بر این اساس حاجیان پس از احرام در مکّه، باید روانه وقوف در عرفات شوند، مراد از وقوف، بودن در آن مکان است چه سواره یا پیاده، نشسته یا خوابیده یعنى حاجى باید آن روز را در صحراى عرفات بماند و از آنجا خارج نشود همچنین لازم است از ظهر روز نهم ذى‌الحجه تا مغرب همان روز در عرفات بمانند اما تأخیر وقوف از اوّل وقت به اندازه خواندن نماز ظهر و عصر و مقدمات آن اشکال ندارد.
بعد از مغرب روز نهم ذى الحجه (شب عید قربان) حاجیان از عرفات خارج مى‌‌شوند و براى انجام عملى دیگر از اعمال حج به طرف مشعر الحرام (مُزدلفه) حرکت مى‌کنند. وقتى که حاجیان به مشعر الحرام رسیدند، وقت وقوف، از طلوع فجر عید قربان است تا طلوع خورشید و احتیاط آن است که از وقت رسیدن به مشعر در شب قصد وقوف کند.
در مشعر بجز ماندنِ در آنجا کار دیگرى واجب نیست گر چه مستحبات بسیارى دارد و از جمله آنها ذکر الهى گفتن و جمع آورى سنگریزه براى رمى جمرات است.
حجاج در صحرای عرفات به راز و نیاز و دعا می پردازند و از آنجا به مشعر رفته تا خود را آماده رفتن به کعبه کنند و باقی مراسم را در آنجا انجام دهند اما یکی از سوالاتی در ذهن بسیاری از افراد ایجاد می‌شود این است که راز وقوف در عرفات و مشعر چیست.
صحرای عرفات یادآور صحرای محشر روز قیامت
روز عرفه، روزی بسیار با عظمت است؛ این روز نموداری از روز قیامت است زیرا در روز عرفه همه حجاج با رنگ‌ها و شغل‌ها و مقام‌های مختلف در یک مکان اجتماع کرده و به راز و نیاز خداوند می‌پردازند. انسان وقتی آن جمعیت عظیم را در صحرای عرفات می‌بیند، به یاد صحرای محشر روز قیامت می‌افتد.حجاج پس از اعمال عمره تمتع، در فاصله زمانی که با اعمال حج دارند، ممکن است مرتکب گناه و معصیت شده باشند بنابراین خداوند به آنان فرصتی داده است تا پس از احرام حج، به صحرای عرفات آمده و استغفار کنند؛ پس روز عرفه، روز استغفار و تضرّع به درگاه خداوند است.
شیخ صدوق در کتاب «أمالی»، روایتی را از امام حسن (علیه السلام) نقل می‌کند که آن حضرت فرموده است: شخصی یهودی خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمد. این یهودی که داناترین افراد یهود بود، به رسول خدا(صلی الله علیه و آله) عرض کرد: ای محمد! من پیرامون ده کلمه از تو می‌پرسم. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: «بپرس»؛ او چند سؤال را مطرح می‌کند و درباره سؤال نهم می‌گوید: چرا خداوند به بندگانش امر کرد تا بعد از ظهر در صحرای عرفات وقوف کنند؟
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: بعدازظهر، ساعتی است که حضرت آدم (علیه السلام) در آن ساعت، مرتکب معصیت (ترک اولی) شد و خداوند بر امّت من واجب گردانید تا در بهترین مکان‌ها وقوف کرده و نزد او تضرّع و دعا کنند تا بهشت را در اختیار آنان قرار دهد و آن ساعتی که مردم از عرفه می‌روند (یعنی مغرب) ساعتی است که حضرت آدم (علیه السلام) در آن ساعت از خداوند خویش سخنانی را فراگرفت و خداوند با رحمت خود بر او بازگشت و توبه او را پذیرفت؛ زیرا او توبه پذیر و مهربان است.
