.jpg "اختلاف ارضی جمهوری آذربایجان و ارمنستان از کجا آغاز شد؟ / جایگاه جمهوری اسلامی ایران در مناقشه قرهباغ")
مناقشۀ سرزمینی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان که یکی از قدیمی‌ترین اختلافات قلمرویی محسوب می‌شود، بار دیگر همراه با سنگین‌ترین تلفات چند سال اخیر از سر گرفته شده است. طبق گزارش‌ها دست‌کم 95 نفر در درگیری‌های اخیر در منطقۀ «ناگورنو - قرهباغ» جان خود را از دست داده‌اند. این نقطه که در قفقاز جنوبی واقع شده، به عنوان بخشی از خاک جمهوری آذربایجان شناخته می‌شود، اما بیشتر جمعیت آن را ارمنی‌تبارها تشکیل می‌دهند و آنها کنترل قرهباغ را در دست دارند
دلیل تشدید تنش ها و تحرکات نظامی در قره باغ چیست؟
ارمنستان و جمهوری آذربایجان به فاصله کمتر از سه ماه برای دومین بار بر سر منطقه مورد نزاع قرهباغ درگیری‌های خونینی را آغاز کردند.جدال بر سر این منطقه کوهستانی با حدود 4400 کیلومتر مساحت که ساکنان آن مسیحیان ارمنی و آذریهای مسلمان هستند دهه‌هاست که بر مناسبات دو کشور آذربایجان و ارمنستان و منطقه قفقاز سایه افکنده است.
منطقه قفقاز از لحاظ استراتژیک پل ارتباطی بین شرق و غرب و شمال و جنوب به حساب می‌آید و دریای خزر را به دریای سیاه متصل می‌کند. علاوه بر اهمیت ژئوپلتیک، این منطقه به لحاظ تاریخی نیز محل تلاقی تمدن‌ها و مذاهب گوناگون بوده است.
وجود منابع طبیعی مانند انرژی در دریای خزر و همچنین مسیرهای انتقال آن به سمت اروپا نیز بر اهمیت استراتژیکی این منطقه افزوده و موجب شده تا قفقاز همواره در طول تاریخ محل رقابت قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باشد.
مرزبندی‌های مصنوعی که در دوره شوروی به وجود آمد، یکی از مهمترین دلایل بروز مناقشه بر سر قرهباغ است. در آن دوره با وجود اینکه منطقه قرهباغ به صورت تاریخی آذری‌نشین بود ولی تقسیمات قومی که شوروی در دوره استالین دنبال می‌کرد منجر به ایجاد مرزبندی‌های مصنوعی شد قرهباغ را تحت حاکمیت ارمنستان قرار داد.
با فروپاشی شوروی آذری‌ها تأکید دارند که این منطقه بر اساس پیشینه تاریخی باید زیر حاکمیت باکو قرار گیرد و ارمنی‌ها نیز با تأکید بر تغییرات در ترکیب جمعیتی منطقه آن را در حاکمیت ارمنستان یا دست کم خودمختار می‌دانند.
در درگیری اخیر نقش ترکیه و رژیم صهیونیستی کاملا برجسته است. تشدید درگیری در قرهباغ می‌تواند تمرکز ایران و روسیه را از منطقه غرب آسیا کاهش دهد و آنها را سرگرم مشکلات و چالش‌های منطقه قفقاز کند و صهیونیست‌ها در این زمینه تحرکات بسیار جدی را در ماه‌های گذشته انجام دادند. ترکیه نیز نقش بسیار مهمی ایفا و در دوره بعد از درگیری پیشین، مانور نظامی مشترک با جمهوری آذربایجان برگزار کرد و پس از مانور، نیروهای نظامی خود را از خاک آذربایجان خارج نکرد.
این درگیری با وجود خط و نشان‌های مقامات دو طرف احتمالاً به طول نخواهد انجامید چون طرفین به دلایل مختلف کشش تداوم نبرد طولانی مدت را ندارند. در میان بازیگران خارجی ذی‌نفع هم، به جز ترکیه و رژیم صهیونیستی، دیگران مانند آمریکا، اروپا و روسیه تمایلی به تداوم بحران ندارند.
بر این اساس؛ چون طرفین حاضر به حل اساسی مسئله از مسیرهای حقوقی و دیپلماتیک نیستند و بازیگران خارجی هم نفع خود را در تداوم اختلافات می‌بینند، مهمترین چشم‌انداز پیش‌رو برای این مناقشه تداوم وضعیت به صورت «نه جنگ نه صلح» و درگیری‌های نوبه‌ای است.
