در اندیشه تشیع، فقهای جامع الشرایط و مراجع تقلید، نواب عام امام زمان (عج) در زمان غیبت هستند و از این حیث اجازه دارند که سهم امام (ع) از خمس و زکات را در راهی که تشخیص می‌دهند نیاز امت اسلامی و مورد رضایت امام (ع) است مصرف کنند؛ مثل صرف در حوزه‌های علمیه که علوم اسلامی در آنها تحصیل می‌شود.
مراجع معظم تقلید، سهم امام (ع) را در راه درست و شرعی دیگر؛ مثل کمک به سیل زدگان، زلزله زده‌ها و برخی خدمات اجتماعی، نیز مصرف می‌نمایند. در این گونه موارد همواره مراجع به یاری مردم می‌شتابند و با صدور فتاوایی بخشی از سهم امام را به این امور اختصاص می‌دهند.
انجام این خدمات اجتماعی در گذشته نیز مسبوق بوده و نمونه‌های فراوانی از فعالیت‌های اجتماعی و خیریه و امدادرسانی توسط علما و مراجع تقلید وجود دارد.
مرحوم حاج شیخ عبد الکریم همگام و همراه با مردم
حجت الاسلام مسعود صفی یاری، مدیرکل سابق تبلیغات اسلامی استان زنجان در این باره به خبرنگار مهر گفت: عالم جلیل القدر و عظیم الشأن شیعه، مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی در کنار تأسیس حوزه علمیه قم از سایر مسائل اجتماعی و نیازمندی‌های عمومی مردم غافل نبود. بیمارستان معروف فاطمی در قم که به همّت و تدبیر ایشان بنا شد، از نخستین اقداماتی است که یک مرجع تقلید در زمینه درمان عمومی به انجام می‌رساند. گفته می‌شود که این بیمارستان اگرچه در ابتدای تأسیس، دارای بنای آراسته و نیکی بود؛ اما از تجهیزات چندانی برخوردار نبوده است. یکی از پزشکان حاذق از اروپا به دعوت شیخ عبدالکریم، برای بازدید از این بیمارستان می‌آید. وی که عدم تجهیزات لازم را در بیمارستان می‌بیند، هنگام خروج، دفتر آمار بیمارستان را مشاهده کرده و آمار بهبودیافتگان را نظاره کرده و ابراز تعجب می‌کند. در نظر این پزشک، تعداد بهبودیافتگان فراتر از امکاناتی است که در بیمارستان وجود دارد. وی علت را از شیخ عبدالکریم جویا می‌شود و اینگونه پاسخ می‌شنود که: در استخدام کارکنان اعم از پزشک و پرستار و حتی مستخدم، دقت لازم به عمل آمده تا از افراد صالح و مؤمن باشند و کارهای خود را به عنوان یک وظیفه مقدس به انجام برسانند. در ثانی یکی از برنامه‌های درمانی در این بیمارستان چنین است که مدام به بیماران تلقین می‌شود که رو به بهبود هستند و همین سبب می‌شود تا سلامت کامل خود را به زودی به دست آورند.وی اظهار داشت: شیخ عبدالکریم، تنها به ساخت این بیمارستان اکتفا نکرد. بیمارستان سهامی در قم نیز به درخواست و اراده ایشان ساخته شد. در مرداد ماه ۱۳۱۳ که حادثه سیل در قم به وقوع پیوست نیز حاج شیخ شخصاً با علما و طلاب برای بستن سد حرکت کرد و با بیل و کلنگ به مهار سیل همت گماشت، به حمایت از آسیب‌دیدگان پرداخته و واحدهای مسکونی برای سیل‌زدگان در قم ایجاد کرد. ایجاد قبرستان نو در قم و همچنین دارالایتام، دارالاطعام و ساخت مدرسه در این شهر از دیگر خدمات اجتماعی این مرد الهی بود. در نتیجه همین روحیه بود که بسیاری از تربیت‌یافتگان مکتب شیخ عبدالکریم، امام خمینی، آیتﷲ گلپایگانی و… همواره دید وسیع اجتماعی داشته و سر منشأ بسیاری از خدمات به مردم شدند.
