بیشتر درباره فروش اوراق سلف نفتی بدانیم

به گزارش راسخون؛ بعد از آنکه رئیس جمهور و همچنین رئیس مجلس خبر از اجرای طرحی هدفمند اقتصادی دادند که قرار است تحول عظیمی در کشور به وجود بیاورد و از آن با نام "طرح گشایش اقتصادی" یاد شد گمانه زنی های فراوانی در مورد این طرح مشترک، بین کارشناسان و مردم به وجود آمد . این گمانه زنی ها از راه اندازی سوئیفت جدید با کشور چین تا پذیرش لایحه‌ی FATF و آزادسازی منابع ارزی بلوکه شده توسط سایر کشور‌ها عنوان می‌شد. اما روز گذشته و با اظهار نظر برخی رسانه‌ها و بعضی مسئولین از جمله رئیس کل بانک مرکزی که طرح گشایش اقتصادی را در راستای مدیریت نقدینگی و تامین منابع مالی مطرح کرد مشخص گردید طرحی که دولت در جلسه مذکور به دنبال تصویب آن است و وعده‌ی گشایش اقتصادی با اجرای آن را به مردم داده است طرح "فروش اوراق نفت" به روش سلف موازی است. اما طرح "فروش اوراق نفت" چیست و چه مزایا و معایبی دارد ؟

در طرح " فروش اوراق نفتی " قرار است چه اتفاقی بیافتد؟

شنیده‌های اولیه حاکی از آن است که در این طرح قرار است ۲۲۰ میلیون بشکه نفت در فاصله یک‌ساله پیش‌فروش ‌شود؛ یعنی به‌طور میانگین روزی ۶۰۰ هزار بشکه. اگر دولت موفق شود که تمام حجم پیش‌بینی شده را به فروش رساند، با قیمت‌های فعلی ارز سنا و نفت سنگین ایران، حدود ۱۹۰ هزار میلیارد تومان تامین مالی می‌شود.

در این اوراق، ریسک نوسان قیمت دلار و نفت وجود دارد، اما دولت در این مورد تضمین می‌دهد که سرمایه‌گذاران در هیچ شرایطی متضرر نمی‌شوند و حداقل به میزان سقف سود سپرده بانکی نفع می‌برند. همچنین اوراق سلف موازی این امکان را به خریداران می‌دهد که در صورت نیاز، آن را در بازار ثانویه به فروش برسانند. در شرایط فعلی، حتی اگر دولت به میزان نصف حجم پیش‌بینی‌شده، موفق به تامین مالی از این محل شود، می‌تواند سایه کسری بودجه را از متغیرهای پولی بردارد.

اوراق نفتی دولتی که قرار است به فروش برسد چه ویژگی هایی دارد ؟

اوراق جدید دولتی، قرار است با نرخ ارز سامانه سنا قیمت بخورد و جنس اوراق از نوع، سلف موازی است. اوراق سلف یک ابزار مالی برای تامین مالی بنگاه‌های دولتی و غیردولتی به شمار می‌رود. این سند، نشان‌دهنده قرارداد پیش‌فروش میان ناشر و خریداران است. دولت همچنین برای اوراق جدید، بازار ثانویه نیز در نظر گرفته است.

در این اوراق، شرکت ملی نفت قاعدتا باید متعهد به تحویل نفت به دارنده اوراق، ظرف ۲ سال آینده باشد یا اینکه دارنده اوراق این وکالت را به شرکت ملی نفت بدهد که نفت پیش‌خرید شده را به‌فروش برساند.

معامله "سلف موازی" در طرح فروش نفتی دولت به چه معناست؟

معامله‌ای که بر اساس آن قیمت کالا از پیش تعیین شده و بهای آن پرداخته می‌شود و در زمان مشخصی در آینده تحویل خریدار می‌گردد معامله یا قرارداد سلف است. در واقع سلف نوعی پیش خرید است که بهای کالا در ابتدای معامله به صورت کامل دریافت شده و کالا در سررسید مشخص فارق از ارزش روز آن تحویل داده می‌شود. زمانی که واژه‌ی "موازی" به اوراق عرضه شده به روش سلف افزوده می‌شود بدین معنی است که اوراق می‌تواند در بازار ثانویه قبل از رسیدن موعد سررسید خرید و فروش شود تا جذابیت اوراق با توجه به قابلیت نقدشوندگی بیشتر شده و خریدار بتواند هر زمان که نیاز به نقدینگی داشت اوراق سلف موازی خود را بفروشد.

