بامداد روز جمعه، ایران با ارتقای سطح غنی‌سازی از 20درصد به 60درصد، نخستین محصول اورانیوم 60درصد را تولید کرد. خبر دستیابی به این سطح از غنی‌سازی را ابتدا محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی در توئیترش اعلام کرد و ساعاتی بعد علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی آن را تشریح کرد. پیش از این اقدام، تهران در نامه‌ای به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزایش سطح غنی‌سازی خود را اعلام کرد و گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده بود ایران، آژانس را در جریان غنی‌سازی ۶۰درصد قرار داده است. برای بررسی ماهیت و آثار غنی‌سازی در این سطح، با سیدمحمودرضا آقامیری از متخصصان فیزیک هسته‌ای و عضو هیات‌علمی دانشکده مهندسی هسته‌ای دانشگاه شهیدبهشتی گفتوگو کرده‌ایم. مشروح این گفتوگو را در ادامه از نظر می‌گذرانید.
با توجه به اتفاقات اخیر در نطنز و در جریان مذاکرات وین، روز گذشته شاهد گرفتن محصول اورانیوم غنی‌شده 60درصد بودیم، کارکرد این سطح از غنی‌سازی برای ایران چیست؟ اگر این را یک اقدام برای تعدد گزینه‌های روی میز ایران بدانیم، به‌نظر شما چه تاثیری بر روند مذاکرات دارد؟
درصورتی که بخواهیم از اورانیوم برای تولید رادیوایزوتوپ، راکتورهای کوچک یا در پیشران‌ها، کشتی‌ها و زیردریایی‌ها و امثال آن استفاده کنیم، اورانیوم با غنای 60درصد لازم است. باید بدانید که هرچه بخواهیم راکتورهای کوچک‌تر داشته باشیم، باید غنای بالاتری نیز داشته باشیم، به این دلیل باید غنای بالای 60درصد داشته باشیم، حتی گاهی اورانیوم تا 90درصد نیز برای برخی راکتورهای کوچک نیاز است تا کار روی آن انجام شود و اورانیوم غنی شود. دقیقا همانند راکتور تهران که قبلا اورانیوم آن با غنای بالای 90درصد بود.
بنابراین باید برای اقدامات مختلف خود ازجمله در پیشران‌ها، زیردریایی‌ها، کشتی‌ها و جاهایی که نیاز است، غنی‌سازی داشته باشیم و از این غنا استفاده شود. البته کل غنی‌سازی بالای 5درصد طبیعی و قانونی است و همه‌جا نیز از آن استفاده می‌کنند، هم در راکتورهای کوچک با غنای بالای 40درصد و هم در سایر راکتورها، اما برای کارهای راکتورهای کوچک تحقیقاتی و تولید رادیوایزوتوپ‌ها باید سراغ اورانیوم با غنای بالا برویم. این کار علمی و منطقی است.
اثرگذاری غنی‌سازی 60درصد چگونه خواهد بود؟
در این زمینه باید بگویم ما در مذاکرات داوطلبانه پذیرفتیم غنی‌سازی نداشته باشیم و غنی‌سازی را متوقف کردیم. ما براساس برجام هم طبق NPT و هم طبق قوانین آژانس می‌توانیم هر کاری را در ارتباط با غنی‌سازی انجام دهیم اما ایران داوطلبانه به‌خاطر برجام پذیرفت که این کار را تعلیق و غنی‌سازی را به‌صورت محدود و در مقدار کم یعنی 4/3 تا 1/5 بیشتر گسترش ندهد اما الان که طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرده، شرایط فرق کرده است.
ایران برای نیاز کشور به غنی‌سازی 90درصد نیاز دارد
بنابراین با توجه به اینکه مجلس نیز مصوب کرده است، قاعدتا باید این کار سرعت می‌گرفت و با توجه به اینکه سو (SWU) سانتریفیوژهای نسل یک برای انجام حجم بالای غنی‌سازی کم است، طبیعتا استفاده از سانتریفیوژهای نسل‌های جدید آغاز شده و مسلما اگر غربی‌ها تعهدات خود را عملیاتی کنند ایران نیز به تعهدات خود بازمی‌گردد و غنی‌سازی را کنترل‌شده انجام می‌دهد؛ هرچند با توجه به نیازی که کشور برای زیردریایی‌ها، پیشران‌ها، کشتی‌های بزرگ، راکتورهای تحقیقاتی، تولید رادیوایزوتوپ و ایزوتوپ‌های پایدار دارد، مجبور است به‌سمت داشتن غنی‌سازی بالا و حتی بالای 90درصد برود.تعهدات طرف مقابل اجرایی نشود غنی‌سازی 60درصد هم تاثیری روی مذاکرات ندارد
با توجه به اعلام رسمی این درصد از غنی‌سازی، این موضوع چه تاثیری روی مذاکرات وین دارد؟اگر طرف مقابل به تعهدات خود عمل کند طبیعتا باید غنی‌سازی را متوقف کنیم، چراکه تعهد کردیم ولی اگر تعهدات طرف مقابل اجرایی نشود تاثیری روی مذاکرات ندارد. ما می‌خواهیم بگوییم تحت‌تاثیر برجام محدودیت‌ها را اعمال نخواهیم کرد، بلکه محدودیت‌ها را کنار می‌گذاریم.
