نهضت اربعین پیشران و غایت جوامع اسلامی است

سومین نشست از سلسله نشست های تمدن سازی در گام دوم انقلاب با موضوع «اربعین پیشران تمدن نوین اسلامی» در ساختمان پرتال فرهنگی راسخون برگزار شد... در این نشست حجت الاسلام دکتر حمید احمدی رئیس کمیته فرهنگی و آموزشی ستاد مرکزی اربعین، استادیار گروه انقلاب اسلامی دانشگاه معارف اسلامی و مدیرعامل مؤسسه فرهنگی رواق تاریخ و اندیشه معاصر به شرح پیشینه سیاسی نهضت اربعین پرداخت و با توضیح اتفاقات سیاسی و مذهبی اسلام در سده های گذشته نقطه اتصال جوامع اسلامی به اربعین را تبیین کرد. سخنان ایشان در زیر خدمت مخاطبان گرامی ارائه می شود. گزارش تصویری این نشست را می توانید در لینک مشاهده بفرمایید؛
 

وقتی این بحث تمدن نوین اسلامی می شود خب کسانی قبلا این بحث را طرح کردند ما چالش عظیم جدی در جهان اسلام با آن مواجهه شدیم. در چند مقطع این چالش ها پیدا شد ولی در دوره ما فروپاشی امپراطوری عثمانی بود. سال 1925 پایان این امپراتوری را داریم گرچه دهه های قبل این فروپاشی شروع شده بود ولی با حضور برخی عناصری که با غرب همراه شده بودند و خود دولت انگلستان بسیار کمک کرد. همان تعبیری که «جواهر لعل نهرو» گفت که: «شتر پیر خسته امپراطوری که زمین گیر شد!» مثل شتر خسته ای که گوشت قربانی که تکه تکه اش کردند غرب و انگلستان این کار را کردند. البته این شتر خسته خستگی اش از درون هم بود و دلایلی که آشنا هستید.
 
اوایل قرن بیستم مواجه هستیم با فروپاشی امپراطوری عثمانی و این امپراطوری عثمانی که قبلا در تمدن اسلامی، اسلام به عنوان تسبیح و نخ مشترکی بود که آن دانه های تسبیح را در جهان اسلام که با تنوع قومی، تنوع مذهبی و تنوع فرهنگ ها کنار هم قرار می داد، از خوارزم تا غرب جهان اسلام تا باب المندب. همه این جمعیت متفرق را کنار هم قرار می داد، دوباره به سراغ همان عناصر و گسست ها و گسل هایی رفتند که بتوانند گسل ها را فعال کنند. بحث قومیت، پان ایرانیزم، پان عربیسم، پان ترکیسم، پان کردیسم راه انداختند و جهان اسلام را به سمتی بردند که سالیان و قرن ها کنار هم با آرامش زیسته بودند و قدرت و امپراطوری بزرگی شده بودند، به کشورهایی که دشمن هستند و علیه هم می جنگندند و فرجام آن را می بینیم که بخش هایی از سرزمین ها و کیان اسلامی اشغال شد برای همیشه و هنوز هم پیامد همان برنامه هایی است که مواجهیم با شکل گیری دولت صهیونیستی در منطقه.
 
در چنین فضایی طرح های زیادی مطرح شد که برون رفت از این چه خواهد شد. در مصر اِخوان حاصل همین پیامدها بود که در جهان اسلام با چالش هایی جدی مواجه شدند که فروپاشی امپراطوری عثمانی، دولت جایگزین چه خواهد بود؟ آنجا دوره گذر را مطرح می کنند، شکل گیری دولت اسلامی نهایتا جوامع اسلامی بحث های تمدنی مطرح شد اما هیچ وقت به نظریه منسجم منتهی نشد با آنکه بحث های زیادی شد در مصر، لبنان، عراق و حتی در ایران بحث هایی بوده اما بیشتر حوزه این بحث ها در مصر بوده است.
 
آن کینه و بذر نفاقی که ایجاد شده بود تقابل های ساختگی که ایجاد شده بود به نام قومیت ها، ناسیونالیسم قومی را تقویت کردند. خیلی از این دولت ها و اندیشمندان تلاش زیادی کردند مقالات زیادی هم هست که ناسیونالیسم با اسلام اصلا سازگار است یا نیست؟ در این بحث ها ورود کردند به دلیل اینکه چالشی مواجهه بودند که ناسیونالیسم قومی بود. که اساسا ناسیونالیسم می تواند با اسلام سازگار بشود یا خیر؟ که مقالات بسیار و کتاب هایی با موضوع «حب الوطن من الایمان» را شروع کردند که اصلا ناسیونالیسم با اسلام منافات ندارد به خاطر اینکه آن پان هایی که درست کرده بودند قومیت هایی که درست کرده بودند جهان اسلام را با چالش و بحران جدی مواجه می کرد.
 
در قرن هفتم چنین چالشی داشتیم، وقتی مغولان حمله کرده بودند دولت بزرگی که آن روزها سرکار بود تقریبا همین مواجهه را که «فروپاشی بغداد» است داشت. همین مواجهه را در جهان اسلام داشتیم ولی یک بحرانی که یک کشور اشغال شده بود با قوای خارجی. وضعیت مشخص بود، مغولان حضور داشتند و مشخص بود طرف شما چه کسی است. در آن زمان حوزه اندیشه ورزی زیاد شکل نگرفته بود اما در سال های پس از فروپاشی در قرن بیستم این اندیشه ورزی در خیلی جاها شکل گرفت و بحث شد که البته کافی نبود ولی بحث دولت اسلامی در بحث های مطرح شده «رشید رضا» و دیگران حاصل همین بحرانی بود که شکل گرفت.
 
