جوبایدن رئیس‌جمهور امریکا دیشب در کنفرانس امنیتی مونیخ یک بار دیگر، گریزی هم به مسئله هسته‌ای ایران زد و گفت که امریکا آماده تعامل دوباره با ۱+۵ در خصوص برنامه هسته‌ای ایران است. بایدن همچنین بدون اشاره به جزئیات گفت: «اعلام کردیم آماده مذاکره دوباره با کشورهای ۱+۵ درمورد برنامه هسته‌ای ایران هستیم. ما همچنین باید فعالیت‌های برهم‌زننده ایران در خاورمیانه را بررسی کنیم و در این راه، با اروپایی‌ها و دیگر شرکایمان همکاری می‌کنیم.»
رئیس‌جمهور امریکا اشاره بیشتری به این نکرد که امریکا چگونه به توافق هسته‌ای با ایران بازخواهد‌گشت، ولی پیش از او، ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه امریکا روز پنج شنبه پس از بیانیه طلبکارانه چهارجانبه امریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان درباره برجام و لزوم بازگشت ایران به این توافقنامه گفته بود: «ایالات متحده امریکا دعوت نماینده اتحادیه اروپا را برای حضور در نشست گروه ۱+۵ با ایران به منظور بحث درباره یک مسیر دیپلماسی نسبت به برنامه هسته‌ای ایران خواهد پذیرفت.»
وزرای امور خارجه فرانسه، آلمان، انگلیس و ایالات متحده امریکا صبح پنجشنبه برای دومین بار پس از انتخاب آنتونی بلینکن (به‌عنوان وزیر خارجه امریکا) به صورت مجازی تشکیل جلسه داده و درباره ایران و سایر مسائل مهم رایزنی کردند. همزمان امریکایی‌ها روغن ریخته را نذر امامزاده کردند و اعلام کردند نامه دولت قبلی درباره لزوم اعمال تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را با نامه‌ای دیگر به دبیر سازمان ملل باطل اعلام کرده‌اند. این در حالی است که آن نامه در روزهای پایانی دولت قبلی هم اثری نداشت و ترامپ بیشتر از تحریم‌های سازمان ملل بر ایران تحریم اعمال کرده بود. حالا هم وضع همچنان همان است.
واکنش ایران؛ تعهد، اقدام، جلسه
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه دیروز هم در توئیتی نوشت: به جای سفسطه‌بازی و قرار دادن بار مسئولیت بر دوش ایران، تروئیکای اروپایی/اتحادیه اروپا باید به تعهدات خود عمل کرده و خواستار آن شود که میراث تروریسم اقتصادی ترامپ علیه ایران پایان یابد. وی افزود: «تدابیر جبرانی ما پاسخی به نقض‌های ایالات متحده و تروئیکای اروپایی هستند. اگر از معلول هراسانید، علت را حذف کنید. ما «اقدام» را با اقدام پاسخ می‌دهیم.» رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در پایان نوشت: «بعد از آن، ما فوراً تمام اقدامات اصلاحی (کاهش تعهدات) را به عقب برمی‌گردانیم.»سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در توئیتی با بیان اینکه خیلی وقت است ۱+۵ وجود ندارد، نوشت: «حرکات نمادین خوب است، اما برای احیای ١+۵ امریکا باید عمل کند و تحریم‌ها را بردارد، ما نیز پاسخ خواهیم داد.» وی در ادامه تأکید کرد: «امریکا باید در پایبندی به قطعنامه ۲۲۳۱، تمام تحریم‌هایی را که توسط ترامپ اعمال، بازاعمال یا تجدید برچسب شده بود، بی قید و شرط و به‌صورت مؤثر بردارد.» خطیب زاده در واکنش به اظهارات همتای امریکایی که گفته این کشور دعوت اتحادیه اروپا برای شرکت در جلسه گروه ۱+۵ و ایران را خواهد پذیرفت، نیز نوشت: «خیلی وقت است ۱+۵ وجود ندارد. وی افزود: یادآوری؛ به دلیل خروج امریکا از برجام، ١+۵ وجود ندارد. اکنون تنها ایران و ١+۴ است. خطیب‌زاده عنوان کرد: به یاد بیاورید، ترامپ اتاق [برجام]را ترک و تلاش کرد آن را منفجر کند.»