توانایی کشور برای غنی‌سازی بالاست و ایران می‌تواند این کار را انجام دهد و مشغول انجام دادن است لذا تصور می‌کنم در آینده هم بتوانیم به غنای بالاتر برسیم و بخشی از مشکلات را برای حجم‌های کوچک تولید انرژی و همچنین راکتورهای کوچک با این شرایط حل کنیم، لذا این امر تست خوبی است که بتوانیم در آینده برای غنای بالا برویم و براساس آن مشکلات خود را حل کنیم.
غنی‌سازی ۶۰ درصد، تولد دوباره ایران هسته‌ای
آن طور که مقامات ایرانی می‌گویند، غنی سازی 60درصدی در اولویت کاری ایران نبود اما انفجار یکشنبه هفته گذشته در تاسیسات هسته‌ای نطنز، همه چیز را تغییر داد. به همان میزان که مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+4 در وین با کندی پیش می‌رود، سرعت تحولات هسته‌ای در تهران افزایش چشمگیری پیدا کرده است. از 15 دی‌ماه سال 99 که ایران غنی‌سازی 20درصدی را آغاز کرد، تصور اینکه 3 ماه و نیم بعد، ایران غنی سازی خود را به 60درصد برساند، چیزی بیش از رویایی دست‌نیافتنی نبود. این رویا، بامداد روز جمعه به حقیقت پیوست و ایران توانست نخستین محصول اورانیوم غنی‌شده 60درصدی را تولید کند.آن‌طور که مقامات ایرانی می‌گویند، غنی‌سازی 60درصدی در اولویت کاری ایران نبود اما انفجار یکشنبه هفته گذشته در تاسیسات هسته‌ای نطنز، همه‌چیز را تغییر داد. پس از این انفجار که در سیستم توزیع برق و کابل‌های مربوط به باتری‌های برق رخ داد، روزنامه نیویورک‌تایمز به نقل از مقامات امنیتی آمریکا و رژیم‌صهیونیستی نوشت که انفجار تاسیسات نطنز، 9 ماه توانایی ایران برای غنی‌سازی اورانیوم را به تاخیر انداخت. این نشریه آمریکایی در جمع‌بندی خود مهم‌ترین اثر این حادثه را تضعیف شدید «موضع تهران در مذاکرات جاری اتمی در مقابل آمریکا» خوانده بود. نتیجه‌گیری نیویورک‌تایمز کاملا واقعی بود.
با این اقدامات خرابکارانه طرف غربی می‌توانست این پیام را به تهران ارسال کند که هرقدر هم که از توافق هسته‌ای فاصله بگیرید و به کاهش تعهدات‌تان ادامه بدهید، با یک اقدام خرابکارانه، به نقطه صفر بازخواهید گشت و تنها راه چاره، تن دادن به یک توافق محکم‌تر از برجام است. جدای از این، انفجار نطنز اگر غنی‌سازی ایران را مختل می‌کرد، تهران عملا فاقد برتری در پای میز مذاکرات بود. تهران برای شکستن توطئه ائتلاف غربی و رژیم‌صهیونیستی، برگ‌های جدیدی روی میز گذاشت و کمتر از 2 روز بعد در نامه‌ای به مدیرکل آژانس انرژی اتمی خبر آغاز غنی سازی 60درصدی را به آژانس انرژی اتمی اعلام کرد. این روند از روز چهارشنبه آغاز شد و بامداد جمعه برای اولین بار ایران اورانیوم غنی شده 60درصدی را تولید کرد.