و سپس پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «سوگند به پروردگاری که مرا به پیامبری برگزید، خداوند برای آسمان دنیا در بی قرار داده است و نام آن، درب رحمت، توبه، حاجات، تفضّل، احسان، بخشش، کرم و عفو است، و تمام کسانی که در عرفات اجتماع میکنند، شایسته این صفات هستند. خداوند در آنجا صد هزار فرشته دارد که هر یک از آنان 120 هزار فرشته در خدمت دارند و نیز خداوند برای کسانی که در عرفات هستند، رحمت ویژه‌ای اختصاص داده است که بر آنان نازل می‌کند و هنگامی که می‌خواهند از صحرای عرفه خارج شوند، خداوند ملائکه‌‌‌‌اش را گواه می‌گیرد که همه آنان را از آتش جهنم نجات دادیم و بهشت را برای آنان واجب گردانیدم و در این هنگام، فرشته‌ای بانگ می‌زند: از عرفه بروید در حالی که بخشیده شدید و شما مرا راضی کردید و من نیز از شما راضی شدم.
صحرای عرفات و روز عرفه، مهلتی دیگر برای گناهکاران است در این روز نباید از رحمت خداوند غافل شد و اگر کسی در این روز، گمان کند خداوند او را نمی‌بخشد، گناه کرده است.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‌‌فرماید: در میان کسانی که به عرفات رفته‌اند، بزرگترین گناه را کسی مرتکب شده است که از عرفات برود و گمان کند خداوند او را نبخشیده است.
در این اجتماع پرشکوه، همه افراد یکسان هستند؛ ثروتمندان بدون ثروت هستند و با فقیر در یک مکان جمع شده‌اند، فرمانروایان با فرمانبردارها، رئیس‌ها با مرئوس‌ها اجتماع کرده‌اند و این حکایت از مساوات و برابری انسانها در برابر خداوند دارد.
در این مکان، ثروت، شهرت، ریاست و قدرت هیچ معنایی نداشته و فضیلت محسوب نمی‌شود؛ زیرا همه افراد در برابر مالک اصلی، قادر علی الاطلاق و پروردگار جهان، قرار گرفته‌اند و آنچه آنان داشته و دارند مانند عدم است زیرا اکنون از آنها جدا شده‌اند، بلکه تنها تقوا و پرهیزگاری است که برای افراد، فضیلت می‌آورد.
وقوف در عرفات، مکانی برای طهارت باطنی انسانها و مقدمه‌ای برای رفتن درباره بد حریم حرم امن الهی است؛ زیرا عرفات از محدوده حرم خارج است و بعد از وقوف در عرفات، باید به مشعرالحرام که در محدوده حرم قرار دارد رفت و باید برای رفتن به حرم امن الهی و ورود به میهمانی خداوند نفس را از هرگونه آلودگی پاکیزه نمود و بهترین مکان برای طهارت نفس، «صحرای عرفات» است.
وقوف در مشعرالحرام
پس از مغرب روز نهم ذیحجه، حجاج باید از عرفات خارج شده و به مشعرالحرام رفته و تا طلوع آفتاب در آنجا بمانند. «مشعرالحرام» که در فاصله بین عرفات و منا واقع شده ، دارای چند نام است.واژه «مشعر؛ یعنی محل درک و شعور» و وقوف در مشعر، به معنای وقوف و دقت در محل شعور است و ممکن است اشاره به مشاعر و قواهای نفس و ترتیب مراتب کمال باشد؛ زیرا مراتب کمال عبارتند از: تجلیه، تخلیه، تحلیه و فناء.«تجلیه»؛ یعنی جلا بخشیدن نفس با پذیرش دین مبین اسلام و رعایت حلال و حرام، «تخلیه» یعنی زدودن هرگونه گناه و صفت رذیله از نفس، «تحلیه» یعنی جایگزینی صفات نیک و پسندیده در نفس، «وقوف در عرفات» اشاره به مرتبه تخلیه دارد؛ زیرا انسان در آنجا باید با دعا و استغفار، نفس خویش را از هر گونه آلودگی پاکسازی کند و «وقوف در مشعر» اشاره به مرتبه تحلیه دارد؛ زیرا در این مکان، انسان تمام مشاعر و قواهای نفس را باید در خدمت خدا گرفته و آنها را با فضیلت‌های نفسانی و رحمت‌های خداوند آشنا می‌کند.
