نیما یوشیج، مهدی اخوان ثالث و امیرهوشنگ ابتهاج (هــ.ا.سایه) از جمله شاعرانی بودند که حذف شعرهای‌شان از کتاب‌های درسی بحث حذفیات را داغ‌تر کرد و کاربران فضای مجازی نوشتند: «داروگ» و «مهتاب» نیما، «باغ بی‌برگی» اخوان، «همزاد» ابتهاج و ... از کتاب‌های درسی حذف شد. البته سال گذشته همزمان با اظهارنظرهای فراوان در این‌باره گفته شد که این مطالب چندسالی می‌شود از کتاب‌های درسی حذف شده‌اند.
چند سکانس از تغییرات عجیب و غریب در کتاب درسی
امسال حذفیات یا به بیانی دیگر تغییرات کتاب‌های درسی با جنجال حذف عکس دختران از کتاب‌های درسی کلید خورد، همان اتفاقی و اشتباهی که سوژه برای مانور رسانه‌های آن طرف آبی شد تا بار دیگر هجمه‌های خود را به هر طریق به موضوع محدودیت دختران در ایران وارد کنند، آن هم برای مجموعه‌ای که به تحصیل دختران اهمیت می‌دهد و نرخ ترک تحصیل آنها تک رقمی شده است.
ماجرا آنقدر گسترش پیدا کرد که در نهایت با وساطت آقای وزیر آموزش و پرورش و عذرخواهی او کمی از حرارت این ماجرا کاسته شد و تا حدی از تب و تاب افتاد.
حسن ملکی رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی هم در این مورد مدعی شد که به هیچ وجه خط فکری مجموعه اش حذف دختران نبوده است و این موضوع در کتاب سال آینده اصلاح خواهد شد.
اما این پایان ماجرا نبود و در همان اثنا ماجرای حذف عکس قرآن از یکی از تصاویر کتاب‌های درسی و شائبه نفوذ سند ٢٠٣٠ مطرح شد، موضوعی که بار دیگر ملکی را به واکنش داشت و از دلایل آن سخت گفت.
او اعلام کرد که این تصمیم به منظور صیانت از قداست قرآن و اینکه قرآن صرفاً زینتی نیست، اتخاذ شده است. این اقدام را تأیید نمی‌کنم. کارشناسان می‌توانستند تصمیم بهتری بگیرند.
دخل و تصرف در متون ادبی کتاب‌ها
انتقاد از نحوه تالیف و تدوین کتاب‌های درسی اما پایان نیافت؛ حذفیات، تغییرات و محتواهای مورد بحث دیگری نیز در فضای مجازی دست به دست شدند.
این‌بار پای تغییراتی بحث‌برانگیز به میان آمد؛ داستان «قلب کوچک را به چه کسی بدهیم» نادر ابراهیمی، نویسنده فقید با تغییراتی در کتاب هفتم دبستان منتشر شد که مورد تایید خانواده او نبود و اعتراض همسرش را در پی داشت؛ در متن اصلی اثر آمده است: «قلبم را می‌بخشم به همه آن‌هایی که جنگیدند و دشمن را از خاک ما، از سرزمین ما و از خانه ما بیرون انداختند.» اما در کتاب درسی این متن این‌گونه تغییر پیدا کرده است: «قلبم را می‌بخشم به همه آن‌هایی که به خاطر اسلام جنگیدند.»
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
فرزانه منصوری، همسر این نویسنده فقید در بخشی از بیانیه خود در واکنش به این تغییر با بیان اینکه «چطور فکر کرده‌اند که این نیز بگذرد و کسی نخواهد فهمید بدون اجازه صاحب اثر دستی در آن برده‌ایم؟!» نوشت: «بارها متوجه شده‌ام که بدون اطلاع و مجوز از ما، آثار نوشتاری و سرودهای ملی میهنی همسرم، نادر ابراهیمی را در کتاب‌های درسی گذاشته‌اند، و با تصاویر نامربوط و نازیبایی تزیینش کرده‌اند که نسبتی با پیام و مفهوم اثر ندارد.»