این جریان ادامه پیدا کرد، شما می بینید بعد حضور جنبش های چپ، کمونیستی، مارکسیستی در جهان اسلام، جنبش های ناسیونالیستی که قبل از آنها بود جنبش های معنویت گرا شکل گرفت که بخشی از آن در حوزه آفریقا و کشورهای دیگر بود. تجددگرایی اسلامی که از هند شروع شده در ایران مصر و بسیاری از جاها که بعد از آن جریان «سید جمال» شروع می شود و به دیگران می رسد. حرف این است که ما باید آموزه های اسلامی را منطبق کنیم با دستاوردهای تمدن غربی؟ این ها با هم سازگارند؟ تجددگرایان درد دین داشتند و دیندار بودند؟ گروهی می گفتند ما دین اسلام را نباید دارای این ظرفیت ندانیم که نتواند نیازهای جدید را پاسخ دهد. ولی مشکل اینجاست که ما باید تفسیر درستی از آموزه های اسلامی ارائه دهیم. تفسیر درست همانی است که باید آموزه دینی با دستاورد بشری سازگار باشد. مثل «سید احمد خان» در هندوستان و «طنطاوی» در مصر؛

شما تفسیرهای قرآنی را اگر ببینید، رفتند همه جا سراغ اینکه آموزه های اسلامی را سازگار کنند. در ایران هم این تلاش شده بود. بحث علم و دین که مطرح بود بیشتر در بحث رابطه علم و دین در حوزه علوم طبیعی آن موقع بود. در بحث علوم انسانی هم بود چون دستاوردهای بشری و تحولاتی که در غرب اتفاق افتاده بود. بعد از رُنسانس با توجه به عقب ماندگی که جوامع اسلامی داشتند، خب یک بحث حیرت آوری بود آن پیشرفت ها و توسعه های صنعتی؛ وقتی مقایسه می کردند چنین چیزی را می گفتند آیا اسلام توان همراهی با این تکنولوژی را دارد؟ آنها همان روش های پوزیتیویسی که در غرب دایر بود، همان بحث علم و دین را اینجا هم مطرح می کردند.
 
همه این مراحل را طی کرده بودیم، تا جنبش ها جدیدتر که گفتمان های نشأت گرفته از غرب بود، بعد از جنبش هایی در اواخر قرن گذشته و فروپاشی کمونیسم و... که در جهان یک گفتمان و رقیب جدی برای نظام سرمایه داری و کاپیتالیستی بود، یک همگرایی جدیدی در غرب احساس شد، مثل نظریه پایان تاریخ و... خب در چنین فضایی یک پدیده و حرکتی شکل گرفت، که به جزئیات آن نمی پردازم و بعد بدیل سازی برای انقلاب وقتی شکل می گیرد، در غرب آمدند جنبش های جهادی درست کردند و اقداماتی از این قبیل انجام دادند. شکل گیری انقلاب در این فضا معنای خاص خودش را داشت. ولی آنچه که در همین ظرفیت، انقلاب اسلامی در ایران و در جهان شکل گرفت و مؤثر بود، بحث نهضت امام حسین(علیه السلام) و پدیده اربعین است. حالا پدیده بگوییم یا هر چه بگوییم، اربعین بود. چرا این اتفاق مهم است؟ و آن را به عنوان پیشران و غایت و هدف بزرگ برای جوامع اسلامی یاد می کنیم؟ من این وضعیت گذشته را عرض کردم که یک تصویری داشته باشیم در مواحه مسلمانان با تمدن جدید و آن نقطه اتصالی که توانست در این سالهای دراز شکل اصلی را حفظ کند.
 

خب، در جوامعی که به شدت ناسیونالیسم قومی، قومیت گرایی، عرب و عجم، ذهنیت های تاریخی دیگر در آن پرورش داده شد، احیا شد. سعی شد حتی قبل از انقلاب اسلامی، این به شدت کار شده به عنوان باستان گرایی در ایران که غیرت ما را به عنوان ایرانیان مسلمان غرب تعریف نکند، عرب ها تعریف کنند، همسایه های ما تعریف کنند، این چالش ها را هم زنده نگه دارند. حتی بخش هایی از تاریخ ما که مبتنی بود بر بحث اندیشه ها و ارزش های اسلامی، جدای از اینکه که حکومت ها درست بودند یا نه؟ حتی آنها را به نوعی کم رنگ کردند، تقلیل دادند، تحریف کردند. مثلا شما ببینید در بحث صفویه، اصلا به باستان گرایی ورود نکردند یا پیشرفت های دوره صفویه، جنبه های تمدنی که توسعه ای که زمان صفویه را که در کتاب های تاریخ یا دبیرستان های قبل از انقلاب هم ببینید، خیلی به آن نپرداختند. باستان گرایی، بخشی از تاریخ ماست، بالاخره بایستی به این بپردازند اما کمتر پرداختند، چرا؟ چون گره می خورد به بخش هایی از ارزش های اسلامی، به تمدن اسلامی، نمادهای اسلامی.

