هانری کوربن

هانری کوربَن[1] فیلسوف، اسلام‌شناس و شیعه‌شناس فرانسوی و استاد دانشگاه سوربن پاریس بوده است. وی از شاگردان فیلسوفان بزرگی از جمله ادموند هوسرل، ارنست کاسیرر، امیل به ریه، اتین ژیلسون و لویی ماسینیون بوده و نخستین مترجم آثار کارل بارت[2] الهیدان سوییسی و مارتین هایدگر[3] فیلسوف مشهور آلمانی به زبان فرانسوی است. کوربن به زبان‌های آلمانی، عربی و سانسکریت نیز تسلط داشت.

وی در پاریس زاده شد، و در سن 22 سالگی مدرک لیسانس خود را با راهنمایی اتین ژیلسون دریافت کرد. سپس به دانشگاه سوربن رفت و تحت نظر لویی ماسینیون به تحصیل ادامه داد، و تحت نظر او با شیخ اشراق، شهاب الدین سهروردی آشنا شد و تمام مدت جنگ جهانی دوم را در کتابخانه‌ای در استانبول به مطالعه آثار سهروردی پرداخت.

کوربن برای تدریس فلسفه در دانشگاه تهران، پاییز هر سال به تهران می‌آمد و با شهید مطهری نیز در همین دانشگاه آشنا شد. مطهری به وی پیشنهاد دیدار با علامه طباطبایی را داد و کوربن به دیدار ایشان شتافت. دیدارهای این دو تن، هر دو هفته یک بار روزهای جمعه در منزل ذوالمجد طباطبایی قمی برگزار می‌شد. با آگاه شدن برخی از این جلسات، تعدادی دیگر همچون دکتر سپهبدی و داریوش شایگان به این جلسات پیوستند. جلسات این دو تا پایان عمر کوربن ادامه داشت. وی در سال 1978 در سن 75 سالگی در پاریس از دنیا رفت.

به اعتقاد علامه طباطبایی، کوربن به تشیع گرویده بود، اگرچه داریوش شایگان معتقد است: «کوربن هرگز مسلمان نشد. هرگز پروتستان نشد. کاتولیک متولد شد و کاتولیک از دنیا رفت. ولی زنش پروتستان بود، به هر حال هرگز دین عوض نکرد، و هیچ وقت هم ادای شرقی‌ها را درنیاورد.» اما موضع اکثر محققین این است که وی به وحدت فراگیر ادیان ابراهیمی معتقد بود و از این لحاظ، میان یهود، مسیح و اسلام تفاوتی نمی‌گذاشت. درباره تشیع خودِ کوربن، از علامه طباطبایی چنین نقل شده است: در تهران جلسه داشتم با مهمان بزرگواری به نام «هانری کوربن» که فرانسوی، مسلمان و امامیه بود. از زبان مترجمش اظهار داشت که مسلمانم و شیعه اثنی عشری هستم و به سرّ امامیه اعتقاد دارم. پرسیدم؛ آیا تبار و دودمان آقا در پاریس از طایفه امامیه‌اند؟ در جوابم گفت: خیر. من با مطالعه کتب ادیان و مذاهب و ملل و نحل و تحقیقات شخصی خودم به دین اسلام رسیدم و مسلمان شدم و از اسلام به امامیه و مذهب جعفری که حتی به سرّ امامیه هم معترف و معتقدم. پرسیدم: مرادش از سرّ امامیه چیست؟ در پاسخم گفت: وجود امام زمان، مهدی موعود(عج).

کوربن استاد شیعه‌شناسی دانشگاه سوربن و مدیر بخش تحقیقات در مدرسه عالی مطالعات دانشگاه سوربن و نیز مدیر بخش ایران‌شناسی انجمن ایران و فرانسه بوده است. آشنایی فیلسوفان غربی با فلسفه اسلامی، عمدتاً تحت نظر و هدایت کوربن صورت گرفت. دیدگاه کلی پژوهشگران غربی در مورد تاریخ فلسفه اسلامی، این بود که فلسفه اسلامی با ابن رشد به پایان می‌رسد. کوربن در کتاب «تاریخ فلسفه اسلامی»[4] با این باور عمومی مخالفت کرد، و به عقیده وی، فلسفه اسلامی پس از ابن رشد نیز به حیات خود ادامه داد و تا زمان ما نیز حیات این اندیشه ادامه دارد.

وی مدت ۲۵ سال هر سال به ایران می‌آمد و با متفکرینی نظیر علامه طباطبایی، سید جلال الدین آشتیانی، مهدی الهی قمشه‌ای، سید کاظم عصار و سید حسین نصر به گفتگو درباره فلسفه اسلامی و به خصوص حکمت صدرایی می‌پرداخت. به تشویق او سید جلال الدین آشتیانی اقدام به گردآوری، تصحیح و انتشار کتب فلسفی سده‌های اخیر ایران پرداخت. وی غرب را با سهروردی و ملاصدرا آشنا ساخت به طوری که وی را برجسته‌ترین مفسر غربی حکمت معنوی ایران و فلسفه اسلامی دانسته‌اند.

از مجموعه آثار هانری کربن، پنج اثر به فارسی ترجمه شده که عبارتند از:

1- ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز، ترجمه ضیاء الدین دهشیری

2- انسان نورانی در تصوف ایرانی، ترجمه فرامرز جواهری نیا

3- تاریخ فلسفه اسلامی، جواد طباطبایی

4- روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان، ترجمه سید احمد فردید و عبدالحمید گلشن

5- فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی، ترجمه جواد طباطبایی

آثاری نیز در تجلیل و تحلیل آراء این اندیشمند بزرگ به فارسی تالیف شده که عبارتند از:

1- در احوال و اندیشه هانری کربن، سیدجلال‌الدین آشتیانی و دیگران، تهران، 1379.

2- جشن نامه هانری کربن، زیرنظر حسین نصر، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا - مونترال شعبه تهران، 1356.

3- هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، (نشریه) ایران نامه، بهار 1371، شماره 38.