نکته آنکه؛ منطقه قفقاز در طول قرن‌های متمادی زیر چتر وحدت بخش حوزه تمدن اسلامی ـ ایرانی، محل همزیستی ادیان، مذاهب، زبان‌ها و هویت‌های فرهنگی و دینی گوناگون بود اما از زمانی که برجسته‌سازی استعماری اختلاف‌های هویتی عرصه را بر اشتراکات تمدنی تنگ کرد دچار مهندسی ترکیب جمعیتی و پاکسازی‌های قومیتی و تبعیدهای دسته‌جمعی شد.
این در حالی است که دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان با الهام از عصر همزیستی تمدنی در قرون پیشااستعماری و با تکیه بر مشترکات فرهنگی خود می‌توانند راهی صلح آمیز برای حل مسئله پیدا کرده و صلحی پایدار را برای مردم خود به ارمغان بیاورند و جمهوری اسلامی ایران نیز آماده کمک به برقراری این صلح پایدار در منطقه است.
رژیم صهیونیستی مانع جدی حل بحران قرهباغ است
وی با اشاره به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ و استقلال جمهوری‌های این منطقه از جهان تصریح کرد: بعد از فروپاشی شوروی، ارمنی‌های مقیم قرهباغ خواهان استقلال شدند و با وجود مخالفت روسیه اعلام استقلال کردند که این موضوع مورد حمایت ارمنستان قرار گرفت.
عضو مجمع جهانی صلح اسلامی، اشغال هفت شهر آذربایجان توسط ارمنستان را یادآور شد و گفت: ارمنستان هفت شهر آذربایجان را اشغال کرد که از آنها به عنوان منطقه حائل برای جلوگیری از حمله آذربایجان به قرهباغ استفاده می‌کند.
پاک آیین به برگزاری اجلاس مینسک به ریاست سه عضو دائم شورای امنیت یعنی فرانسه، آمریکا و روسیه برای پایان دادن به جنگ قره باغ اشاره کرد و افزود: درگیریها ادامه داشت تا اینکه با میانجیگری گروه مینسک در اجلاسی که در پایتخت بلاروس برگزار شد، آتش‌بس اعلام شد. از آن زمان تاکنون بارها آتش‌بس شکسته شده و هر چند وقت یکبار درگیریها بین نیروهای آذری و ارمنی در خط تماس از سرگرفته شده است که در روزهای اخیر هم شاهد این درگیریها بوده‌ایم.
این دیپلمات کهنه‌کار، علت استمرار تنشها در قره باغ را ناتوانی گروه مینسک برای حل بحران عنوان کرد و افزود: با وجود اینکه که بیش از ۲۰ سال از تشکیل گروه مینسک گذشته، این گروه هنوز نتوانسته برای حل مشکل راه حلی سیاسی و دیپلماتیک پیدا کند.
درگیری‌های بین ارمنستان و آذربایجان به موضوعی عادی تبدیل شده است
معاون پیشین سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با بیان اینکه ارمنستان به دلیل این که قره باغ اعلام استقلال کرده راضی به وضع موجود است، افزود: ایروان تلاش دارد تا به تدریج کشورهای دنیا را متقاعد کند که استقلال قره باغ را به رسمیت بشناسند.پاک آیین گفت: ارمنستان به دلیل این که سال‌ها از قره باغ حمایت کرده و در این راه کشته داده به نظر می‌رسد که راه برگشت ندارد و انگیزه‌ای برای حل مساله قرهباغ ندارد.
این کارشناس مسائل قفقاز با بیان اینکه به نظر می‌رسد باکو به وضع موجود راضی است، خاطرنشان کرد: نقش برخی عوامل خارجی مثل رژیم صهیونیستی را در افزایش تنشها در منطقه قره باغ نباید نادیده گرفت.
پاک آیین گفت: جمهوری آذربایجان و ارمنستان هر دو بازار هدف صادراتی برای کارخانه‌های اسلحه سازی رژیم صهیونیستی هستند و منافع این رژیم در منطقه مانع بزرگی برای حل مشکل قره باغ است.
وی با بیان اینکه رژیم صهیونیستی علاقه مند است تا درگیریها در قره باغ ادامه یابد، افزود: هدف تل آویو فروش سلاح بیشتر و افزایش نفوذ در قفقاز است و این کار تنها با افزایش تنشها میسر می‌شود.
عضو مجمع جهانی صلح اسلامی، آمریکا را واسطه باز شدن پای رژیم صهیونیستی به منطقه قفقاز ارزیابی کرد و گفت: اعمال نفوذ قدرت‌های منطقه ای و بین المللی در منقطه قفقاز شرایط را برای حل مشکل پیچیده‌تر و یافتن راه‌حل را دشوارتر کرده است.