آیت الله العظمی بروجردی و حل مشکلات مردم
حجت الاسلام صفی یاری افزود: فقیه عظیم الشان مرحوم آیتﷲ العظمی بروجردی زمانی که سیل، شهر قم را فرا گرفته بود نیز حوزه و مردم را بسیج می‌کند، شخصاً در میان سیل‌زدگان حاضر می‌شود و به نحوه امدادرسانی نظارت می‌کرده است. آن بزرگ مرد جهان اسلام همچنین کارخانه برق بروجرد را پیگیری و احداث کرده بود. کارخانه سیلو در بروجرد نیز به درخواست و همت ایشان ساخته شده بود. گفته می‌شود که به همت و اجازه مرحوم بروجردی ۱۳۴ بنا در تهران ساخته شده است. بیمارستان نجف، حمام سامرا، مدرسه کرمانشاه نیز از جمله مواردی است که به اقدام ایشان به انجام رسیده است. بیمارستان نکویی در قم نیز به درخواست مرحوم بروجردی تأسیس شده است.وی ادامه داد: سال ۱۳۲۹ بود که وضع آب قم تغییر کرد و امکان استفاده از آن کم و کمتر شد. آیتﷲ بروجردی بود که دستور حفر ده عدد چاه در این شهر را داد. مرحوم بروجردی همچنین تجار و متمکنین شهر را به خانه خود دعوت می‌کرده و از ایشان برای آبادی شهر کمک می‌خواسته است. به درخواست مرحوم بروجردی بود که روند فقرزدایی از شهر به انجام رسید و برخی کارخانه‌ها از جمله کارخانه بافندگی ایجاد شد. تلاش آیتﷲ بروجردی در راستای فقرزدایی به گونه‌ای بوده که باغ ارثی خود را در حدود چهار هزار تومان فروخت و نان و گندم برای فقرا خرید.
دغدغه‌های اجتماعی مرحوم آیت الله گلپایگانی
وی همچنین اضافه کرد: با حمایت برخی خیّرین توسط فقیه اهل بیت مرحوم آیتﷲ العظمی گلپایگانی اقدام به تأسیس بیمارستانی در قم می‌کنند. این مرجع بزرگ علاوه بر این بیمارستان، در سال ۱۳۵۳ اقدام به تأسیس شهرکی در قم کرد.. فعالیت عمرانی آیتﷲ گلپایگانی به شهر قم محدود نماند. در قضیه جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل، ایشان فرزندشان سید مهدی را به لبنان فرستاده و مکانی هفت طبقه توسط ایشان خریداری کرده و در اختیار امام موسی صدر قرار می‌دهد. ایتام در آنجا جمع‌آوری شده و مورد حمایت قرار می‌گیرند. این مرکز هم اکنون نیز فعال است و زیر نظر سازمان ملل به انجام فعالیت می‌پردازد.اقدامات عمرانی و اجتماعی مرحوم آیت الله مرعشی نجفی
وی درباره اقدامات مرحوم آیتﷲ العظمی مرعشی نجفی نیز به خبرنگار مهر گفت: آیت الله مرعشی نجفی از جمله مراجعی است که به اقدامات عمرانی پرداخته بود. بیمارستان نکویی در قم را اگرچه آیتﷲ بروجردی تأسیس کرده بود، اما مرحوم مرعشی تجهیز و ساخت بخش‌هایی دیگر از این بیمارستان را انجام داد. به درخواست و پشتیبانی آیتﷲ مرعشی همچنین مرکز توانبخشی و بهزیستی در میدان امام قم به نام دارالشفای آل محمد احداث شد. در جریان جنگ تحمیلی، همچنین در هنگامه سیل و زلزله نیز نام این مرجع عالیقدر به عنوان پیشتازان کمک‌رسانی مطرح بوده است.آیت الله حکیم؛ پیشتاز امور خیریه
وی افزود: آیتﷲ سید محسن حکیم نیز از جمله مراجعی بود که هم خود پیشقدم در تأسیس مؤسسات خیریه می‌شد و هم اسباب ترغیب دیگران در این امر را فراهم می‌کرده است. علامه سید مرتضی عسگری جمعیت صندوق خیریه‌ای را در بغداد تأسیس کرده بود. هدف این مؤسسه سرپرستی ایتام، درمان بیماران، فراهم آوردن اشتغال برای بیکاران و… بود. هنگامی که این مؤسسه افتتاح شد، آیتﷲ حکیم نامه‌ای به آیتﷲ عسگری نوشته و از دیگر خیّرین نیز خواسته بود تا از این مؤسسه حمایت و پشتیبانی کنند.فعالیت اجتماعی بین المللی مرحوم آیت الله خویی
