اینکه امریکا به برجام برگردد و بعد تحریم‌ها لغو شود یا اینکه بعد از لغو تحریم‌ها عضو برجام شود، احتمالاً مهم‌ترین چالش مذاکرات امروز در وین است. ایران اواسط اسفند ۱۳۹۹ پیشنهاد طرفهای اروپایی برای برگزاری یک نشست مشورتی کمیسیون مشترک برجام با حضور امریکا را رد کرد؛ قرار بود در این نشست ایران و امریکا در مورد نحوه بازگشت امریکا به برجام مذاکره کنند. با تأخیری حدوداً یک ماهه، جمعه قبل اولین نشست غیرحضوری ایران و ۱+۴ بعد از ورود جو بایدن رئیس‌جمهور جدید امریکا به کاخ سفید برگزار شد که در پایان این نشست، همه طرف‌ها برای یک نشست حضوری در وین به توافق رسیدند. روزنامه امریکایی وال‌استریت‌ژورنال نشست امروز را «گسترده‌ترین تلاش برای احیای برجام از زمان روی کار آمدن جو بایدن» توصیف کرده و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هم از «نشانه‌های امیدوار‌کننده جو بایدن رئیس‌جمهور امریکا برای حل تنش و بن بست موجود» صحبت کرده، ولی «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه دیروز گفت که چیزی که در وین اتفاق می‌افتد «هیچ فرقی با کمیسیون‌های مشترکی که تا الان بوده ندارد. فردا کمیسیون ادواری بین ایران و ۱+۴ است.»
خطیب‌زاده مجدداً موضع قبلی ایران را تکرار کرده و گفته که دستور کار نشست وین «رفع تحریم‌های ظالمانه امریکا علیه ایران و چگونگی اجرای تعهدات مقابل است». به گفته خطیب‌زاده نه تنها «گفت‌وگوی مستقیم یا غیرمستقیمی با امریکا در وین و در هیچ جای دیگر صورت نگرفته و نخواهد گرفت» بلکه «هیچ طرح گام به گامی از سوی ایران مطرح نبوده و ایران هم هیچ طرح گامی به گامی را نپذیرفته است.»
اول تحریم
همه شواهد و قرائن نشان می‌دهد که هیئت امریکایی به سرپرستی رابرت مالی، مسئول میز ایران در وزارت خارجه امریکا امروز به وین خواهد آمد، ولی شکل و شمایل مشارکت این هیئت در گفتگو‌ها مشخص نیست، به خصوص که عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه روز جمعه گفت که امریکا در هیچ نشستی که ایران در آن حضور داشته باشد از جمله نشست کمیسیون مشترک برجام حضور نخواهد داشت: «این قطعی است.» میخاییل اولیانوف، نماینده امریکا در وین از تحریم‌های یکجانبه امریکا انتقاد کرده و گفته است: «به هیچ عنوان هیچ تماس و ارتباط مستقیمی بین نمایندگان ایران و امریکا وجود نخواهد داشت. ایران که از تحریم‌ها رنج برده است، حداقل در این مرحله، آماده مذاکرات مستقیم نیست.»سناریوی محتمل، همان چیزی است که وال‌استریت ژورنال مطرح کرد، یعنی اینکه احتمالاً حاضران در وین، تلاش خواهند کرد به دو توافق جداگانه دست یابند، به این معنی که طرفهای اروپایی، روسیه و چین به دنبال تدوین یک توافق جداگانه با امریکا و توافقی دیگر با ایران خواهند بود. البته وال استریت ژورنال گفته که محتوای احتمالی این توافق درباره گام‌های لازم برای بازگشت به برجام و همچنین زمان‌بندی آن است، ولی بعید است ایران چنین رویکرد گام به گامی را قبول کند. در واقع، آنطوری که محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ۲۳ دی ماه ۱۳۹۹ تأکید کرد «صرفاً بازگشت به برجام برای امریکا کافی نیست، بلکه باید تحریم‌ها را بردارد».