300 گرم اورانیوم 60درصدی تا 10 صبح شنبه
دستیابی به این سطح غنی‌سازی را محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی خبر داد. آن‌طور که او در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت، در ساعت 40: 00 نیمه‌شب در شب زیارتی سیدالشهدا(ع)، دانشمندان جوان و خداباور ایرانی توانستند به محصول اورانیوم با غنای 60درصد دست یابند. ساعاتی بعد علی اکبر صالحی در گفتوگو با تسنیم، این خبر را تایید کرد و کمی بعد نیز او جزئیات بیشتری را ارائه کرد. صالحی در گفتوگو با خبر ساعت 14 سیمای جمهوری اسلامی ایران، با اشاره به قانون مجلس شورای اسلامی در سخنانی گفت: «به ما گفته بودند که با احتیاط در اجرای این قانون جلو بروید و می‌خواستند در مذاکرات با حسن‌نیت جلو برویم اما به‌هرحال کاری کردند که ما را به این سمت کشاندند.»وی ادامه داد: «چهارشنبه دستور راه‌اندازی غنی‌سازی ۶۰درصد را دادیم و پنجشنبه محصول ۶۰درصد را گرفتیم و الان حدود ۹ گرم در ساعت تولید می‌کنیم. باید راندمان و چیدمان زنجیره‌ها را تغییر دهیم و روی آنها کار کنیم که کمی این میزان تولید کم شود و به ۵ گرم برسد تا همزمان بتوانیم با این دو زنجیره اورانیوم ۲۰درصد هم تولید کنیم.» وی ادامه داد: «این که همزمان هم اورانیوم ۶۰درصدی و هم اورانیوم ۲۰درصدی را تولید کنیم، یک کار بزرگ است که همکاران من دارند در سازمان انجام می‌دهند.»
صالحی با اشاره به انتشار خبر غنی‌سازی ۶۰درصدی از سوی رئیس مجلس شورای اسلامی، گفت: «ما با قالیباف درباره مسائل مرتبط همواره در تماس هستیم و امروز هم نزدیک‌های سحر بود که این دستاورد را به اطلاع او رساندم و وی هم آن را اعلام کردند. از او و ذوالنوری، رئیس کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس هم به‌خاطر حمایت‌هایشان به‌ویژه حمایت‌های مالی تشکر می‌کنم.»
صالحی درخصوص اخباری مبنی‌بر اینکه کار در نطنز متوقف شده است، خاطرنشان کرد: «الان باید همگان متوجه شده باشند که سایت نطنز همچنان پابرجاست و با قوت دارد جلو می‌رود. اساسا یکی از شیوه‌های بازدارندگی همین آمادگی است که جوانان غیور ما دارند که با هر حادثه ضمن جبران مساله، چند قدم هم جلوتر می‌روند و این برای اولین‌بار نیست که اتفاق می‌افتد.»
به گزارش ایسنا، رئیس سازمان انرژی اتمی درباره اینکه غنی‌سازی اورانیوم ۶۰درصدی به چه منظور است، آیا برای سوخت رآکتور تهران است، گفت: «این اورانیوم ۶۰درصد برای ساختن هدف (Target) هایی است که این هدف‌ها را در رآکتور تهران می‌گذاریم و از آنها مولیبدن استخراج می‌کنیم. از این ۶۰درصد برای سوخت الان تولید نمی‌کنیم. از سویی این بحث که در رسانه‌ها راه انداخته‌اند که ما نمی‌دانیم داریم چه کار می‌کنیم یا داریم بلوف می‌زنیم، درست نیست. «هدف»ها کاربردهای متنوعی دارد و یکی از آنها در تولید رادیوداروها استفاده می‌شود. در فرآیند فیژن‌مولی با ۲۰درصد داریم تست می‌کنیم اما وقتی غنا را بالا ببریم راندمان و میزان مولیبدن بالا می‌رود و زمان تولیدش هم کوتاه‌تر و اساسا فرآیند آسان‌تر می‌شود، این فرصتی بود که قانون مجلس برای سازمان پیش آورد.»