تردید در درون
ژست‌های همراه با اطمینان بازگشت به دیپلماسی از سوی دولت بایدن در حالی است که یک نشریه امریکایی به نقل از منابع مطلع گزارش داد دولت امریکا همچنان مردد است که به برجام به عنوان بستری برای رسیدن به توافقی محکم‌تر بازگردد یا از همان ابتدا به دنبال توافقی جدید باشد که مسائل دیگر را هم در بر می‌گیرد.پولیتیکو به نقل از پنج منبع آگاه گزارش داد دستیاران ارشد «جو بایدن» رئیس‌جمهور امریکا در این خصوص بحث می‌کنند که آیا بازگشت به برجام در صورت بازگشت ایران به تعهداتش طبق این توافق، با هدف بسترسازی برای یک پیمان منع گسترش محکم‌تر، بهترین راه است یا باید راه‌های دیگر که احتمالاً پیچیده‌تر هستند و ممکن است توافق اصلی را کنار بزند، اتخاذ شود.
به نوشته پولیتیکو، یک مقام وزارت خارجه امریکا احتمال دیدار رو در رو با ایرانی‌ها را گامی فراتر از پیشرفت خواند. طبق این گزارش، در مجموع تاکنون تحولات نشان می‌دهد احیای کامل توافق اصلی که به طور رسمی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خوانده می‌شود، ممکن است بسیار پیچیده‌تر و شامل مجموعه‌ای از مذاکرات بسیار طولانی‌تر از انتظار ناظران باشد، اگر این اتفاق اصلا رخ دهد.
«دریل کیمبال» مدیر اجرایی انجمن کنترل تسلیحات در این خصوص گفت: «دریچه فرصتی وجود دارد که همیشگی نخواهد بود. سرعت پایین رایزنی از سوی ایالات متحده، هدف گفته شده بایدن را که بازگشت به توافق به عنوان پایه و بعد پیش رفتن بر اساس آن است به خطر می‌اندازد.» یکی از افراد مطلع از گفتگو‌های داخلی امریکا گفت: «دیدگاه‌های مختلف زیادی در داخل دولت وجود دارد. فکر می‌کنم انگیزه برای بازگشت به توافق وجود دارد، اما نتیجه از پیش تعیین شده نیست.»
بر اساس این گزارش، «یکی از مباحث داخلی در دولت امریکا درباره گام‌های بعدی این است که آیا ابتدا هدف باید بازگشت به توافق اصلی باشد یا از همان ابتدا به دنبال توافقی گسترده‌تر باید بود؛ توافقی که می‌تواند جنبه‌های غیرهسته‌ای مثل برنامه موشک‌های بالستیک ایران را در بر بگیرد و مفادی دارد که از توافق اصلی بادوام‌تر یا دائمی هستند.» بر اساس این گزارش، در هر صورت، گزینه روی میز داشتن نوعی توافق موقت است که بتواند باعث اعتماد در دو طرف شود.
به گفته منابع مورد استناد پولیتیکو، این توافق لزوماً شبیه توافق اصلی (برجام) نخواهد بود و می‌تواند شامل دادن برخی معافیت‌های تحریمی محدود مثل اجازه فروش نفت در ازای توقف برخی اقدامات از سوی ایران باشد که از زمان خروج امریکا از توافق انجام داده است، یکی از آنها می‌تواند توقف غنی‌سازی اورانیوم تا خلوص ۲۰ درصد باشد.
با این حال بنابراین مطلب، یک مقام دولت بایدن اصرار دارد که دولت امریکا از بحث‌ها عبور کرده و هدفِ توافق شده همان بازگشت به برجام در صورت بازگشت ایران به تعهدات است. اما اینکه دقیقاً چه گام‌هایی و با چه سرعتی برای دستیابی به این هدف باید برداشته شود، همچنان محل بحث است.
به نوشته این نشریه امریکایی، افراد آگاه به گفتگو‌ها نمی‌دانستند یا حاضر به اظهارنظر درباره این مسئله نشدند که چه کسانی در بین مشاوران بایدن حامی چه راهکار‌هایی هستند. برخی تأکید کردند که دولت جدید امریکا که هنوز یک ماه از عمرش نگذشته همچنان در حال پر کردن مناصب کلیدی در وزارت خارجه، کاخ سفید و فراتر از آن با گزینه‌های مرتبط با بحث ایران است.
البته سه منبع گفتند «برت مک‌گورک» مقام ارشد خاورمیانه در شورای امنیت ملی امریکا از صدا‌های تند در موضوع ایران است و «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی دولت امریکا بعضاً موضع سخت‌تری نسبت به بسیاری از همکاران خود در موضوع ایران اتخاذ می‌کند.