محاسبه سود و زیان

به‌گفته کارشناسان، در طرح دولت نرخ دلار و نرخ نفت عناصر کلیدی هستند و قرار است اوراق برپایه نرخ روز دلار و نفت محاسبه شود؛ یعنی اگر در زمان تحویل نرخ نفت یا دلار به هر دلیل پایین‌تر از زمان حاضر باشد خریداران دچار ضرر و زیان می‌شوند. برای ضمانت نرخ سود نیز پیشنهاد شده با هدف پوشش ریسک کاهش نرخ دلار و نفت در این قرارداد نرخ سود سپرده بلندمدت در سررسید به‌عنوان کف سود در نظر گرفته شود. اگر نرخ نفت در زمان تحویل بالاتر از زمان پیش‌خرید باشد که سود آن به خریدار می‌رسد اما اگر نرخ اوراق پایین‌تر از زمان پیش‌خرید باشد دولت به میزان نرخ سود سپرده بلندمدت به خریداران در یک سال آینده مابه‌التفاوت پرداخت خواهد کرد.

مزیت طرح پیش فروش نفت برای اقتصاد کشور

به نظر می‌رسد اگر طرح پیش فروش نفت با استقبال مردمی همراه شود و حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی را از سطح جامعه جمع شده و علاوه بر جبران کسری بودجه در طرح‌های عمرانی کشور و زیرساخت‌های صنعت نفت سرمایه گذاری شود می‌تواند به حدی از فشار تورمی و سفته بازی در بازار‌های موازی از جمله خودرو، مسکن، طلا و دلار بکاهد و به رشد اقتصادی کمک کند.

ایرادات فروش اوراق سلف نفتی در شرایط کنونی

به گفته‌ی محمد باقر نوبخت؛ رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور با توجه به سخت‌تر شدن تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران و اثرات منفی شیوع کرونا بر کاهش معاملات و قیمت نفت تا کنون تنها ۶ درصد از درآمد‌های نفتی پیش بینی شده در بودجه محقق شده است، درآمد‌هایی که به میزان صادرات یک میلیون بشکه نفت در روز پیش بینی شده بود که ظاهرا تا کنون روزانه ۶۰ هزار بشکه نفت محقق شده است! در حالی که طرح فروش اوراق ۲۲۰ میلیون بشکه نفت به فروش روزانه ۶۰۰ هزار نیاز است؛ بنابراین با شرایط کنونی نمی‌توان امید زیادی به افزایش صادرات نفتی در یکسال آتی داشت لذا به نظر می‌رسد دولت نمی‌تواند به تعهد خود در سررسید اوراق از محل فروش نفت عمل کند در نتیجه مجبور خواهد شد یا با چاپ پول و یا دست اندازی بیشتر به صندوق توسعه ملی بار دیگر موجب ایجاد موج تورم و گرانی‌های افسارگسیخته شود که مشخصا به ضرر مردم و اقتصاد ملی خواهد بود.

ایراد دوم که به لحاظ اقتصادی و سیاسی بسیار قابل اهمیت است ماهیت طرح و پیش‌فروش کردن نفت در سال پایانی دولت است. در واقع اگر دولت دوازدهم این طرح را اجرا کند تنها کسری بودجه خود را جبران کرده و بدهی آن را برای دولت سیزدهم بجا خواهد گذاشت به همین دلیل بسیاری از منتقدان این طرح را آینده فروشی و پیش‌کش کردن زمین سوخته برای دولت بعدی می‌دانند!

خطرات طرح دولتی اوراق نفتی چیست؟

1- ایجاد بدهی اگرچه اقدامی فوری و زودبازده برای رفع کسری بودجه است، اما باید توجه داشت که نباید موجب غفلت از اصلاحات ساختاری بودجه شود. اصلاحات ساختاری که به گفته رئیس سازمان برنامه و بودجه بیش از یک سال و نیم است که در شورای عالی هماهنگی اقتصادی قوا معطل مانده است. کم کاری دولت در اصلاحات مالیاتی و مولد سازی دارایی های دولت موجب می شود که فشار بر تامین درآمد از محل ایجاد بدهی و فروش غیرمنطقی شرکت های دولتی، افزایش یابد و تبعات اقتصادی برای کشور به دنبال داشته باشد.

2. هر گونه پیش فروش دارایی از جمله نفت و انتشار اوراق بدهی و مشارکت، به منزله ایجاد تعهد برای آینده است. اوراق مشارکت چون به مصرف پروژه های عمرانی می رسد، می تواند از محل آورده این پروژه ها پس از بهره برداری، اصل و سود را پاسخگو باشد. انتشار اوراق بدهی نیز با توجه به نسبت پایین سهم بدهی به تولید ناخالص داخلی در ایران توجیه دارد و می توانیم در سال‌های بعد با تراز کردن بودجه و انتشار اوراق جدید، پاسخگوی اوراق بدهی که اکنون منتشر می شود، باشیم ولی ماجرای پیش فروش نفت تفاوت دارد و ایجاد تعهدی برای آینده می‌کند که پاسخگویی به آن محل تردید جدی است