به نظر می‌رسد تهران به طور جدی نگران این است که امریکا بعد از جلب نظر ایران و سایر اعضای کمیسیون مشترک برجام، به لحاظ «سیاسی» به برجام بازگشته و در گام بعدی به دنبال چانه زنی در داخل کمیسیون مشترک برای رفع تحریم‌ها باشد، در حالی که اولویت اساسی برای ایران، لغو تحریم‌ها قبل از بازگشت سیاسی امریکا به برجام است. تحت چنین شرایطی، در حالی که طرفهای اروپایی، بررسی نحوه بازگشت امریکا به برجام را دستور کار جلسه امروز می‌دانند، سعید خطیب‌زاده دیروز گفت: «دستورکار ما و مسیری که ما روشن کردیم، روشن است. امریکا باید همه تحریم‌ها را بردارد.»او درباره اینکه ایران چطور می‌تواند برداشته شدن تحریم‌های امریکا را راستی‌آزمایی کند، گفت: «نفت یکی از مهم‌ترین حوزه‌های راستی‌آزمایی ما در خصوص رفع تحریم‌هاست. برای بازپس‌گیری سهم خود از بازار نفت البته منتظر رفع تحریم‌ها نبودیم. آمار‌های رسمی و غیررسمی حاکی از آن است که تلاشگران صنعت نفت می‌توانند صادرات را انجام دهند.»
خطیب‌زاده خاطرنشان کرد: «راستی‌آزمایی حوزه نفت یکی از ساده‌ترین حوزه‌هاست، چون ما مشتری‌های دائمی در این حوزه داریم.» خطیب‌زاده می‌گوید: «امروز آنچه می‌گوییم این است که باید برگردیم به ژانویه ۲۰۱۵ و تحریم‌هایی که امریکا اضافه کرده است و برچسب‌های آنها را عوض کرده و همه این تحریم‌ها باید برداشته شوند.»به گفته سخنگوی وزارت خارجه ۱+۴ از ایران خواسته چگونگی توقف اقدامات جبرانی را اعلام کند و وزارت خارجه ایران نیز «همه تحریم‌هایی را که باید برداشته شود استعلام کرده است. همه تحریم‌ها باید برداشته شود و ایران درباره مسیر راستی‌آزمایی با ۱+۴ گفتگو کرده است. گفتگو‌های وین هم فنی و حقوقی است.» وی افزود: «آنها جزئیات خواستند و ما جزئیات را در اختیار آنها قرار دادیم.»
امریکا؛ همچنان مصر بر گام به گام
در حالی که دولت امریکا با وجود خروج از برجام همچنان خواستار از سرگیری همزمان تعهدات از طریق تعریف گام به گام شده، مذاکرات امروز در وین، دشوار و پیچیده به نظر می‌رسد. «جلینا پورتر» معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا روز یک شنبه در یک جلسه توجیهی به خبرنگاران گفت، واشنگتن لغو هیچ تحریم خاصی را پیش‌بینی نمی‌کند و در طول جلسه روز سه شنبه در وین فقط گام‌های تسهیل تحریم‌ها مورد بررسی قرار خواهد گرفت». «رابرت مالی» نماینده امریکا در امور ایران هم روز یک شنبه در گفتگو با شبکه خبری پی‌بی‌اس گفت که هدف امریکا از حضور در نشست وین این است که امریکا چه گام‌هایی می‌تواند برای بازگشت به پایبندی به توافق هسته‌ای اتخاذ کند و همچنین ایران چه گام‌هایی باید برای بازگشت به پایبندی به برجام بردارد.رابرت مالی گفت: «از طریق شرکای اروپایی به دنبال مشخص کردن گام‌هایی برای بازگشت ایران و امریکا به برجام هستیم. دولت بایدن گفته است که آماده بازگشت دوجانبه به برجام است.» خبرنگار پی‌بی‌اس از رابرت مالی پرسید که دولت بایدن با بیش از ۵۰۰ تحریمی که در دوران ترامپ علیه ایران اعمال شده چه خواهد کرد، که وی پاسخ داد: «ایران باید از مزایای توافق هسته‌ای بهره‌مند شود در صورتی که تهران تمامی گام‌هایی را که برخلاف برجام بوده بازگرداند، دولت بایدن باید تمامی این تحریم‌ها را که بر خلاف توافق هستند، لغو کند». مالی بازگشت به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ توسط ایران و امریکا پیش از انتخابات ریاست جمهوری ایران را ممکن دانست، اما گفت که برای واشنگتن بازگشت صحیح به این توافق مهم است.(1)
چک برگشتی برجام نقد می‌شود؟/ وین خاطره‌ساز بدعهدی غربی‌ها
