح متون
والدين و انساب : نام پدر محمد قزويني، عبدالوهاب بن عبدالعلي قزويني است. عبدالوهاب يكي از مولفين اربعه «نامه دانشوران» مي باشد.
اوضاع اجتماعي و شرايط زندگي : پدر علامه قزويني از علماي زمان خود بود كه در مدرسه دوستعلي خان معير الممالك ، در تهران به كار تدريس اشتغال داشت. او از جمله كساني است كه با سه تن از دانشمندان ديگر ، در نوشتن « نامه دانشوران » شركت داشته و بيشتر ترجمه احوال علماي لغت و صرف و نحو و ادب و فقه در كتاب مزبور به قلم اوست.
تحصيلات رسمي و حرفه اي : محمد تحصيلات علوم متداوله اسلامي را در تهران سپري كرد. قزويني با وجود آنكه از خانواده علماي دين بود، از همان عهد جواني در خط تحصيل زبان هاي اروپايي و آشنا گشتن با طريقه تتبع و تحقيق فرنگيان افتاد.
فعاليتهاي ضمن تحصيل : علامه قزويني در ايام تحصيل با درس دادن به بعضي از دوستان و آشنايان خود امرار معاش مي نمود. از جمله فعاليت هاي ديگر او در اين زمان ترجمه مقالات و كتب از زبان عربي بود كه توسط روزنامه تربيت ايشان انتشار مي يافت.
استادان و مربيان : محمد قزويني، صرف و نحو را درخدمت پدرش عبد الوهاب بن عبد العلي قزويني و در خدمت حاجي سيد مصطفي قنات آبادي در مدرسه معير الممالك و فقه را در خدمت، همسو و شيخ محمد صادق تهراني و اندكيكمتر در محضر شيخ فضل اللهنوري، كلام و حكمت قديم را از شيخ علي نوري درمدرسه خان مروي و اصول فقه را نزد ملا محمد آملي در مدرسه خازن الملك، اصول فقه خارج را در محضر افضل المتاخرين ميرزا حسن آشتياني آموخته است. او همچنين از محضر شيخ هادي نجم آبادي نيز بهره برده است، اما بدون تدريس و تدرس كتب رسمي وي از سيد احمد اديب پيشاوري نيز كسب فيض كرده است. شمس العلما شيخ محمد مهدي قزويني عبدالرب آبادي، ميرزا محمد حسين خان اصفهاني (متخلص به فروغي و ملقب به ذكا الملك) نيز از اساتيد قزويني بوده اند.
همسر و فرزندان : محمد قزويني در سفر دوم خود به پاريس با يك خانم ايتاليايي ازدواج نمود ، كه حاصل آن يك دختر بود كه براي او به يادگار ماند.
وقايع ميانسالي : در اوايل سال 1322 محمد قزويني بنا به دعوت برادرش (ميرزا احمد خان) به لندن سفر كرد، و از كتابخانه بزرگ لندن ديدن كرد. او در اين سفر با مستشرقين انگليسي بسياري آشنا شد از جمله پرفسور توان (A.A.Bevan)، الس (A.G.Elis)، آمد روز (H.F.Amedroz) و ادوارد براون (E.G.Browne). علامه قزويي با ميرزا عباس خان اقبال آشتياني نيز مراوده و مكاتبه داشت، همچنين با مير محمد حسين خان عميدالملك حسابي. [محقق. مهدي، زندگينامه و آثار مرحوم علامه محمد قزويني، دي ماه 1378، ص 30-29] قزويني با كازانوا (P.Casanova) و گابريل فران (.FerandG)، مستشرقين فرانسوي نيز آشنا بود. علامه قزويني، با احمد زكي وليدي طوغان ، رهانري ماسه، ماسينيون،برتلز، ماركوارت و ادوارد براوان آشنايي داشته است. محمد قزويني با علي اكبر دهخدا، نويسنده لغت نامه دهخدا، همدوره و دوست بود. همچنين با حاجي سيد نصر الله اخوي، حسينقلي خان نواب، سيد حسن تقي زاده،ميرزا فضلعلي