محسن حاجی میرزایی وزیر آموزش و پرورش در حساب توییتری خود در این باره نوشت: «از تغییر متن نویسنده فاخر کشورمان در کتاب فارسی پایه هفتم، متاسف شدم (هرچند تغییر در دوره مسوولیت من نبوده است). در همان ماه‌های اول مسوولیت، فرآیند دقیق، منسجم و حرفه‌ای را برای بررسی، و اصلاح تغییرات تدوین و ابلاغ کردم تا مطمئن شویم که در آینده شاهد چنین مواردی نخواهیم بود.
همچنین از همکاران خود در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی خواستم تغییرات دو سال اخیر کتاب‌های درسی را بازبینی و اصلاحات لازم را در چاپ جدید اعمال کنند.»
چندی نگذشت که دست دست‌اندرکاران کتاب‌های درسی در تغییر «قصه‌های مجید» هم رو شد. در متن اصلی داستان «سفرنامه اصفهان» هوشنگ مرادی کرمانی، نویسنده پیشکسوت آمده است: «بی‌بی برایم بار و بندیل بست. من هم بیکار ننشستم، ناشتایی خورده و نخورده پریدم روی چرخ...» اما در کتاب درسی متن را این‌طور تغییر داده‌اند: «بی‌بی وقت نماز صبح بیدارم کرد، برایم بار و بندیل بست. من هم نماز خواندم، ناشتایی خورده و نخورده، پریدم روی چرخ...» جای دیگری هم در متن اصلی داستان مرادی کرمانی آمده است: «ظهر شد. صدای اذان می‌آمد. کار اکبر آقا تمامی نداشت. حوصله‌ام سر رفته بود...» اما در کتاب درسی بچه‌ها داستان را این‌گونه تغییر داده‌اند: «ظهر شد، صدای اذان می‌آمد. وضو گرفتم و نماز خواندم. کار اکبر آقا تمامی نداشت. حوصله‌ام سر رفته بود...»؛ البته در کتاب درسی نوشته‌اند: «با اندک تغییر».
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
صحت ماجرا را از نویسنده «قصه‌های مجید» جویا شدیم و مرادی کرمانی ضمن تایید اینکه بدون اطلاع او دست به چنین کاری زده‌اند و با بیان اینکه از این کار رضایت ندارد و به او اطلاع هم نداده‌اند گفت: «این داستان مانند خانه من است، انگار که آمده‌اند و بدون اجازه من در بخشی از خانه‌ام اتاق ساخته‌اند. آیا این کار درست است که بدون اجازه چنین کاری کنند؟ باید از من دو خط اجازه می‌گرفتند که با تغییر منتشر می‌کنیم. این تغییرات باعث می‌شود شخصیت داستان به شخصیتی غیرقابل باور تبدیل شود و توی ذوق معلم و دانش‌آموز می‌زند. در داستان دست می‌برند و می‌خواهند از این راه بچه‌ها را نمازخوان کنند اما این کار تاثیر آموزشی و تربیتی برای بچه‌ها ندارد. این داستان داستانی ادبی است.»
حاشیه‌های کتاب‌های درسی همچنان ادامه یافت. کاربران فضای مجازی تغییرات و حذفیات دیگری را نیز در این کتاب‌ها نشان دادند و به اشتراک گذاشتند.
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
بر این اساس، در کتاب فارسی سوم دبستان، صفحه ۵۷، داستان «کار نیک» که درباره انوشیروان و پیرمردی است که درخت گردو می‌کاشت، نام انوشیروان ساسانی حذف شده و به جای آن عنوان «فرمانروایی» قرار داده شده است.
همچنین در کتاب فارسی پایه نهم، درس چهارم نام مولانا حذف شده و به جای آن عنوان «شاعری» آمده است.
از حذفیات دیگر، حذف تصویر مقبره کوروش از کتاب عربی یازدهم بود. چندی پیش نجات بهرامی، معاون سابق مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش در این‌باره در توییتی نوشت: «در ادامه دستکاری‌های مشکوک و متحجرانه در کتب درسی، عکس مقبره کوروش از کتاب عربی یازدهم چاپ ۹۹ حذف شده است! آن وقت عده‌ای از همین جریان‌ها در مواقع خاصی ادعای میهن‌دوستی هم می‌کنند و بر امواج سوار می‌شوند.»