بر اساس این گزارش، هر دو مقام ارشد مذکور احتمالاً به توافق گسترده‌تر از همان ابتدا به جای تلاش برای زنده کردن نسخه ۲۰۱۵ (برجام) تمایل دارند. به نوشته این نشریه، «رابرت مالی» نماینده ویژه دولت امریکا در امور ایران این‌طور شناخته شده که بیشتر حامی بازگشت به توافق اصلی است. طبق این گزارش، یکی از کسانی که احتمالاً در طرف اوست، «جف پرسکوت» مقام ارشد در نمایندگی امریکا در سازمان ملل است. طبق این گزارش، منابع پولیتیکو درباره موضع «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه امریکا در این خصوص مطمئن نبودند.
یک حرف هم از روباه پیر استعمار
یک روز پس از برگزاری نشست چهارجانبه وزرای امور خارجه کشورهای اروپایی عضو برجام و امریکا و اعلام آمادگی کاخ سفید برای شرکت در گفتگو‌های برجامی با ایران، «جیمز کلورلی» معاون وزیر امور خارجه انگلیس در امور خاورمیانه و شمال آفریقا ادعا کرد: «ایران توافق هسته‌ای را نقض کرده و رفع تحریم‌ها به رفتار تهران بستگی دارد.»کلورلی بدون اشاره به نقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل توسط امریکا و بی‌عملی طرف‌های اروپایی در این توافق مدعی شد: «ایران باید به برجام بازگردد و ما از آنها خواسته‌ایم تا این اقدام را صورت دهند.»
او در پاسخ به سؤالی درباره تأثیر لغو تحریم‌ها در مذاکرات با ایران هم ادعا کرد: «گمان نمی‌کنم که ما باید سیگنالی بفرستیم مبنی بر اینکه از عدم تعهد ایران چشم‌پوشی می‌کنیم یا آن را از انظار پنهان می‌کنیم. آنها طرفی هستند که شرایط برجام را نقض می‌کنند و آنها طرفی هستند که می‌توانند در این رابطه کاری انجام دهند و باید به تعهدات‌شان بازگردند.»(1)
برخلاف فضاسازی رسانه‌های غربی، دولت بایدن حتی روی کاغذ هم گامی برای رفع تحریم‌ها برنداشت
آبنبات نسیه
ایران باید بداند آمریکا به محض رورود به 1+5 هیچ تحریمی را لغو نخواهد کرد و آنگاه این ما هستیم و کنسرسیومی از کشورهای زیاده‌خواه غربی که حالا دور هم جمع شده‌اند و اساسا به هیچ تعهدی هم پایبند نخواهند بود. ایران کانون تحولات برجامی است. با نزدیک شدن به موعد سوم اسفندماه که روز توقف بازرسی‌های فراپادمانی آژانس شامل بازرسی‌های پروتکل الحاقی و پروتکل پلاس است، طرف‌های غربی به جنب‌وجوش افتاده‌اند تا تهران را از اجرای کامل مصوبه مجلس شورای اسلامی تحت عنوان قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» منصرف کنند.توقف بازرسی‌ها آخرین و مهم‌ترین گام قانون اقدام راهبردی است و روز یکشنبه اجرایی خواهد شد. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی امروز وارد تهران می‌شود تا شاید ضمن رایزنی با مقامات ایرانی بتواند آنها را از اجرای این گام منصرف سازد. پنجشنبه گذشته نیز وزرای خارجه چهار کشور یعنی اعضای تروئیکای اروپایی و ایالات‌متحده به مشورت نشستند تا درخصوص همین اقدام ایران همفکری کنند، نتیجه آن رایزنی‌ها بیانیه‌ای تکراری، بی‌محتوا و البته طلبکارانه بود که به‌جای ارائه برنامه عملی برای انجام تعهدات برجامی، صرفا از تهران می‌خواست از محدودیت‌های توافق هسته‌ای فاصله نگیرد.
همه تحول این یکی‌دو روز البته در سفر آژانس و بیانیه چهار وزیر غربی خلاصه نمی‌شود، بلکه نامه نماینده دولت جدید ایالات‌متحده به شورای امنیت سازمان ملل اهم هست که طی آن درخواست دولت ترامپ برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه را پس گرفته‌اند. این اقدام البته بیشتر از آنکه برای ایران مهم و دارای اهمیت باشد، برای سازمان ملل و کشورهای غربی به‌ویژه ایالات‌متحده مهم بود، چراکه اساسا شورای امنیت درخواست قبلی آمریکا را نپذیرفته بود که حالا با نامه‌نگاری کاخ‌سفید تغییری در آن حاصل شود، بلکه درواقع یک بن‌بست دیپلماتیک و حقوقی برای آنها پدید آورده بود که حالا دولت بایدن با ارسال چنین نامه‌ای تلاش کرده کشورش را از انزوا خارج کند و به‌نوعی مانع شکل‌گیری دوباره این بن‌بست در تحولات آتی باشد.