خیلی نمی خواستند این جنبه های اسلامی برجسته و پررنگ شود. لذا دوره صفویه را هم از کنارش خیلی جدی وارد نشدند و گذر کردند. تا اینکه آن جمله ای که مقام معظم رهبری، سال ها بعد از انقلاب این ترس وجود داشت که ما صفویه را طرد کنیم یا نه؟ باز اولین کسی که جرأت کرد و مطرح کرد که صفویه حق بزرگی در شکل گیری ایران جدید دارند و برخی بعدا این را گفتند که اصلا ما مثل قبل صفویه را می توانیم عصر جدید تعریف کنیم. چون آنها رنسانس دارند و بحث معاصر. معاصر وقتی می گویند یعنی انقلاب فرانسه هست. عصر جدید آنها رنسانس است. ما دوره معاصرمان را از مشروطه شروع می کنیم. تازه بعضی ها گفتند صفویه برای ما در ایران عصر جدید هست چون بعد از 900 سال دوباره ایران به عنوان ایران شکل گرفت. هویت ایرانی، ملیت ایرانی شکل گرفت. حتی این را مطرح نمی کردند به دلیل اینکه جنبه های اسلامی این قضیه خیلی مطرح نباشد چون ما هویت مان را داشتیم جای دیگری تعریف می کردیم، بدون اسلام!
 
در چنین فضایی یک پدیده ای رخ می دهد که این پدیده درست نقطه مقابل همه این جریان هاست؛ یعنی فراتر از بحث ملیت هاست. اصلا در بحث اربعین شما می بینید کسی سوال نمی کند از چه ملیتی چه گروهی چه نژادی، از چه فرهنگی هستید؟ لذا فراملی است، فراقومی است، حتی مذهب. زمانی در تئوری هایی که آقایان در مصر دادند تصریح شده است که اگر می خواهید اکنون دوباره خلافت اسلامی را احیا کنیم، چون مدل بحث حکومت ایده آل آنها بحث خلافت اسلامی بود، چه کسی شایستگی دارد؟ یکی از رهبران زیدیه یحیی را در یمن اسم می بردند که ایشان شایسته است. ولی چون اهل سنت نبود کنار گذاشته شد. بعد گفتند کجا بهتر است مرکز باشد، گفتند مکه یا مدینه؟ گفتند آنها که با انگلیسی ها همراه هستند، نمی شود کاری کارد.
 
بعد از آن گفتند خب ترکیه، در جواب گفتند که ما اساسا با آنها مشکل داریم؛ گفتند پس بهترین جا موصل است، که معنی آن محل وصل است، در موصل هم ترک ها هستند و هم کردها و هم عرب ها، لذا این موصل که داعش به عنوان مرکز خود پسندید، یک قرن قبل توسط مصریان طرح شد و نظریه اش را مطرح کردند. چراکه یک قرن قبل در آن مکان یک دید مذهبی حاکم شد، که یعنی ترک ها چوت ترک هستند نمی توانند بیاییند، چون عرب نیستند، آنها معتقد بودند که اسلام برای عرب هاست، همچنین میگفتند یمنی ها هم چون زیدیه هستند نمی توانند بیایند و این فرقه ای از فرقه های شیعه است، لذا ما نمیخواهیم با شیعیان در ارتباط باشیم!
 
اما پدیده ای شکل گرفت که دیگر به مذهب و قومیّت نگاه نکرد و این درست همان آرزویی بود که همه می خواستند همیشه شکل بگیرد. نوع این اجتماع پیام دارد که رهبری هم در یک بیان شبیه به نظریه به آن اشاره می‌کنند که دارای دو شرط است. شرط اول آنکه: اگر تمدن اسلامی شکل بگیرد (با توجه به مثال ها) که در بیانیه گام دوم در قالب فضائل اخلاقی به آن پرداخته شد. شرط دوم بحث وحدت و همگرایی امت اسلامی است که اصلا بدون آن این بحث شکل نمی گیرد، حساسیت‌هایی که روی همگرایی و وحدت گرایی امت اسلامی وجود دارد به همین موضوع بر می گردد. لذا لازمه‌ شکل گیری یک تمدن، همگرایی هست‌ و هر دوی اینها در مسئله اربعین وجود دارد.
 
همگرایی و وحدت امت اسلامی در «الحسین یجمعنا» شکل گرفت. که شعار دوستان عراقی هم بود. محبت و شجاعت و آزادگی را در نظر داشت و همان مشوق ما بود که حتی رهبری هم فرمودند الحسین یجمعنا شعار خوبی است و این محور وحدت باید باشد. خود امام حسین(علیه السلام) نیز برای بعضی قهرمان آزادی‌ست. برای بعضی دیگر نماد انسانیت و حّریت و فضائل اخلاقی و مبارزه با ظلم است. امّا نکته‌ی دوم و شرط دوم را از قول رهبری بگویم که فرمودند اربعین نصرت امت اسلامی‌ است.
 