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
علاوه بر این اسدالله شعبانی، شاعر ادبیات کودک و نوجوان نیز گفته است که بیت آخر شعر «ای ایران» او را که سال‌هاست در کتاب فارسی اول دبستان منتشر می‌شود، حذف کرده‌اند در حالی که به گفته این شاعر، این کار به کلیت شعر آسیب زده است.
همچنین جعفر ابراهیمی شاهد، دیگر شاعر ادبیات کودک و نوجوان که شعر «دریا»ی او در چند سال اخیر در کتاب فارسی اول دبستان منتشر شده گفته که فقط دو بند از شعرش منتشر و باقی آن بدون مشورت یا اجازه او حذف شده است.
واکنش کاربران
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟
.jpg "ماجرای تغییرات کتاب های درسی/ جایگاه نظارت بر انتشار محتوای آموزشی کجاست؟")
تعدد اشتباهات و تغییراتی که در محتوای کتاب‌های درسی رخ می‌دهد موجب شود تا حلقه مفقوده آب به نام نظارت را در ذهن‌ها تداعی کندکه گویی توجه چندانی به آن نمی‌شود.
مهدی بهلولی کارشناس حوزه آموزش و پرورش به خبرنگار آموزش وپرورش در این مورد معتقد است که این اشتباهات بعضاً عمدی هستند و سهوی در کار نبوده است یعنی مسئولان مربوط به تدوین کتاب نمی‌دانسته اند که متن اصلی چیست و چه تغییراتی بر آن اعمال می‌کنند.
او ادامه داد: این مشکلات ناشی از انحصار تهیه کتاب‌های درسی در آموزش و پرورش است که مدارس در مناطق مختلف سراسر کشور با توجه به تمرکزگرایی شدید که در آموزش و پرورش وجود دارند از یک کتاب استفاده می‌کند و علاوه بر آن پاسخگویی در برابر تغییرات کتاب‌های درسی وجود ندارد.
او با اشاره به تعدد تغییرات حذفیات در کتاب‌های درسی طی سال‌های اخیر تصریح کرد: تاکنون شفاف سازی نشده است که آیا با افرادی که چنین تغییراتی انجام دادند برخورد می‌شود یا خیر.
این کارشناس حوزه آموزش و پرورش با بیان اینکه معمولاً مواردی که در حوزه مسائل ایدئولوژیک هستند حساسیت‌برانگیز می‌شوند، گفت: علاوه بر این موضوع در مسائل علمی هم در کتاب‌های درسی شاهد اشتباهات بودیم و نیاز به تغییراتی وجود داشته است که با وجود مطرح شدن این موضوع از سوی معلمان، اما واکنشی به آن وجود نداشت همانطور که انتقاد به حذف این چنینی انتگرال مطرح شد، اما در عمل واکنشی وجود نداشت.
بهلولی تاکید کرد: اولین قدم در بهبود این شرایط پذیرش اشتباه است و بعد از آن باید به دنبال علت این اشتباه باشند ضمن اینکه تمرکززدایی هم راهکاری موثر برای کاهش جنسن اشتباهاتی است.
با وجود این شرایط و بنا بر گفته‌های رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی اشتباهات در کتاب‌های درسی برای سال ١۴٠٠ رفع می‌شود، موضوعی که معضل همیشگی چند سال اخیر این سازمان شده است و وضعیت آن هر سال بدتر از گذشته شده است.
منبع:
1. خبر آنلاین/ جنجالی‌ترین تغییرات کتاب‌های درسی / عکس
2. همشهری آنلاین/ واکنش وزیر آموزش و پرورش به تغییر متن داستان نادر ابراهیمی در کتاب فارسی پایه هفتم
3. باشگاه خبرنگاران جوان/ سریال ناتمام دستکاری در محتوای کتاب درسی و جایگاه مبهم نظارت بر عملکرد
** درج توییت های کاربران توییتر نشان از تایید یا رد آنها نیست و صرفا برای آگاهی مخاطبین درج می شود.