غنی‌سازی 60درصد یعنی چه؟
دانش غنی‌سازی 60درصدی، محصول مخالفت‌های آمریکا و متحدانش برای تامین سوخت 20درصدی رآکتور تهران است. ایران در سال 87 رایزنی‌هایی برای تامین سوخت رآکتور و تولید رادیودارو برای بیماران کرد اما با فشار آمریکا، آرژانتین که حتی در دوره جنگ ایران و عراق، اورانیوم رآکتور را تامین می‌کرد، از فروش اورانیوم به تهران خودداری کرد. ایران از یک‌سو اقدامات دیپلماتیک را پیگیری می‌کرد و از سوی دیگر، به‌دنبال تولید اورانیوم 20درصد بود. اما مذاکرات به نتیجه نمی‌رسد تا دستور تولید اورانیوم 20درصد در ایران صادر می‌شود. یک سال بعد در شهریور 89 شهید مجید شهریاری با اتصال دو آبشار 164 سانتریفیوژی به یکدیگر (328 سانتریفیوژ) و دستیابی به فرمول پیچیده تزریق اورانیوم 5درصد به اولین سانتریفیوژ، این دستاورد را برای ایران به ارمغان آورد. شهریاری همچنین با پی بردن به فرمول ساخت صفحات سوخت برای تبدیل شدن اورانیوم 20درصد به سوخت، عملا ایران را در تولید سوخت 20درصد خودکفا کرد. در همان زمان گفته می‌شد کشوری که بتواند اورانیوم را در مقیاس 20درصد تولید کند، توان تولید اورانیوم با غنای بالای 90درصد را هم دارد.دستیابی به دانش غنی‌سازی 20درصد، طرف غربی را مجاب به مذاکرات جدی‌تر با ایران در عمان و پس از آن در قالب برجام کرد. در آن سال‌ها، غنی‌سازی 60درصدی ابزاری برای متوجه کردن طرف غربی به توانمندی‌های هسته‌ای بود و هر ازچندگاهی که غربی‌ها در مذاکرات خلل ایجاد می‌کردند، در تهران از آن سخن گفته می‌شد. به‌عنوان نمونه در مهر سال 91 منصور حقیقت‌پور، نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفته بود اگر مذاکرات هسته‌ای به نتیجه نرسد، ایران غنی‌سازی اورانیوم را تا ۶۰درصد ادامه می‌دهد تا برای «زیردریایی و کشتی‌های قاره‌پیما» سوخت تهیه کند. یک سال بعد و پس از مذاکرات ژنو در دولت روحانی، نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی را به امضا رساندند که درصورت تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران، دولت موظف است غنی‌سازی اورانیوم را به میزان 60درصد افزایش دهد. حالا اما غنی‌سازی در ایران به سطح 60درصد هم رسیده و آن‌طور که پیش‌تر بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفته، ایران توانایی تولید اورانیوم حتی تا غنای 90درصد را هم دارد.
تهران با اعلام غنی‌سازی 60درصد، تمام طراحی‌های غرب و رژیم‌صهیونیستی برای مذاکره از موضع ضعف را ناکام گذاشت تا طرف آمریکایی ساده‌تر به این جمع‌بندی برسد که آیا تمایلی برای بازگشت به برجام خواهد داشت یا از فرصت مذاکره غیرمستقیم برای ممانعت از اجرای تعهداتش استفاده خواهد کرد. این شرایط جدید و غیرقابل‌باور، علاوه‌بر دولت بایدن، دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان کنگره را هم بر سر عقل خواهد آورد. به‌عبارت بهتر آنها در شرایط فعلی ساده‌تر می‌توانند به این جمع‌بندی برسند که آیا به برجام بازگردند یا سیاست سابق را ادامه بدهند. آنچه مشخص است دربرابر دانش بومی ایران نه سیاست فشار حداکثری کارآیی داشته و نه اقدامات خرابکارانه. تعلل بیش از این تهران را به گام آخر یعنی غنی‌سازی 90درصدی هدایت می‌کند؛ چراکه تهران نه به آمریکا و نه به هیچ‌کشور دیگری درباره نسبت غنی‌سازی و نیازهای داخلی‌اش تعهدی نداده و اگر لازم باشد، سطح غنی‌سازی را به 90 درصد نیز افزایش خواهد داد. به‌طور حتم غنی‌سازی 60 درصدی قدرتمندترین پیشران برای ثمربخشی مذاکرات وین و هر مذاکره‌ای که در دولت فعلی یا دولت بعدی در جریان باشد، خواهد بود.
تحولات اخیر باعث شده دیروز تیم‌های مذاکره‌کننده ایران و آمریکا برای بحث‌های داخلی درباره چگونگی احیای توافق هسته‌ای۲۰۱۵ به کشورهای خود بازگردند. این خبر را یک مقام اروپایی به رویترز داد و گفت: «فکر می‌کنم هیات‌های مربوطه به کشورهایشان بازخواهند گشت تا دستورالعمل‌های دقیق‌تری دریافت کرده و سپس، نمی‌دانم چه زمانی، ما (مذاکرات را) ازسر خواهیم گرفت.» وی در ادامه گفت: «ما تصمیم (ایران) برای رفتن به‌سوی غنی‌سازی ۶۰درصد را داشتیم. واضح است که این (اقدام) مذاکرات را آسان‌تر نخواهد کرد.»
منبع: فرهیختگان