مدیرکل سابق تبلیغات اسلامی استان زنجان اظهار داشت: مرجع بزرگ شیعه مرحوم آیتﷲ العظمی نیز خویی از جمله مراجعی بود که فعالیت‌های عمرانی را به سایر کشورها نیز گسترش داد. این رویکرد و نگرش مرحوم خویی، اینک در آیتﷲ سیستانی نیز وجود دارد. ایشان نیز مؤسسات خیریه بسیاری را در سایر نقاط محروم جهان تأسیس کرده‌اند.مقام معظم رهبری؛ پیشگام خدمات اجتماعی
وی گفت: در زلزله مهیب سال ۱۳۴۷ فردوس، کاروانی از مشهد با عنوان کاروان امدادی روحانیت وارد منطقه زلزله شد و ظرف ۳ روز ۱۲ کامیون کالا شامل مواد اولیه خوراک و لوازم ابتدایی زندگی را وارد منطقه نموده و بین مردم توزیع نمود. در رأس این کاروان روحانی فعال و پرتلاشی به نام سید علی حسینی خامنه ای بود که این کاروان بنا به اهتمام و پیشنهاد وی راه اندازی شده بود که ۲ ماه تمام در منطقه حضور داشت و به مردم زلزله زده کمک می‌کرد. امروز نیز انجام خدمات عمرانی و فعالیت‌های اجتماعی به عنوان رویّه مرسوم و معمول مراجع عظام تقلید تبدیل شده است. حضور مکرر مقام معظم رهبری در مناطق زلزله زده نقاط مختلف کشور، حمایت و کمک‌های بسیاری از سوی مراجع عظام در حادثه سیل اخیر و ویروس منحوس کرونا و اجازه استفاده ثلث سهم امام شاهدی روشن بر این مدعا است. ضمن اینکه بخشی از مراجع معظم در احداث شهرک‌های مسکونی و حل معضل مسکن و همچنین محرومیت زدایی نقش اساسی ایفا می‌کنند.حضور عاشقانه و ایثارگرایانه طلاب و روحانیون جهادی بدون ادعا و بسیار کم هزینه و پر اثر و همراهی و همدردی با مردم در امدادهای اجتماعی و حتی عمرانی در حوادث اخیر از جمله سیل و کرونا نیز می‌تواند الهام بخش مشارکت حداکثری مردم در پیوستن به این سیل مهربانی و عطوفت بوده و هرکس به هر نوع و به میزان که می‌تواند باید در مواجهه با این پدیده‌ها برای خود نقشی مؤثر تعریف نموده و دست به دست هم و شانه به شانه هم، با توکل به خدا و همت همگانی با شعار "به توان ما" وظیفه دینی، ملی و انسانی خود را انجام بدهیم.
امروزه در پی شیوع ویروس کرونا و پیامدهای آن مراجع عظام تقلید در پیام‌هایی به این امر مبادرت کردند و بخشی از سهم امام را برای نجات بیماران و تحقیقات و … مجاز دانستند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود؛
آیت‌الله مکارم شیرازی در این ارتباط گفت: خیرین مجاز هستند از یک سوم سهم مبارک امام (ع) برای کمک به نجات بیماران و خانواده‌های کسانی که عزیزانشان را در اثر این بیماری از دست داده‌اند استفاده کنند.
دفتر آیت‌الله سیستانی در قم اختصاص نصف سهم مبارک امام (ع) به تسکین آلام بیماران و پیشگیری از ابتلای مردم به ویروس کرونا را مجاز دانست.
بر اساس فتوای آیت‌الله شبیری زنجانی، مؤمنان می‌توانند نیمی از سهم مبارک امام (ع) خود را به افراد آسیب دیده از بیماری کرونا که زندگی‌شان در مضایقه شدید قرار گرفته، پرداخت کنند.
آیت‌الله صافی گلپایگانی نیز در پیامی گفت: خیرین درمان و سلامت کشور که همیشه به وظایف شرعی و انسانی خود عمل می‌کردند، در این مقطع حساس هم مسئولان امر را کمک نموده و مجاز هستند از نصف سهم مبارک امام (ع) برای این عمل خداپسندانه مصرف نمایند.
آیت الله نوری همدانی هم اجازه داد نصف از سهم مبارک امام (ع) برای درمان و جلوگیری و رسیدگی به خانواده‌های مبتلا به این بیماری و درگذشتگان آن در صورت نیاز مصرف گردد.
منبع: مهر