بنده همیشه تامل میکردم که نصرت امت اسلامی چیست؟ یک عالم سنی‌ای هستند که ایشان اهل سوریه هستند، ایشان میگفتند بنده در اربعین دیدم این سیل روان که در این مسیر در حرکت است، اتفاقا در همین اربعین امسال بود که ایشان را ملاقات کردم. جمعیتی عظیم پشت سر هم میروند، جوان، پیر، زن، کودک و بر خود دقت کردم ایشان کجا می‌روند؟ بعضی توشه‌ای ندارند و فقط یک کوله کوچک همراه دارند! همه رو به جلو و در یک آرامش خاصی هستند و هر کس کاری انجام میدهد با تواضع تمام انجام می‌دهد. پذیرایی با تواضع، اسکان با التماس و تواضع، نه تنها منتی نیست، بلکه بسیار خوشحال هم می‌شوند. بنده هر چه فکر کردم مثل این پدیده را کجا میتوانم ببینم، نتوانستم مدلی پیدا کنم. چه کسی این همه آدم را در این مسیر قرار داده؟ هدایت می کند؟ اسکان می دهد؟ غذای اینها از کجاست؟ ایشان می‌گفت بعد از تامل و بررسی زیاد به این نتیجه رسیدم که حضرت آقا فرمودند: سیدنا قائد یعنی این دل‌ها را خدا تسخیر کرده ا‌ست. این جمعیت را خدا در این مسیر هدایت کرده ا‌ست و نتیجه می‌گرفت این نصرتی که گفته می‌شود، این است که ما نیاز داشتیم ارزش‌های ما جایی تجّلی پیدا کند و پیاده بشود و آن همین بود.
 
از گذشته تا به حال، به خصوص بعد از فروپاشی عثمانی کتاب‌های متعددی نوشته شده است، در باب تعاون که همین حرف‌ها را بارها تکرار کرده بود. امّا یک جایی که ما باید در مقابل این تعاون و تمدن غرب حرکتی داشتیم و تعریفش کنیم. در مقابل تمدن غربی که «طمع» ارزش اصلی بود، که رقیب اصلی ما بود، مصرف زیاد و تولید انبوه جزء ارزش‌هایش است امّا ما یک تمدنی داریم که طمع، محرکش نیست و انسان مورد احترام و تکریم‌ است و همچنین خدمت بدون منت و انتفاع؛ در تمدن غربی هر کس کاری می کند آن انتفاع مسئله‌ اصلی‌ است ولی در اربعین این نفع شخصی هیچ‌جا جلوه نمی کند و این ارزش‌ها باید یک جایی تبلور پیدا می‌کرد. آن مرد سنی و عالم سوری میگفت: «اربعین تبلور این ارزش‌هاست.»
 

لذا اگر ما تمدن اسلامی می خواهیم که در آن انسان مورد احترام و تکریم باشد و ارزش‌های اسلامی در آن به اجرا در بیاید، قطعا اربعین نمونه بسیار خوبی‌ست و از این جهت می‌تواند، یک شتاب‌ دهنده و پیشران بسیار خوب برای این حرکت باشد، که ما ادعا کنیم یک الگوی کوچک برای کار و حرکت خود داریم. پس ببینید ما اربعین را به عنوان یک پدیده و یک حرکت با یک گذشته تاریخی داریم در همین منطقه‌ خودمان و همچنین در جهان اسلام، که در آن منطقه (جدای از عناصر خارجی، که خدمتتان عرض کردم) گسل‌های قومی و مذهبی، در این حرکت احیا و برجسته شد و به حرکت درآمدند.
 
می بینید که اکنون نزدیک به ۵۲ کشور در این حرکت عظیم شریک هستند، البته ایران که از قرن‌ها قبل و در زمان عثمانی خودش را از این حرکت جدا کرده بوده‌ است. اما کل جهان اسلام در امپراطوری عثمانی بودند، این جزء افتخارات علمای شیعه هم هست با اینکه مراجع ما باید از فروپاشی امپراطوری عثمانی به طور طبیعی خوشحال می‌شد که حکومت اهل سنت و رقیب ما در حال از بین رفتن است، امّا علمای شیعه در نجف جزء اولین مخالفان فروپاشی عثمانی بودند آن را تحریک انگلیس و مقابله با آن را لازم اعلام کردند. چون می‌دانستند که پیامد آن چه خواهد بود و این طبیعی نبود در جهان اسلام ولی این اتفاقات افتاده بود.
 
اتفاق دیگری که افتاد، غلبه پیدا کردن گفتمان غرب بود، که عرض کردم خدمتتان تلاش‌هایی شد که می خواستند ارزش‌های اسلامی را با خواست آنان پیوند بزنند و تمام تلاش ما این بود که بگوییم اسلام با یافته‌های غرب مخالف نیست. همان حرفی بود که سید احمد خان گفت، که ما باید خودمان همه چیز را راست نگاه بکنیم و راست ببینیم، این در حالیست که تا وقتی خودمان راست نباشیم و کج ببینیم که اندیشمندان امروز هم همین حرف را تایید می کردند که ما باید گزاره‌های اسلامی و یافته‌های اسلامی را به‌صورت جدید تفسیر کنیم.
 
یعنی یک خوانش جدیدی داشته باشیم که با دستاوردهای غرب بخواند! این همان سه قرائتی‌ است که ما امروزه در بحث رابطه‌ اسلام با اجتماع داریم. یک بحث شریعت گرایی‌ است که اصلا بحث‌های جدید این مطلب مورد بحث آنان نیست که می گویند دین به این بحث های جدید کاری ندارد که باز می گویند این مسئله‌ دین نیست و نخواهد بود. شما فتوای خود را بدهید، کار خود را بکنید، آنها باید کار خودشان را انجام بدهند، آنها باید خودشان را تطبیق بدهند، اصلا انگار وجود ندارند که در اهل سنت آن سلفی‌گری و... هم وجود دارد، این شریعت گرایی ا‌ست و تجدد گرایی ا‌ست که می گوید ما باید خودمان را تطبیق بدهیم!! و نظریه‌ «تمدن گرایی» دقیقا در مقابل این دو تا است.
 