3. پیش فروش نفت در حد طرحی که دولت مطرح کرده است، مستلزم افزایش فروش روزانه 600 هزار بشکه نفت است که در شرایط تحریمی فعلی و با توجه به ارقام غیررسمی که از صادرات نفت کشور مطرح است، هدفی بلندپروازانه و خطرناک است. به گونه ای که با فرض بسیار سختِ‌ تراز شدن بودجه در حد صادرات فعلی نفت طی سال های آینده، افزایش 600 هزار بشکه ای صادرات نفت برای بازپرداخت اوراق منتشر شده، مستلزم تغییر در شرایط سیاسی و تحریمی است. واضح است که در شرایط تحریمی فعلی، دور زدن تحریم ها و توافق با برخی متحدان سیاسی کشورمان شاید بتواند بخشی از این افزایش فروش نفت را جبران کند ولی در عمل تعهد خطرناکی برای آینده ایجاد می کند و حتی دست ما را در توافق سیاسی در آینده می بندد چرا که عملا بخشی از آن چه را که در توافق بتوانیم به دست بیاوریم ،امروز به نرخی نامشخص پیش خرید کرده ایم و طرف مقابل با علم به این که ما متعهد به فروش 600 هزار بشکه نفت بیشتر هستیم، در عمل به راحتی تن به کاهش تحریم ها و صادرات نفت بیشتر ما نمی دهد.

4- افزایش وابستگی به درآمد نفتی دیگر اشکال طرح دولت است که به صراحت خلاف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است. چنان که بالاتر گفته شد، نفت در عمل متغیری خارج از کنترل ماست و گره زدن بیشتر اقتصاد کشور به نفت و متعهد شدن به مردم در قبال متغیری که تا حد بسیار زیادی دست ما نیست، کشور را در برابر تحولات نفتی و متغیرهای برون زا آسیب پذیرتر می کند. علاوه بر این با توجه به این که افزایش قیمت ارز پس از عرضه اوراق نفتی به ویژه در زمان سررسید، سودآوری طرح را افزایش می‌دهد، اقتصاد کشور با انتظارات ناشی از افزایش قیمت ارز مواجه خواهد شد و در صورت تحقق این مسئله، تعهد ریالی دولت در قبال این اوراق ارزی سنگین تر نیز خواهد شد و امکان پاسخگویی به آن سخت تر خواهد بود.خوشبختانه ورود مجلس و پس از آن قوه قضاییه تاکنون توانسته جلوی قطعی شدن این طرح را قبل از بررسی دقیق و رفع اشکالات بگیرد. این ورود قطعا باید تا زمان قطعی شدن جزئیات و رفع اشکالات اساسی آن ادامه داشته باشد. شورای هماهنگی اقتصادی قوا در آزمونی سخت قرار گرفته است و با وجود شرایط سخت اداره کشور در شرایط محدودیت های ناشی از تحریم و کرونا، نباید بار غیرمنطقی و تعهد غیرعقلایی برای آینده کشور ایجاد کند و نسل آینده را قربانی کم کاری امروز کند.

واکنش ها به این طرح

کنایه تند احمد توکلی به طرح گشایش اقتصادی روحانی

احمد توکلی در واکنش به سخنان روحانی به حساب کاربری‌اش در توییتر نوشت: «دولت و شرکت‌های دولتی تنها از فروش اوراق به مردم حداقل ۱۲۰۰ هزار میلیارد تومان بدهی دارند که سود آن تا پایان سال ۱۳۹۸ تقریبا ۲۴۰ هزار میلیارد تومان می شود. دولت این سود را از کجا می دهد؟ عمدتاً با چاپ اوراق جدید!

وی اضافه کرد: «دولت امسال اگر قرض جدیدی نگیرد باید برای اصل و فرع اوراق گذشته به مردم ۱۴۴۰ هزار میلیارد تومان پرداخت کند. این ربح مرکب است و حرام و غیر قانونی است. کدام بدهکاری از ربح مرکب رهیده است؟ این آینده فروشی است. انتقال مشکلات از امروز به فردا.»

توکلی گفت: «آقای روحانی ظاهراً می‌خواهد با پیش فروشی نفت سال‌های آینده به مردم، آنان از دولت غیر از طلب ریالی، دلار نیز طلبکار باشند. تا حالا امروزمان را با نفت سر می کردیم، بعد از این فردا را هم به نفت گره می زنیم.»

