سفر هفته گذشته هیات سیاسی طالبان به تهران و ملاقات با برخی مقامات کشورمان از جمله رویدادهای مهمی بود که از سوی رسانه‌های داخلی و خارجی با رویکردهای متفاوت مورد توجه، نقد و تحلیل قرار گرفت.
این سفر در حالی رخ داد که «گفت‌وگوهای صلح افغانستان» با توقف و عدم پیشرفت مواجه شده بود و با توجه به نزدیکی ملاحظات تهران با نظرات کابل در این خصوص، اگر طالبان، تهران را طرف مراجعه خود بداند، ایران می‌تواند به رفع این بن‌بست کمک کند.
به بیان ساده‌تر؛ از آنجا که دیدگاه‌های تهران و کابل در موضوع آتش‌بس و استقرار صلح در افغانستان بسیار نزدیک به هم است، اگر طالبان در موضوع صلح جدی بوده و در فکر یک بازی جدید نباشد، این سفر گامی مهم برای رفع موانع گفتگوهای بین‌الافغانی تلقی شده و فرصت خوبی برای توافق صلح میان طالبان و دولت افغانستان فراهم خواهد آورد.
آمریکا از سال گذشته تلاش کرد با فعال کردن گفت‌وگوهای دوحه میان نمایندگان این کشور و طالبان فرایند دستیابی به توافقنامه صلح با این گروه را سامان دهد. اگرچه مذاکرات دوحه، امضاء سندهای جداگانه‌ای با طالبان و دولت افغانستان را بدنبال داشت اما از ابتدا بدلیل عدم حضور دولت افغانستان در مذاکرات با انتقادات جدی کابل همراه شد.
تمدید شش ماهه ماموریت «زلمای خلیل‌زاد» به عنوان نماینده آمریکا در امور افغانستان نشان می‌دهد که بایدن نیز فعلا به مسیر طی شده از سوی ترامپ در افغانستان ادامه خواهد داد و همچنان به توافق دوحه اعتقاد دارد.
با توجه به نقش کاملا متفاوت ایران با دیگر بازیگران از جمله آمریکا در تحولات افغانستان به دلیل روابط گرم با دولت و ملت این کشور، گرچه قرار نیست تهران در توافق مذکور در زمین آمریکایی‌ها بازی کند، اما می‌خواهد به صلح افغانستان کمک کند.
در حقیقت ایران در مقام گفت‌وگو با طرفین مذاکرات صلح در افغانستان موضوع جنگ با اشغال‌گر بیگانه را کاملا متفاوت از مبارزه با دولت قانونی افغانستان می‌داند و معتقد است مسیر صلح در این کشور با خروج مسئولانه نیروهای نظامی بیگانه هموار خواهد شد.
برقراری گفت‌وگوهای صلح میان تمامی طوائف و اقوام افغانستانی و استقرار آتش‌بس پایدار برای ایجاد فضای تفاهم می‌تواند توقف خون‌ریزی و فراهم شدن زمینه مراجعه به صندوق رأی و مشارکت واقعی مردم مظلوم افغانستان را در تعیین سرنوشتشان بدنبال داشته باشد.
از سویی؛ چنانچه علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان در ملاقات با هیئت طالبان بر آن تصریح و تاکید کرد، «ایران هیچ‌گاه جریانی را که بخواهد با جنگ در افغانستان به حاکمیت برسد به رسمیت نخواهد شناخت.»
اعلام موضع صریح دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان در گفتگو با هیات سیاسی طالبان نشان می‌دهد که نقش فعال ایران در تحولات افغانستان نه تنها بازی بر خلاف جریان صلح در این کشور نیست بلکه کاملا مطابق با خواست و اراده مردم افغانستان به حساب می‌آید.