می‌گوید بله ما باید دستاوردهای علمی غرب را باید استفاده کنیم ولی در چهارچوب اصول اسلامی و هم خود اسلام این توانایی را دارد که زایش نظریه‌هایی در حوزه‌های مختلف داشته باشد و توان آن را دارد ولی این به این معنا نیست که ما توانایی های تمدن‌های دیگر را نفی کنیم. قطعا آنجایی که در تعارض هستند و قابل همراهی نیستند، با آن کاری نداریم ولی دستاوردهای بشری فراتر از موقعیت‌های جغرافیایی‌ست و این مغایرتی با دین ندارد. بله دستاوردهای آنان قابل قبول است، ولی در چهارچوب و نظریه‌های خودمان، لذا این گفتمان تمدنی را از ابتدای انقلاب با این سه جریان یعنی رابطه‌ی اسلامی با اجتماع مواجهیم و مواجه بودیم اما بحث ما این است که در این رابطه، پدیده‌ای مثل اربعین که پدیده‌ای بی‌نظیری‌ است، وجود دارد.

بحث دیگری هست که بهتر هست آن را مطرح کنم، مسئله‌ای هست که رهبری در مشهد، ۵۰ سال پیش مطرح کرده بودند. در آن زمان اربعین خیلی دورتر از این شکل و شمایل الان بود ولی بحثی که مطرح بود این بود که این ظرفیت در اربعین وجود دارد. به همین دلیل رهبری هم در همان سال و در بحث‌هایی که شده بود دو بار این را تاکید کردند و نوشتند که: «ظرفیت های اربعین شناسایی شود.» خب طبیعی هم هست خیلی‌ها نگران آسیب ها باشند، که البته من بیشتر تعبیر به چالش می‌ کنم.

حرکت به این بزرگی اگر مراقبت نشود، دچار مشکل می شود لذا نخبگان باید ورود کنند که این چالش‌ها مشکل‌زا نباشد امّا ایشان (رهبری) فرمودند این ظرفیت‌ها با کمک اساتید و نخبگان شناسایی شود. رهبری همین ظرفیت را به بحث هویت پیوند زدند که بحث بسیار مهمی است. خب حالا ما چرا می‌گوییم هویت؟ به‌خاطر این است که شما اقلیت‌ها را نگاه بکنید، اقلیت‌های مسلمان‌، شاید در دنیا شیعیان در اقلیت باشند ولی پیوندشان با اربعین بسیار مهّم و معنادار است، برای آنهایی که به این سفر می‌آیند، از اروپا و... بسیار مهم است و وقتی در این اجتماع قرار می‌گیرند تازه می‌فهمند که قدرت اسلام، شیعیان و قدرت پیروان اهل بیت(علیهم السلام) چقدر زیاد است.
 
حج یک اجتماع خیلی خوب است، ولی نهایتا، مثلا امثال ۲/۵ میلیون نفر جمعیت در آنجا حضور داشتند. در اربعین امسال فقط ۴ میلیون نفر فقط از ایران رفته‌اند، ۵۰۰ هزار اتباع فقط از ایران رفته‌اند که حدود 1 میلیون نفر از کشورهای اروپایی و آفریقایی و... آمدند. این جمعیت و ۲۲ میلیون عددی که می‌گویند همه‌اش که در عراق نبوده، ۵ الی ۶ میلیون هم از خود عراق بوده و الباقی از جای دیگری آمده‌اند. دو برابر جمعیت حج امسال فقط از بیرون عراق آمده‌اند، خود مردم عراق، خود این هویت و همبستگی که فرد احساس می‌کند هویت دینی و ارزشی‌اش را پیدا کرده است.
 
مسئله‌ دیگر، مسئه‌ی نظم است که بسیار مهم است در مسئله‌ اربعین و به‌عنوان یک نظم جدید معرفی می‌شود. ما چه نظم‌هایی به‌ صورت معمول و رایج و عرفی‌ای داریم، نظم‌های قانونی، همان مقررات، یک نظم‌هایی نیز وجود دارد. به‌معنایی جدید با عنوان نظم‌های ایمانی، که بسیار کم روی آن کار شده‌ است. لازم است روی این موضوع کار شود. «نظم ایمانی» یا «نظم معنوی» که بعضی حتی می‌گویند این نظم معنوی بالاتر از نظم ایمانی هست. این‌که می‌بینید یک جمعیت زیادی می‌رود همه در این ساعت غذا بخورند، ساعت‌های خاصی در روز موکب‌ها غذا بدهند، برای اسکان، روزی دایر کنند، روزی جمع کنند، همگی جزو نظم‌های ایمانی است که دخالت هیچ دولت و حکومتی در آن وجود ندارد. مثلا چهار میلیون ایرانی امسال قانون‌مند رفتند، این اتفاق یک اتفاق خیلی مهّم و مبارک است. اقتدار یک نظام را می‌رساند.
 