ناگفته نماند اقدام دیگری که پنجشنبه گذشته ازسوی خبرنگاران نزدیک به کاخ‌سفید رسانه‌ای شد، قصد دولت بایدن برای رفع ممنوعیت تردد دیپلمات‌های ایرانی در این کشور است که البته آن‌هم به‌نوعی تلاش برای بازسازی وجهه آمریکا بود و نه بیشتر؛ چراکه وقتی وزیر امور خارجه ایران تحریم است و درکنار برخی دیگر از مقامات ایرانی نمی‌تواند حتی در مجمع عمومی سازمان ملل حاضر شود، رفع ممنوعیت‌های اینچنینی صرفا یک اقدام کوچک درمقابل انبوه کوتاهی‌های آمریکا و دشمنی‌های بزرگی است که ترامپ و دیگر دولتمردان این کشور در حق ایران روا داشتند. اگر این اقدامات بسیار سطحی و کم‌اهمیت را درکنار ماجرای پیام بایدن به مردم ایران با خط نستعلیق بگذاریم، پازلی از اقدامات ظاهری ساخته خواهد شد که اساسا از منظر راهبردی فاقد اهمیت است، هرچند پیش‌بینی می‌شود این اقدامات همچنان در کانون توجه رسانه‌ها باشد.
رسانه‌های بزرگ و شبکه‌های خبری نزدیک به دولت آمریکا تلاش می‌کنند ضمن بزرگ‌نمایی اینها هرکدام را به‌عنوان یک گام قابل‌توجه تعریف کرده و بابت آن از ایران امتیازخواهی کنند و قاعدتا اگر ایران همچنان بر مواضع قبلی خود باشد، طلبکارانه می‌گویند که حسن‌نیت بایدن از جانب ایران پاسخ داده نشد و حالا مقامات تهران هستند که توپ را در زمین‌شان می‌بینند و باید برای ورود به مذاکره و اجرای دوباره تعهدات برجامی تلاش کنند. از این‌رو بعید هم نیست که این وضعیت با تلاش رسانه‌های آمریکایی و دیپلمات‌های این کشور تبدیل به یک موج سیاسی و رسانه‌ای علیه ایران شود؛ در عین حالی که هیچ تحریمی، حتی یک مورد لغو نشده و درواقع آمریکا بدون برداشتن هرگونه گامی به‌سمت برجام اجرای کامل آن را ازسوی ایران مطالبه می‌کند.
با این‌حال همه این بحث‌ها یک وجه ماجرا است، چراکه تلاش‌های بایدن که البته در همین یکی‌دو مورد توضیح داده‌شده خلاصه می‌شود، باعث شده همان‌هایی که قبلا در دوره انتخابات برای دموکرات‌ها ستاد تبلیغاتی در تهران راه انداخته بودند، حالا به میدان بیایند و همین کارهای سطحی را بزرگ‌نمایی کرده و به مردم بفروشند. برخی اصلاح‌طلبان تندرو از یک‌سو همین یکی‌دو مساله را به‌عنوان گام‌های بزرگ تلقی می‌کنند و ازسوی دیگر می‌خواهند با تحت فشار قرار دادن حاکمیت به‌نوعی کشور را دوباره پشت میز مذاکره بنشانند؛ مذاکره‌ای که البته نتیجه آن پیش‌تر معلوم است. بررسی چند مورد از این اظهارنظرها و واکنش‌ها باعث دقیق‌تر شدن بحث خواهد شد و احتمالا خواهید فهمید برخی فعالان سیاسی در داخل چه آش شوری برای کشور پخته‌اند.