میانجی‌گری ایران میان دو طرف تلاشی مسئولانه برای مجاب کردن طالبان به منظور بر زمین‌گذاردن سلاح و پیگیری مشارکت در حکومت آینده افغانستان از طریق گفت‌وگو با دولت قانونی و نمایندگان همه اقوام و طوایف در این کشور است.
ایران در روند صلح افغانستان تاثیرگذار است
محسن پاک آیین رئیس پیشین ستاد افغانستان در وزارت امورخارجه درباره سفر گروه طالبان به ایران، گفت: جمهوری اسلامی ایران همواره از استقرار صلح عادلانه و پایدار در کشور اسلامی و برادر ما افغانستان حمایت کرده است و معتقد بود برای دستیابی به صلح باید مذاکرات بین الافغانی صورت بگیرد و در چارچوب قانون اساسی افغانستان با احترام به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی این کشور گروه‌های مختلف و دولت افغانستان با هم گفت‌وگو کنند.
او افزود: این گروهی که به ایران آمده، گروه سیاسی طالبان است و سعی دارد از آن رویکرد سابق که خشونت آمیز و تروریستی بود دور و به عنوان یک گروه سیاسی با دولت افغانستان و سایر گروه‌ها وارد مذاکره شود، ما از این روند استقبال می‌کنیم و معتقدیم که این گفت‌وگو‌ها بدون دخالت کشور‌های فرامنطقه‌ای به ویژه آمریکا می‌تواند به نتایج خوبی منجر شود، به شرط اینکه همه به قانون اساسی افغانستان احترام بگذارند و به دنبال تغییر و اصلاح این قانون در مقطع فعلی نباشند.
پاک آیین تصریح کرد: حضور گروه طالبان در ایران نشان دهنده این است که جمهوری اسلامی ایران این ظرفیت را دارد که بتواند در روند صلح افغانستان تاثیرگذار باشد و دولت افغانستان و طالبان به این باور رسیدند، همچنین طالبان به این جمع بندی رسیده است که نمی‌تواند به آمریکا اعتماد کند.
رئیس پیشین ستاد افغانستان در وزارت امور خارجه تاکید کرد: در دوره ترامپ چندین دور مذاکره در دوحه بین طالبان و آمریکا اتفاق افتاد که در تمام این مذاکرات در نهایت این آمریکایی‌ها بودند که با زیاده خواهی و دخالت‌های یک جانبه گرایانه خودشان در افغانستان اجازه ندادند مذاکرات به جمع بندی برسد که این از نظر ما قابل پیش‌بینی هم بود. به همین دلیل طالبان با ایران وارد مذاکره شد.
پاک آیین تصریح کرد: ایران از کمک کردن برای برقراری صلح در افغانستان استقبال می‌کند، همانطور هم که مسئولان کشور ما گفتند با دولت افغانستان در ارتباط با این مذاکرات هماهنگ هستیم و امیدواریم شاهد به نتیجه رسیدن این مذاکرات باشیم.
روند صلح افغانستان
روند صلح افغانستان به پیشنهادها و تلاش‌های برگزاری مذاکرات صلح به منظور پایان دادن به جنگ در افغانستان (۲۰۰۱ تاکنون) اشاره دارد. اگرچه از زمان آغاز جنگ در سال ۲۰۰۱ تلاش‌های پراکنده‌ای صورت گرفته بود، اما مذاکرات و جنبش صلح با شدت بیشتری در سال ۲۰۱۸ با گفتگوهایی بین طالبان، اصلی‌ترین گروه شورشی که علیه دولت افغانستان و سربازان آمریکایی می‌جنگید، انجام گرفت؛ این درحالی بود که ایالات متحده، تعداد ۲۰٬۰۰۰ سرباز را به منظور حمایت از دولت افغانستان در داخل کشور افغانستان داشت؛ ولی بیشتر مذاکرات در دوحه، پایتخت قطر انجام شد. انتظار می‌رود که توافق متقابل بین طالبان و ایالات متحده با عقب‌نشینی مرحله‌ای آمریکا و آغاز مذاکرات صلح در داخل افغانستان دنبال شود. علاوه بر این ایالات متحده آمریکا و همسایگان افغانستان، از جمله پاکستان، چین و هند و همچنین روسیه نیز در تسهیل روند صلح نقش دارند.