این جمله‌ رهبری‌ است، اربعین برای دولت عراق «اقتدار» می‌آورد، بله این خیلی مهم است که یک دولت بتواند ۲۰، ۲۵ میلیون آدم را در ده روز در یک مراسمی که به‌طور طبیعی آزاد است، یک مراسمی که از لحاظ امنیتی مهم است کسی به اینها تعرضی نداشته باشد، آزادی اینها را تامین بکند و... این برای یک حکومتی در دنیا افتخاری‌ است. لذا برای دولت عراق بسیار مهم است که بتواند چند میلیون آدم را به مدت ۱۰ روز، ۱۵ روز در آنجا مدیریت کند. همه علاقه‌مندان بیایند و برگردند. حتی فوتی‌های اربعین نسبت به حج هم خیلی پایین‌تر است.
 
بالاخره حالا با مشارکت واقعی مردم ۸ میلیون نفر آدم ظرف ۲۰ روز ترانزیت بشوند و بروند در یک کشور خارجی و برگردند. کجای دنیا هست چنین چیزی؟! اینها هم نظمی هست که شکل می‌گیرد، برخی‌ از آن نظم رسمی هست و بخشی دیگر از این نظم را خود مردم دارند مدیریت می‌کنند. هیچ‌کس به شما نگفته است، به این آقا نگفته است که مثلاً شما پنجم صفر بروید، دهم صفر بروید، خودش برنامه ریزی می‌کند کِی برود، کجا غذا بخورد، با چه کسی برود، چه غذایی بخورد، ولی خود این مردم، خود این موکب دارها مدیریت می‌کنند.
 
شما میروید به حج، حالا چون من هر سال با دوستان به حج میروم، چقدر آمار میگیرند که امروز چه غذایی می‌رسد؟ اولین چیزی که می‌گیرند برای روز بعد آمار است که چقدر حجاج داریم از کدام شهرها از کجا می‌آیند؟ چجور می‌آیند؟ به کدام شهر می‌روند؟ غذای آشپرخانه و صبحانه را چطور تنظیم کنیم؟ حالا کلاً ما ۸۰ هزار زائر ایرانی هستیم آنجا؛ ۴ میلیون آدم چه کسی تنظیم کرده؟ چه کسی چه چیزی بدهد به اینها؟ در مرز چطور؟ چقدر آب ببرند همراه خود، هیچ‌کسی هم هیچ مشکلی برای غذا پیدا نمی‌کند. این (اربعین) فراتر از آن (حج) است .
 
یکی از علما می‌گفتند عجیب است، خود عتبه‌ حسینی یک چهارم آستان رضوی است، کمتر حتی، شما همین دو سه میلیونی که برای ۲۸ صفر رفتند را مقایسه بکنید با آنجا... اکثر قریب به اتفاق این جمعیت، این عراقی‌ها می‌روند و وارد حرم می‌شوند و برمی‌گردند. نمازها دایر هست، همه کارها دایر است. این چه نظمی است؟ این خودش نیاز به یک تأملاتی دارد. این لازمه همان آرمان شهر مذهبی‌ای هست که ما از آن یاد می‌کنیم و این نیازمند نظم است. به همین دلیل در عصر معنوی ما انتخاب خردمندانه بشر گزینه‌ «صلح» است، یعنی بشر از جنگ و درگیری، نزاع، این‌قدر خسته میشه و به ستوه میاید که صلح را انتخاب می‌کند.
 
جامعه مهدوی جامعه‌ صلح است که بشر در کنار هم زیست می‌کند، آن جامعه را هم خدمتتان عرض کردم، کلا ساختار اجتماعی هست، نظم اجتماعی‌ است، اربعین، یک نمونه‌ کوچک همین است که ما میلیون‌ها آدم چند روز در کنار هم زندگی می‌کنیم و در یک تجربه‌ آزاد معنوی قرار می‌گیریم و هیچ‌کس به ما نمی‌گوید چه مناسکی انجام بده، چه روزی برو و چه روزی بیا یا حتی کجا بخواب و... این از یک نظم معنوی فراتر است.
 
فراتر از این احساس شادمانی هم داریم لذا به شدّت باید بخشی از چیزهایی که خیلی می‌خواهد نظم‌های خیلی رسمی بدهد باید با آن مقابله کرد، زیرا همین نظم طبیعی و نظم ایمانی که از آن یاد می‌کنیم یا فراتر از این، بعضی از نظریه‌ پردازها می‌گویند: نظم معنوی‌ای که شکل گرفته، این خودش جذبی دارد که مردم را به این سمت می‌برد.
 
پس همه اینها، به‌خاطر نظم معنوی‌ای هست که در آن وجود دارد، به‌خاطر ادبیات گفتمان جدیدی هست که دارد. هم به‌خاطر اجتماع و وحدتی هست که درست می‌کند و هم به‌خاطر فضائل اخلاقی‌ای که بشارت دهنده یک سبک زندگی جدید است. سبک زندگی که می‌گوییم نه صرفاً پوشش بلکه یک نگاه به جهان و هستی، دیگر فرهنگ پیوست نیست، حالا فرصت نیست که این را خدمتتان عرض کنم چون ما تا چیزی می‌گوییم، می‌گویند پیوست فرهنگی، اصلاً پیوست فرهنگی در بحث چرخش فرهنگی و بحث چیزهایی که شمام بهتر می‌دانید مطرح است دیگر بحث عقب افتاده‌ای‌ است.
 