آقا مجتهد تبريزي، سيد محمد علي خان جمال زاده، ميرزا محمود خان غني زاده، ميرزا حسين خان كاظم زاده (ايرانشهر) ميرزا محمد علي خان تربيت، سيد محمد رضا مساوات و ميرزا ابراهيم پور داود. از دوستان آلماني محمد قزويني مي توان به مستشرقيني همچون ماركوارت (j.Marquart)، زاخائو(E.Sachau)، موريتز (B.Moritz) هارتمن (M.Hartmann)، مان(o.Mann)، ميتووخ (E.Mitwoch)، فرانك (Frank)، بك (S.Beck)، نولدكه(T.Noldeke) اشاره كرد. قزويني به پاريس نيز مسافرتي داشت كه بر اثر آن لبا جمعي از مستشرقين فرانسه آشنا شده است همانند هرتويك درنبورك (Hartwig Dernbourg)، باربيه دومنار (Barbier de Meynard)، ميه (A.Meillet) و هوارت (C.Huart) قزويني در اواخر زندگاني خود مي گفت: «... اكنون كه تاميل ايام گذشته مي كنم و بر عمر تلف كرده تاسف ميخورم باز يكي از بهترين تفريحات من مطالعه شرح رضي و مغني البيب است كه براي من احلي من وصل الحبيب است!العاده كالطبيعه الثانيه.»
زمان و علت فوت : محمد قزويني، روز جمعه ششم خرداد 1328 شمسي مطابق با 28 رجب 1368 قمري، حدود ساعت ده و نيم در كوچه دانش منشعب از خيابان فروردين تهران، چهره در نقاب خاك كشيد.
ساير فعاليتها و برنامه هاي روزمره : محمد قزويني در سن 26 سالگي به اروپا رفت. در لندن پس از آشنا شدن به طرز كار خاورشناسان ، به دعوت پرفسور ادوارد براون و امناي اوقاف گيب دست به كار تصحيح و انتشار تاريخ جهانگشاي جويني زد ؛ چون بهترين نسخ آن كتاب در كتابخانه ملي پاريس بود، پس از دو سال اقامت در لندن ، در ماه ربيع الثاني 1324 به پاريس رفت ؛ و از آن تاريخ تا سال 1333 ق. هميشه در پايتخت فرانسه مقيم بود ؛ او در اين مدت به نشر جلد اول تاريخ جهانگشاي جويني و آماده كردن جلد دوم آن براي چاپ توفيق يافت و ضمناً چند مقاله و رساله درباره ادبيات و تاريخ ايران نوشت ، و دو سه متن از متون قديمه فارسي را تصحيح كرد. قزويني يك سال پس از جنگ جهاني اول ، به دعوت سيدحسن تقي زاده ، كه در برلين سرپرستي كميته ايراني آلمان را داشت و در آنجا روزنامه كاوه را منتشر مي ساخت ، به همراهي حسينقلي خان نواب كه به سمت سفير ايران در آلمان انتخاب شده بود ، به آلمان رفت و در 18 ذي الحجه 1333 (27 اكتبر 1915 ) به برلين رسيد و تا چندي پس از پايان جنگ در آن شهر ماند. بعد از خاتمه جنگ در روز 13 دي ماه 1298 ( 4 ژانويه 1920 ) به دعوت ميرزا محمدعلي خان فروغي به پاريس برگشت و تصحيح كتبي را كه نيمه كاره مانده بود از سر گرفت. در اين زمان از سوي وزارت فرهنگ مبلغي در اختيار او گذاشته شد كه از بعضي نسخ خطي نفيس عكسبرداري نموده و به ايران ارسال دارد ؛ او جمعاً 16 كتاب عكس گرفت و با مقدمه هاي به ايران فرستاد. قزويني در سال 1318 ، به علت جنگ جهاني دوم و مشكلاتي كه خارجيان مقيم در اروپا گريبانگير آن شدند ، فرانسه را ترك كرد و ، بعد از سي وشش سال غربت ، در مهر ماه آن سال ، براي اقامت دايم به ايران بازگشت. در ايران نيز اوقات قزويني پيوسته مصروف مطالعه و تحقيق و تصحيح متون قديمه بود.