در ۲۹ فوریه ۲۰۲۰ ایالات متحده آمریکا یک توافق مشروط با طالبان منعقد نمود که به موجب آن در صورت پایبندی طالبان به تعهدات، طی ۱۴ ماه نیروهای خارجی از افغانستان خارج شوند. با این حال در روز ۱ مارس ۲۰۲۰، حکومت افغانستان که بخشی از توافق نبوده‌است، درخواست طالبان و آمریکا برای تبادل اسرا تا ۱۰ مارس را رد کرد. به گفته اشرف غنی رئیس‌جمهور افغانستان، این توافق نیازمند مذاکرات بیشتر می‌باشد و به منزلهٔ پیش شرط مذاکرات صلح بعدی تلقی نخواهد شد
پیشینه
طالبان که خود را با عنوان امارت اسلامی افغانستان معرفی می‌کند، یک سازمان اسلامی اهل سنت است که در افغانستان، کشوری که در آسیای مرکزی / جنوبی قرار دارد، فعالیت دارد. طالبان در سال ۱۹۹۴ با استفاده از خلاء قدرتی که پس از جنگ داخلی افغانستان به‌وجود آمد ظهور کرد. این گروه عمدتاً توسط دانشجویان مذهبی که در مدرسه‌های پاکستانی تحصیل می‌کردند (و در جنگ شوروی و افغانستان جنگیده بودند) به رهبری محمد عمر تشکیل شد.گزارش شده‌است القاعده، یک شبکه تروریستی بین‌المللی است و آمریکا مشروط بر عدم ستیزه‌جویی القاعده با این کشور توافق کرده بود پناهگاه این گروه را تأمین کند. اما اسامه بن لادن با انجام بمب‌گذاری در سال ۱۹۹۸ در سفارتخانه‌های آمریکا در شرق آفریقا این توافق را نقض کرد، تحلیلگران می‌گویند این حاکی از تنش‌های موجود بین دو گروه طالبان و القاعده بود. طالبان در اساس تفکر قشری دارد، در حالی که القاعده دیدگاه‌های خود را در شکل‌دادن یک نهضت جهانی نشان می‌داد.
ایالات متحده پس از حملات ۱۱ سپتامبر درخواستی را از رهبری طالبان تحت ریاست جورج دبلیو بوش کرد تا اسامه بن لادن را که مظنون اصلی بمب‌گذاری بود، تحویل دهد. طالبان از تحویل اسامه بن لادن به دولت آمریکا سر باز زد و خواستار شواهد کافی از مشارکت وی در این حملات شد.
ایالات متحده با متحدان ناتو، عملیاتی را با نام تهاجم به نام آزادی در تاریخ ۷ اکتبر ۲۰۰۱ سامان داد. ایالات متحده آمریکا و متحدانش به سرعت طالبان را تا ۱۷ دسامبر ۲۰۰۱ از قدرت ساقط کردند، و پایگاه‌های نظامی خود را در نزدیکی شهرهای بزرگ سراسر افغانستان دائر کردند. نیروهای بین‌المللی کمک به امنیت (ISAF) بعداً توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد برای آموزش نیروهای امنیت ملی افغانستان به منظور نظارت بر عملیات نظامی در کشور ایجاد شد تا از تجدید قوای گروه طالبان جلوگیری کند. طالبان حملات بی شماری به نیروهای افغان، تأسیسات دولتی و هر سازمانی که مرتبط با ایالات متحده بود انجام داد.