اصلاً فرهنگ اساس و زیربنا بر همه‌ دیدگاه‌ها باید غالب باشد. نه به‌ عنوان یک پیوست رسانه‌ای همه این‌ها اربعین را به این حد رساندند که این حرکت می‌تواند یک پیشرانِ شتاب دهنده بسیار مؤثر برای آن جامعه‌ آرمانی و تمدن نوین اسلامی باشد. ان‌شاءالله؛ والسلام علیکم رحمه الله و برکاته
 

در بخش دوم نشست سوالاتی که مخاطبین محترم پرتال راسخون طرح کرده بودند از استاد احمدی پرسیده شد و ایشان پاسخ دادند... سوالات و پاسخ ها در زیر می آید؛

جناب آقای احمدی یکی از مخاطبان پرسیده است: در طول مراسم پیاده روی اربعین و بعد از آن، اینقدر که برنامه ها و فیلم ها و گزارش های تصویری و گفتگو بر علیه مراسم اربعین در فضای مجازی دیدیم، در دفاع از مرزهای مادی و معنوی که قصد پاسخگویی به شبهات داشته باشند ندیدیم! آیا ستاد اربعین نباید در این خصوص کمی از خود همت و سخت کوشی نشان دهد؟
امسال فضای مجازی خیلی متعادل تر بود. تقریبا از چند ماه قبل از اربعین گروهی تحت عنوان رصد و پایش که جمعی از جوان های خوب  و با انگیزه هستند مشغول می شوند که با همکاری مرکز ملی فضای مجازی و نهادهای دیگر رصد می شود، همه مسائل و شبهات استخراج می شود و به علما و پژوهشگاه ها و مراکزی چون مرکز پاسخگویی داده می شود؛ لذا خیلی از اینها شبهه نیست و ممکن است سؤالاتی باشد، البته شبهاتی با قصد ایجاد انحراف در این حرکت بزرگ را بخشی از دستگاه ها انجام می دهند ولی آنها را نباید در این قضایا خیلی جدی گرفت.

امسال مجموع فضای مجازی با حضور جدی گروه های مردمی فعال خیلی مناسب تر بود. عمده بحثی که هم اصحاب رسانه، نخبگان و اندیشمندان ما تقریبا به آن وقوف پیدا کرده اند و یکی از کارهایی که مخالفان این حرکت انجام می دهند، دوئیت سازی و تقابل است. ما از تقابل به شدت باید پرهیز کنیم. اربعین در تقابل با چیزهایی که در داخل کشور گاهی مطرح می کنند نیست. در تقابل با یک گفتمان در غرب هست اما در داخل با گروه ها، فرقه ها و مذاهب به هیچ وجه در تقابل نیست.

یک زمانی مطرح می کردند که مثلا ما می خواهیم برویم در فلان جا برای پادشاهان گذشته اجتماع کنیم، اربعین با این چیزها هیچ تقابلی ندارد و نخواهد داشت. هر کسی هر اجتماعی را با اصول و قوانین می خواهد انجام دهد می تواند انجام دهد اما تخریب یکی دیگر معنا ندارد. یا یک زمانی به بحث سلامت و اربعین می پرداختند و به آن دامن می زدند یا بحث فقر و اربعین. یک سری مردم همیشه داوطلب هستند و این کارها را انجام می دهند مثل این می ماند که جامعه فقیر است مدرسه ها را خراب کنیم، بفروشیم و پولش را به فقرا بدهیم. اصلا این یک کار بنیادی است برای حفظ اصالت و هویت جامعه و داوطلبانه است.

ستاد هم اندیشکده های متعددی تاسیس یا حمایت کرده است مثلا امسال ما از چند طرح پژوهشی در این حوزه ها حمایت کردیم و خروجی آن این بوده که دیدیم امسال در فضای مجازی نسبت به گذشته با اینکه شیطنت هایی هم شده، موفق نبودند یعنی همه پویش هایی که راه انداختند و کارهایی که کردند هیچکدام نتیجه نداد که به دلیل هوشیاری مردم بوده که فرصت نیست در اینجا تک تک اینها را بگویم. قبل از شروع اربعین یکی دوتا کار انجام دادند که اشتباهی بود از طرف برخی از مسئولین ما که بعد تصحیح شد چون ما بعضی پروژه ها را در جامعه وقتی می خواهیم افتتاح کنیم به اسم اربعین می زنیم در صورتی که این پروژه ها ملی هستند و ربطی به اربعین ندارند. مثلا یک اتوبانی را در کرمانشاه راه انداختند و این کار سی سال در طرح ملی بوده و در اربعین شتاب پیدا کرده است یا وقتی راه هایی ساخته شد همه مردم منتفع می شوند.

عراق یکی از کشورهای مهم تجاری است و هدف تجاری، سیاحتی و زیارتی ما هست، هرچه زیرساخت به آن طرف ساخته شود قطعا به نفع جامعه خودمان است. استان های پرجمعیتی در مرز داریم که مثلا آب رسانی به یک استان مرزی را نباید به حساب اربعین بگذاریم تا بگویند که مثلا شما پول ها را بردید به اسم اربعین خرج کردید. این اشتباهات ابتدا داشت صورت می گرفت و حوزه های دیگری هم وارد شدند و هر کاری را انجام دادند که اربعین را به آن سمت و سو ببرند که واقعا موفق نبودند و این چیزی نبود جز حضور خوب جوان های ما به صورت هوشمندانه در فضای مجازی، شبکه های اجتماعی، رصد آن و پاسخ خوب آن و اجتناب از ورود به به بعضی مسائلی که می توانست این حرکت را زیر سؤال ببرد. ما خیلی از جاها نباید ورود کنیم و بعضی جاها لازم است جواب، اندیشمندانه داده شود. در هر صورت این را قبول داریم که ستاد باید کارهای بیشتری در این زمینه انجام دهد اگرچه کارهای زیادی هم صورت گرفته است.