وین یادآور توافقی است که ایران وارد یک بازی برد-باخت شد. باختی که نصیب ایران شد و بردی که نصیب آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها! در این توافق ایران تمام تعهدات خود را انجام داد و طرف مقابل هیچ یک از تعهدات خود را اجرایی نکرد. اکنون باید دید این بازی به نفع ایران دور میخورد یا نه؟ به گزارش فارس پلاس، وین پایتخت اتریش برای دومین بار میزبان نشست مجازی کمیته مشترک برجام برای بررسی راهکارهای بازگشت طرفهای اروپایی و آمریکا به برجام و تعهداتشان است و در این نشست ایران هیچ دیدار مجازی و مذاکره ای با طرف آمریکایی نخواهد داشت و مذاکره صرفا میان ۴+۱ و ایران است. نشست حضوری امروز پس از آن برگزار می‌شود که روز جمعه ۱۳ فروردین ماه نشست مجازی کمیسیون مشترک برجام با حضور ایران و گروه ۱+۴ و نماینده اتحادیه اروپا برگزار و به دلیل اینکه مباحث مطرح شده به پایان نرسید، طرفین توافق کردند گفت‌وگوها را به صورت رو در رو در شهر وین ادامه دهند.ایران خاطره خوبی از وین ندارد
در بازگشت به گذشته برجام، وین همان شهری است که این توافق نامه امضا و اعلام شد، پس از بیست و دو ماه مذاکره، ظریف به همراه تیم مذاکره‌کننده ایرانی پس از ۱۷ روز مذاکره فشرده در این شهر به برجام رسیدند. در همین وین، موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در یک نشست رسمی در مقابل رسانه‌ها با خواندن بیانیه‌ای به زبان انگلیسی و فارسی اعلام کردند که توافق نهایی درباره برنامه هسته‌ای ایران به دست آمده‌است. پس از آن بود که ایران بسیاری از تعهدات هسته‌ای خود از جمله نابودی راکتور هسته‌ای اراک، از بین بردن زیرساخت‌های سایت فردو، خارج ساختن بخشی از تولیدات اورانیومی و ... را آغاز کرد اما هرچه منتظر ماندیم طرف مقابل هم تعهدات خود را آغاز کند هیچ خبری نشد!امضای کری چگونه از بین رفت؟
با تغییر دولت اوباما و روی کار آمدن ترامپ، ایران علی رغم ادامه انجام تعهدات خود همچنان از عواید برجام محروم بود و در یک حرکت دیگر در ۱۸ اردیبهشت ۹۷ ترامپ رسما خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد و تضمین امضای کری از بین رفت و در ادامه دولت ترامپ تحریم‌های خود علیه ایران را به عنوان پروژه فشار حداکثری برای گرفتن امتیازات بیشتر در زمینه موشکی و فعالیت های منطقه ای ایران فعال کرد.بایدن و رویای احیای بی چون و چرای تعهدات برجامی ایران
با پیروزی بایدن به عنوان یک دموکرات و معاون دولت اوباما که برجام را امضا کرده بود برخی زمزمه‌ها برای بازگشت آمریکا به برجام و احیای آن شنیده شد.گذر زمان مشخص کرد که حتی دولت بایدن نیز قصد بازگشت بی چون و چرا به برجام ندارد و سعی دارد از این طریق مسیر جدیدی برای مذاکره در مورد مسائل موشکی و منطقه ای باز کند. با مصوبه مجلس و تعیین زمان برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی تکاپو در میان کشورهای اروپایی و آمریکا برای احیای برجام افزایش یافت اما باز در این مسیر تیم مقابل سعی دارد ایران را بدون انجام تعهدات خود به تعهدات حداکثری برجام بازگرداند اما سیاست قطعی و منطقی ایران در خصوص بازگشت به تعهدات حداکثری همه طرفین برجام و رفع عملی تمامی تحریم های آمده در برجام و راستی آزمایی لغو تحریم ها توسط ایران و سپس انجام تعهدات برجامی توسط ایران است، از آنجایی که ایران در سابقه خود انجام تمامی تعهدات را داشته حال این طرف مقابل است که باید به تعهدات خود عمل کند.کاهش اجرای تعهدات هسته‌ای ایران
با تصویب مجلس شورای اسلامی ایران اقدام به کاهش اجرای تعهدات هسته‌ای ایران در برجام کرد تا طرف های غربی جدیت ایران در دفاع از منافع خود بر اساس برجام درک کنند. در این مدت ایران به صورت قانونی تعهدات خود را کاهش داد و از برجام نیز خارج نشد. منطق ایران روشن بود: برجام باید تمام و کمال اجرا شود نه اینکه فقط یک طرف این توافق به تعهدات خود پایبند باشد.ادعای عجیب آمریکایی‌ها: ایران به برجام بازگردد فقط تحریم‌های اعمالی ترامپ رفع می‌شود