وی ادامه داد: «آقای روحانی قیمت دلار را ظرف ۷ سال ۶ برابر کرده‌اید. اگر دولت های بعدی مانند شما باشند، بدهی خود را چگونه بپردازند؟ این ساقط کردن کشور به دره فلاکت است. اگر کاری نکنیم با این دست فرمان، سقوط در پیش است. اگر ساقط کردن کشور در چند سال دیگر برای جبران ندانم کاری، راحت طلبی و فساد نامش گشایش است، پس فلاکت چیست؟ خوش بین که باشیم می گوییم نه می دانند، نه می توانند و نه می خواهند. چون دانایان توانای خوش نیت هستند، اینها همه چاره دارد اگر گوش شنوایی باشد.»

نظر رئیس کل بانک مرکزی درباره این طرح دولت

عبدالناصر همتی طی یادداشتی در فضای مجازی نوشت: تامین مالی سالم کسری بودجه دولت، چهار راه‌حل بیشتر ندارد: کاهش هزینه‌ها، افزایش درآمدهای مالیاتی، فروش سهام و اموال دولت، انتشار اوراق بدهی یا پیش‌فروش کالاهایی نظیر نفت در شرایط تحریمی. ظرفیت افزایش درآمد مالیاتی و کاهش هزینه برای دولت و مجلس در سال جاری، با عنایت به کرونا، مشخص و محدود است. وی افزود: فروش سهام با همه موانع در حال انجام است و اوراق بدهی نیز، تاکنون ۵۲ هزار میلیارد تومان فروش رفته است. طرح فروش اوراق ریالی سلف نفتی که عملاًً فروش قطعی می‌باشد و تحویل آن دو سال دیگر خواهد بود، دو ویژگی دارد: ۱- انتظارات تورمی ‌را مدیریت می‌کند. ۲- نسبت به اوراق قرضه کم‌هزینه‌تر و قابل مدیریت‌تر است، همزمان سود بیشتری نیز برای دارنده این اوراق دارد. رئیس‌کل بانک مرکزی ادامه داد: انتشار هرگونه اوراق، روش تجربه‌شده در همه دنیا برای هموارسازی هزینه‌های دولت و کاهش نوسانات اقتصاد کلان است و بحث‌هایی مانند آینده‌فروشی یا بدهکاری دولت‌های آینده، چندان با ادبیات اقتصادی همخوانی ندارد. دولت‌ها همواره با سیاست‌های مالی در اقتصاد حضور دارند. در هر صورت، اگر با منابع چهارگانه بالا، کسری بودجه تامین نشود، استقراض از بانک مرکزی، حتی اگر غیرمستقیم باشد، رشد بیشتر نقدینگی و تورم در سال‌های آتی و متضرر شدن مردم در آینده خواهد بود.

رئیس دفتر رئیس جمهور در این باره چه گفت؟

رئیس دفتر رئیس‌جمهور در حاشیه جلسه امروز هیئت دولت گفت: ایده گشایش اقتصادی و فروش نفت اول در وزارت نفت مطرح شد. قرار شد کمیته‌ای متشکل از وزیر نفت، وزیر اقتصاد و رئیس سازمان برنامه و بودجه تشکیل شود تا بنشینند و ابعاد مختلف آن را ببینند.

محمود واعظی افزود: امروز مردم به دنبال این هستند که طلا و ارز بخرند و قیمت طلا و ارز خیلی بالا و پایین می‌رود. ما می‌خواهیم این امکان را برای مردم به وجود بیاوریم که بتوانند از یک بشکه تا ۱۰۰ هزار بشکه یا بیشتر، نفت بخرند و با سازوکاری که آماده می‌شود، اطمینانی داده می‌شود که سودش از سود بانکی کمتر نمی‌شود. و اگر قیمت نفت کاهش پیدا کرد و کسی خواست نفت خود را بفروشد و ضرر کرده بود، قطعا مابه‌التفاوت آن را شرکت نفت متناسب با سود بانکی تامین می‌کند.

وی در ادامه گفت: این طرح خوبی است زیرا تورم ندارد، کالا معامله می‌شود و از طرف دیگر انگیزه‌ای برای شرکت‌های خصوصی ایرانی ایجاد می‌کند که وقتی خریدهایشان به یک میزانی رسید، خودشان برای صادرات آن کار کنند. نفت در این طرح ریالی و متناسب با قیمت نفت امروز و ارز نیمایی خرید و فروش می‌شود. همه می‌توانند در بورس انرژی نفت را خرید و فروش کنند.

منبع:

سیر تا پیاز "طرح گشایش اقتصادی" دولت / فروش ریالی اوراق نفت به مردم چه چالش هایی را برای کشور به دنبال خواهد داشت ؟ / خبرگازری علم و فناوری
مزایای فروش اوراق نفتی از دیدگاه رئیس بانک مرکزی / کیهان
خطرات طرح دولتی اوراق نفتی چیست؟ / خراسان
نفت در ایده گشایش اقتصادی / صدای بورس
گشایش برای دولت یا مردم؟ / صمت