ایالات متحده مستقیماً درگیر یک جنگ طولانی ۱۸ ساله‌ای شد که تحلیلگران آن را یک بن‌بست خوانده‌اند. اگرچه اکنون القاعده در افغانستان و پاکستان حضورش «کاهش پیدا کرده» است، اما جنگ با شورشیان طالبان ادامه دارد. بنابر این پایان دادن به یک درگیری ۱۸ ساله در افغانستان موضوعی بود که روسای جمهور قبلی وارد آن نشدند و دونالد ترامپ گفته‌است که او این جنگ را بسیار پرهزینه می‌داند.[۱۶] و شباهت‌هایی دارد با روند پایان دادن به جنگ ویتنام -که طولانی‌ترین جنگ آمریکا قبل از سال ۲۰۱۰ - می‌باشد که منجر به توافقنامه صلح پاریس در سال ۱۹۷۳ شد.
توافقنامه ۲۰۲۰
در ۲۹ فوریه ۲۰۲۰، ایالات متحده ون طالبان در دوحه قطر یک توافقنامه صلح امضا کردند. مفاد این معامله شامل خروج همه سربازان آمریکا و ناتو از افغانستان، تعهد طالبان نسبت به جلوگیری از فعالیت القاعده در نواحی تحت کنترل طالبان، و گفتگو بین طالبان و حکومت افغانستان است. ایالات متحده پذیرفت تعداد سربازان خود را از ۱۳٬۰۰۰ به ۸٬۶۰۰ کاهش دهد، و در صورتی که طالبان به تعهداتش عمل کند ظرف ۱۴ ماه به‌طور کامل نیروهایش را خارج کند. ایالات متحده همچنین متعهد شد ظرف ۱۳۵ روز پنج پایگاه خود را تعطیل کند،[۲۳] و تحریم‌های خود علیه طالبان را با هدف پایان دادن به آنها تا ۲۷ اوت ۲۰۲۰ مورد بازبینی قرار دهد.مذاکرات بین الافغانی قرار است از ۱۰ مارس ۲۰۲۰ در اسلو، نروژ آغاز شوند. ترکیب هیئت مذاکره کننده افغانی هنوز مشخص نیست، چرا که به دلیل نتایج مورد مناقشه انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان (۱۳۹۸) هنوز رئیس‌جمهور جدیدی سوگند نخورده‌است.
از دیگر مفاد معامله این است که حکومت افغانستان باید تا ۱۰ مارس ۲۰۲۰، که موعد شروع مذاکرات بین الافغانی است ۵۰۰۰ زندانی طالبان را در ازای آزادی ۱۰۰۰ سرباز حکومت در دست طالبان آزاد کند. حکومت افغانستان از طرفین این معامله نیست و رئیس‌جمهور غنی در ۱ مارس بیان داشته که حکومت این خواستهٔ معامله را رد می‌کند. غنی اعلام کرد آزادی زندانیان باید بخشی از مذاکره باشد نه پیش زمینه آن. اما محمد اشرف غنی در ۲۰ حوت (اسفند) ۱۳۹۸ طی فرمانی دستور آزادی ۵۰۰۰ زندانی طالبان را داد. در ماده سوم این فرمان آمده‌است که پس از آغاز و در جریان مذاکرات مستقیم میان هیئت حکومت و طالبان در هر دو هفته به تعداد ۵۰۰ زندانی گروه طالبان که در مجموع ۳۵۰۰ نفر می‌شود به شرط کاهش چشم‌گیر سطح خشونت‌ها آزاد می‌شوند. در ماده اول این فرمان آمده از پیش از آزادسازی زندانیان، از آنان تعهد کتبی گرفته می‌شود تا دوباره به صف جنگ برنگردند و زندانیان باید روند بیومتریک را نیز سپری کنند.
منبع:
1. ایسنا/ چرا تهران هیات سیاسی طالبان را به حضور پذیرفت؟
2. سیاست روز/ رویگردانی طالبان از آمریکا؛ هیئت سیاسی طالبان در تهران چه می‌کند؟
3. ویکی پدیا/ روند صلح افغانستان