مادامی که تحریم‌ها در عمل لغو نشود، بایدن همان ترامپ است
عباس عبدی که خود مدعای دانستن سیاست و شناخت فضای بین‌المللی دارد، اقدام آمریکا برای بازپس‌گیری درخواست ترامپ در ماجرای فعال‌سازی مکانیسم ماشه را ناشی از تغییر سیاست در کاخ‌سفید می‌داند و البته بعید نیست طی روزهای آتی هم دوباره قدم پیش گذاشته و به حاکمیت بگوید اگر این بار فضا را غنیمت ندانسته و برای رسیدن به یک توافق جدید تلاش نکنید، حتما ضرر بزرگی خواهید کرد. او البته پیش‌تر و در ایام حضور ترامپ در کاخ‌سفید پیشنهاد گفت‌وگوی توئیتری حسن روحانی با ترامپ را داده بود.طرح گام‌به‌گام، یک خطای استراتژیک
نمونه جالب‌تر ماجرا پیشنهاد علی مطهری برای این فضا است. او در صفحه شخصی خود در توئیتر از یک پیشنهاد گام‌به‌گام نام برد که مبتنی‌بر فرآیندی مرحله‌ای دو کشور ایران و آمریکا را به برجام ۲۰۱۵ بازخواهد گرداند؛ طرحی که البته کاملا از سر خوش‌خیالی توضیح داده شده و اساسا عملیاتی نیست. او می‌گوید در ازای لغو تحریم نفتی و بانکی ایران غنی‌سازی 20 درصد را متوقف و همین‌طور تا پایان طرفین گام‌به‌گام پیش بروند. البته شاید این حرف علی مطهری ناشی از اظهارنظر غیرمعقول و بی‌اثر حسن روحانی در جلسه هفته گذشته هیات دولت هم باشد؛جایی که او در اشتباهی که البته امیدواریم سهوی بوده باشد، گفت: «آمریکایی‌ها بیایند به‌صراحت اعلام کنند ما هم به صراحت اعلام می‌کنیم، آمریکایی‌ها یک قدم بردارند، ما هم یک قدم برمی‌داریم، آمریکایی‌ها همه قدم‌ها را بردارند ما هم همه قدم‌ها را باهم برمی‌داریم. تدریج می‌خواهند، اهلاً و سهلاً. مجموعه می‌خواهند اهلاً و سهلاً، نمی‌خواهند بازهم اهلاً و سهلاً.» البته شاید برخی بگویند این اظهارنظری دیپلماتیک برای نمایش باز بودن همه راه‌ها به آمریکا برای اجرای تعهدات برجامی و با هدف گرفتن بهانه از آنها است، اما درواقع ماجرا این است که سخن گفتن از بازگشت تدریجی به توافق هسته‌ای ورود به یک بازی پرپیچ‌وخم، بی‌نتیجه و حتی خطرناک است. دلایلش هم روشن است. از جمله اینکه ورود به یک فرآیند حقوقی بسیار پیچیده که بهانه‌ها و راه‌های فرار زیادی هم دارد با آمریکایی که تلاش خواهد کرد در هر مرحله امتیازهای نامتوازن و نامتقارنی بین طرفین تبادل شود، حتما بی‌نتیجه خواهد بود و کشور را وارد یک فرسایش و مسیر بی‌انتها می‌کند.
آمریکا مطمئنا در این میدان کنگره، لابی صهیونیست و ده‌ها بهانه دیگر را مطرح خواهد کرد و رفع آنها را به ایران خواهد فروخت، درحالی که همه آنها مشکل آمریکا است و نه ایران. علاوه‌بر این موضوع، جامعه شرطی‌شده در اثر بی‌تدبیری روحانی و تیمش ممکن است دوباره به چالش کشیده شود و این صرف‌نظر از احتمالا تکرار خطای برخی مسئولان است. برخی مسئولان ممکن است به‌جای لغو همه 1500 تحریم به‌صورت یکجا، آبنبات چوبی را امتیاز بزرگ و نهایی تصور کنند و از منافع ملی کوتاه بیایند.
آنچه اکنون مشخص و معلوم است، لزوم پافشاری ایران بر خواسته خود درمقابل آمریکای فریبکار است. ایران باید بداند آمریکا به محض رورود به 1+5 هیچ تحریمی را لغو نخواهد کرد و آنگاه این ما هستیم و کنسرسیومی از کشورهای زیاده‌خواه غربی که حالا دور هم جمع شده‌اند و اساسا به هیچ تعهدی هم پایبند نخواهند بود. در این‌خصوص اظهارنظر سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه به نظر دقیق‌تر و حتی متضاد با حرف حسن روحانی است. او در واکنش به اقدامات سطحی بایدن گفت: «ترتیب کلیدی این است: تعهد – اقدام –جلسه.»
مثال اخر تیتر عجیب‌وغریب نشریه صدا از رسانه‌های رادیکال اصلاح‌طلبان است؛ تیتری که هم یک اعتراف بزرگ است و هم تلاش برای فشار آوردن به حاکمیت. «اقتصاد منتظر توافق» درواقع هم اعتراف به این است که دولت در این سال‌ها اقتصاد را به کما فروبرده و از طرف دیگر تلاشی است برای فشار به حاکمیت برای مذاکره با آمریکا و رسیدن به یک توافق جدید.(2)
منبع:
(1) جوان
(2) فرهیختگان