خبرنگار پی‌بی‌اس یکشنبه گذشته در نشستی از رابرت مالی نماینده آمریکا در امور ایران پرسید که دولت بایدن با بیش از ۵۰۰ تحریمی که در دوران ترامپ علیه ایران اعمال شده چه خواهد کرد، که وی پاسخ داد: «ایران باید از مزایای توافق هسته‌ای بهره‌مند شود در صورتی که تهران تمامی گام‌هایی که برخلاف برجام بوده را بازگرداند، دولت بایدن باید تمامی این تحریم‌ها را که بر خلاف توافق هستند، لغو کند». ظاهرا باز هم روند مد نظر آمریکایی‌ها تکرار تاریخ است. به ایران وعده می‌دهند که اگر ایران تعهدات کاهش یافته را به حالت قبل بازگرداند آمریکا نیز بخشی از تعهدات برجامی خود را انجام خواهد داد!سیاست قطعی ایران چیست؟
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی ۱۹ بهمن سال ۹۹ فرمودند: آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها حق هیچ‌گونه شرط‌گذاری ندارند؛ زیرا تعهدات برجامی خود را نقض کردند و آن طرفی که باید شرط بگذارد جمهوری اسلامی است زیرا به تعهدات خود پایبند بود؛ بنابراین ایران هنگامی به تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت که آمریکا همه تحریم‌ها را در عمل و نه در حرف یا بر روی کاغذ، لغو کند و این لغو تحریم‌ها مورد راستی‌آزمایی ایران قرار گیرد. این، سیاست قطعی و غیرقابل برگشت جمهوری اسلامی و مورد اتفاق همه مسئولان است و هیچکس از آن عدول نخواهد کرد.دست‌وپا زدن آمریکایی‌ها برای حضور در نشست وین
پس از آنکه قرار نشست حضوری وین قطعی شد، خبری منتشر شد که «رابرت مالی» نماینده آمریکا در امور ایران ریاست هیأت آمریکایی را در وین برعهده دارد و مذاکراتی را با طرفهای دیگر برجامی به غیر از ایران صورت خواهد داد. «جن ساکی» سخنگوی کاخ سفید شامگاه دوشنبه نیز اعلام کرد: «ما قطعا آماده گفت‌وگوهای مستقیم با ایران در جریان مذاکرات این هفته وین هستیم».موضع قاطع ایران در برابر آمریکایی‌ها
بعد از اعلام حضور آمریکایی‌ها در وین، «عباس عراقچی» معاون وزیر خارجه و «محمد جواد ظریف» وزیر خارجه ایران در اظهاراتی تاکید کردند که ایران مذاکره‌ای با آمریکا چه به صورت مستقیم و چه غیرمستقیم ندارد.شارژ انتخاباتی غرب‌گرایان
در این میان تکاپوی جریان غرب‌گرا برای بازگشت بایدن به برجام نکته جالب ماجراست و آنگونه که در خبرها آمده است این طیف در تلاش است با ارسال نامه‌ای به بایدن او را برای بازگشت به برجام ترغیب و به نوعی قطعه غربی پازل خود برای انتخابات ۱۴۰۰ را تکمیل کند. هنوز تیتر روزنامه آرمان ملی از ذهن‌ها بیرون نرفته است که سیدعلی خرم در مقاله‌ای نوشت: آقای بایدن قرار این نبود! شوق و شور جریان غرب‌گرا پس از روی کار آمدن بایدن در آمریکا قابل درک بود اما شوک عدم تغییر رویه آمریکا این جریان را چنان سرخورده کرده بود که اینچنین به صراحت در رسانه‌هایشان از قول و قرار برجامی‌شان سخن گفتند.سیاست هیات ایرانی چیست؟
خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه روز دوشنبه ۱۶ فروردین ماه در نخستین نشست هفتگی با خبرنگاران در سال جدید گفت : هیچ طرح گام به گامی هیچ وقت از سوی ایران مطرح نبوده و ایران هم هیچ طرح گامی به گامی را نپذیرفته است. تیم ایرانی در وین قصد دارد سیاست ایران در مورد برجام را پیش ببرد و به طرفهای غربی بقبولاند که تعهدات خود را در عمل اجرا کنند تا ایران نیز بعد از راستی آزمایی به تعهدات خود بازگردد و هیچ توافقی جز این در کمیته مشترک برجام نمی تواند برای کشور و منافع ملی راهگشا باشد. با این حال وین یادآور خاطرات خوبی برای ایرانی‌ها نیست. وین نقطه آغازی بود برای تمام بدعهدی‌های آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها و ایران صادقانه تمام تعهدات خود را انجام داد. آیا هیات ایرانی بار دیگر گرفتار بازی آمریکایی‌ها می‌شوند یا خواهند توانست سیاست دفاع از منافع ملی را پیش برند؟ باید منتظر ماند و نتایج این دور از نشست‌های برجامی را رصد کرد.(2)منبع:
(1) روزنامه جوان
(2) فارس