همفکران فرد : روش محمد قزويني در كار متن شناسي آن چنان از دقت نظر برخوردار بود كه بزرگاني چون فروزانفر ، بهار ، دهخدا ، اقبال آشتيانبي ، مينوي و ... را متآثر ساخت.
آرا و گرايشهاي خاص : محمد قزويني در كار متن شناسي ، استادي زبردست بود. اجتهاد متن شناسي وي نه تنها در متوني كه خود تصحيح كرد ، بلكه در مقالات و رسائلش نيز به خوبي قابل درك است. دكتر قاسم غني همكار علمي قزويني در تصحيح ديوان حافظ در مورد وي چنين مي گويد: « مرحوم قزويني روش تدقيق و نقد ادبي را به معاصرين خود آموخت؛ آفتاب فياض با بركتي بود كه هركس را مستعد مي ديد به تربيت و ارشاد او مي پرداخت... »
--------------------------------------------------------------------------------
آثار :
1 .
ويژگي اثر : علامه محمد قزويني براي كتابخانه شخصي خود كه اكنون در دانشكده ادبيات تهران محفوظ است براي خود فهرستي تهيه كرده و براي همه كتابهاي چاپي و خطي به شيوه اي دقيق كتابداري، اطالعات لازم را نوشته است كه شامل چهار جلد فهرست را شامل مي گردد.
2 بيست مقاله
ويژگي اثر : اين كتاب شامل دو جلد است.[ص45]
3 تصحيح المعجم في معايير اشعار العجم
ويژگي اثر : اين اثر تاليف شمس قيس رازي است. [ص42]
4 تصحيح تاريخ جهانگشاي جويني
ويژگي اثر : اين اثر تاليف علا الدين عطا ملك جويني است.[صص 4-43]
5 تصحيح چهار مقاله نظامي عروضي سمرقندي
ويژگي اثر : اين اثر تاليف نظامي عروضي سمرقندي است[ص43]
6 تصحيح ديوان حافظ
ويژگي اثر : اين اثر تاليف حافظ شيرازي است.[ص44]
7 تصحيح كتاب شد الازار في حط الاوزار عن زوار المزار
ويژگي اثر : اين اثر تاليف معين الدين شيرازي است.[ص 44]
8 تصحيح مرزبان نامه
ويژگي اثر : اين اثر تاليف مرزبان بن رستم است.[ص42]
9 تصحيح مقدمه قديم شاهنامه
ويژگي اثر : اين اثر تاليف فردوسي لوسي است. [ص 47]
10 رساله اي در شرح حال مسعود سعد سلمان
ويژگي اثر : [ص45]
11 رساله در شرح احوال شيخ ابوالفتوح رازي
ويژگي اثر : اين اثر به نام خاتمه الطبع راجع به شرح احوال مولف كتاب و وصف اجمالي تفسير حاضر چاپ شده است. [صص 8-47]
12 رساله ممدوحين سعدي
ويژگي اثر : [ص47]
13 مقاله تاريخي و انتقادي راجع به كتاب نفثه المصدور
ويژگي اثر : اين اثر تاليف نور الدين محمد نسوي است.[ص47]
14 مقدمه تذكره الاوليا
ويژگي اثر : اين اثر تاليف عطار نيشابوري است.[ص45]
15 مقدمه تذكره الشعرا عوض
ويژگي اثر : اين اثر موسوم به لباب الالباب است.[ص45]
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