پاک آیین، گشایش سفارت ارمنستان در تل‌آویو در ماه‌های اخیر را یادآور شد و خاطرنشان کرد: افزایش نفوذ رژیم صهیونیستی در قفقاز می‌تواند به افزایش تنش‌هامنجر شود و یک مشکل جدی برای امنیت منطقه محسوب می‌شود.
این کارشناس ارشد مسائل بین المللی، ایجاد کشورهای کوچک وابسته به قدرتها در منطقه را خطرناک دانست و گفت: مناطق کوچک مثل قرهباغ اگر مستقل شوند قطعاً محلی برای تشدید مناقشات محلی و حیاط خلوت رژیم‌های توسعه‌طلبی مثل آمریکا و رژیم صهیونیستی خواهند شد.
پاک آیین گفت: از آنجا که مناطق کوچک به تنهایی توانایی اقتصادی اداره خودشان را ندارند در صورت استقلال ناچار به قدرتها وابسته می‌شوند و این موضوع استفاده ابزاری قدرت ها از آنها برای بی‌ثبات سازی منطقه را در پی خواهد داشت و برای منطقه خسارت بار خواهد بود.
بازگشت قره باغ به آذربایجان تنها راه حل قابل تصور است
نقش مهم روسیه و حمایتش از ارمنستان
در دوران استعمار بحث "حق تعیین سرنوشت" مطرح بود ولی حالا در قره باغ این مساله مطرح می شود که وجاهت قانونی ندارد. اما در داخل یک کشور اگر هر بخشی بخواهد برای خود ادعای تعیین سرنوشت کند، بحث تمامیت ارضی کشور پیش می آید. کشوری که در سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده باید به نوعی از تمامیت ارضی خود دفاع کند. روسیه حتی در اشغال شبه جزیره کریمه که بخشی از اوکراین است و در سازمان ملل به تمامیت ارضی اوکراین رای داده است اشغال کریمه خلاف حقوق بین الملل است. بنابراین تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان در چارچوب اتحاد جماهیر شوروی هنگامی که این کشور مستقل شد، قره باغ را نیز در بر می گرفت. نکته دیگر اینکه ارمنستان ۶ استان پیرامون قره باغ را نیز اشغال کرده است و برخی کشورها آن را اشغالگر می دانند. در همین راستا برخی کشورها از این دو کشور دعوت می کنند تا تنش زدایی را در پیش بگیرند؛ اما شاهد هستیم که مذاکرات هیچ نقشی در خاتمه دادن به این بحران ایفا نکرده است و مصالحه ای صورت نگرفته است.
ایران اجازه استقرار تروریست ها در مناطق همجوار مرزهای شمالی خود را نمی دهد
مواضع جمهوری اسلامی در خصوص ضرورت رعایت و به رسمیت شناختن تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان بسیار روشن است و دولت جمهوری اسلامی ایران تاکنون بارها بر این حق مشروع در چارچوب حقوق بین الملل و قطع‌نامه‌های سازمان ملل تاکید کرده است و بر این باور است که اختلاف دو کشور فقط راه حل صلح‌آمیز دارد و ایران و ترکیه و روسیه می‌توانند در جهت اجرایی‌سازی قطع‌نامه‌های سازمان ملل، آن دو همسایه را کمک کنند تا اختلافات خود را در اشکال مسالمت آمیز حل کنند.سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان نیز اعلام کرد: جمهوری اسلامی ایران به هیچ وجه اجازه نخواهد داد که گروه های تروریستی، مناطق همجوار مرزهای شمالی کشورمان را به کانون تهدید علیه امنیت ملی کشورمان تبدیل کنند.
این دیپلمات ارشد کشورمان تاکید کرد: انتقال درگیریها به قفقاز فجایعی به مراتب بزرگ تر از مناقشه قره باغ را برای منطقه به دنبال خواهد آورد.
منبع:
1.نورونیوز / جمهوری اسلامی ایران در کجای مناقشه قرهباغ ایستاده است؟
2.آخرین خبر / گره کور "قرهباغ"؛ جنگی جدید در راه است؟
3.ایسنا / ایران اجازه استقرار تروریست ها در مناطق همجوار مرزهای شمالی خود را نمی دهد
4.ایرنا / رژیم صهیونیستی مانع جدی حل بحران قرهباغ است
5.اقتصادآنلاین / خطر بحران قرهباغ برای ایران / شورای امنیت باید به قضیه ورود کند