همان‌طور که مردم ایران و عراق اشتراکات فرهنگی و اخلاقی زیادی دارند، اختلافاتی هم دارند و دشمنان این نهضت در مورد آن برنامه ریزی کرده و می خواهند شکاف بین مردم ایران و عراق ایجاد کنند؛ آیا موارد اختلافی شناسایی شده تا برنامه ای برای آن تهیه شود تا با آگاهی آن نقشه دشمن بر آب شود؟
نکته درستی است. ما با عراق دوئیت های بسیار زیادی داریم؛ حوزه قم، حوزه نجف؛ مرجعیت قم، مرجعیت نجف؛ عجم و عرب؛ مثل اینها تا دلتان بخواهد با عراق دوئیت هایی داریم همچنان که اشتراکاتی هم داریم. روی همه اینها کار شده و شناسایی شده است، از طریق کسانی که تریبون دستشان است مثل علما، روحانیون، منبری ها، مداح ها، با همه اینها جلسات متعددی گذاشته شده و گفته شده، هم کسانی که اهل قلم هستند. ما سیاست های رسانه ای را هر سال منتشر می کنیم، امسال هم تدوین کردیم و به مسئولان رسانه ها، معاونت مطبوعات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جمع مدیران صدا و سیما، به همه اینها تبیین کردیم، گفتیم، اینها موارد چالشی است که می تواند این دوئیت ها را دامن بزند، اینها خیلی مراعات شده، گفته شده، تبیین شده، ولی باز این ظرفیت اختلاف افکنی وجود دارد.

حتی در آداب و سنت های ما که بالاخره دوتا فرهنگ هستیم چنانکه در داخل ایران ما آداب و سنت های مختلفی داریم، در عزاداری، در برپایی مراسم، در حضور در جمعیت ها، همه اینها به دقت استخراج شده است. کشورهای دیگر هم کار کردند البته با نگاه اشغالگری کار کردند. زمانی که می خواستند عراق را اشغال کنند آمدند روی فرهنگ مردم عراق کار کردند، به اینها ما دسترسی داریم و دیدیم. الان ایرانی ها با مردم عراق کاملا آشنا هستند و رفت و آمد زیادی دارند. همین امسال لواء الخدمة الحسینیة که جوانان دانشجو و دانش آموز عراقی هستند که 800 هزار ایرانی را در خانه ها اسکان دادند.

ما در سال گذشته باز بیش از این داشتیم. اتفاقات خیلی خوبی رقم خورده که مردم وقتی رفت و آمد می کنند، با فرهنگ همدیگر، نوع تعاملات اجتماعی و تعاملات میان فرهنگی آشنا می شوند ولی باز باید مراقبت شود، گفته شود بخشی از مواردی را که هست. حتی چیزهای خیلی کوچکی که هست مثلا عراقی ها با دست چپ تعارف نمی کنند، تشکر نمی کنند، تقدیر نمی کنند؛ این را در سال های اول خیلی از مردم نمی دانستند و مشکلاتی هم به وجود می آید ولی الان تقریبا همه مردم ایران می دانند که هر کسی بخواهد از عراقی ها تشکر کند باید با دست راست تشکر کند. چون عراقی ها دست چپ را نحس می دانند لذا با دست چپ چیزی به کسی تعارف نمی کنند.

از مسائل ریز گرفته مثل نحوه نشستن، نحوه غذا خوردن، نحوه قهوه خوردن که عراقی ها سر غذا مذاکره نمی کنند برعکس ما که مثلا می گوییم صبحانه کاری، آنها قبل از غذا این کارها را می کنند تا مسائل عمده کلان نسبت به مشایخشان، عشیره شان، نظامشان نظام عشیره ای و قبیله ای است ما در ایران جنوبی هایمان فقط این بافت را دارند که رئیس عشیره یعنی چه؟ رئیس قبیله یعنی چه؟ جایگاه قبیله، بخش سنت های قبیله ای را نمی شود به راحتی کنار گذاشت، حتی بخش آداب مذهبی شان را که عراقی ها اربعین شان را از مرقد حضرت امیر شروع می کنند و برایشان معنا و حرف دارد؛ اینها سنت ها و فرهنگ هایی است که باید رعایت کنیم. در بخشی موارد هنوز اشکالاتی داریم مثلا تولیداتی داریم که با ادبیات ایرانی می خواهیم به عراق ببریم، در حوزه مهدویت، در حوزه کودک، در حوزه بانوان... اینها مشکلاتی است که ما باید به تدریج رعایت کنیم.

همان حرفی را که آیت الله جوادی آملی حفظه الله تعالی فرموده بود که بعضی از کارهای ما جمکرانی است و می خواهیم جهانی کنیم، نمی شود و این دو با هم جمع شدنی نیست، این کار برای ایران است، برای قم است. یا جای دیگری فرمودند که جهانی فکر می کنیم و قمی حرف می زنیم یا قمی می نویسیم. در اینها باید تغییراتی ایجاد شود و در آن هنوز اشکالاتی داریم ولی قطعا این تذکر، تذکر درستی است که باید به آن توجه شود.
 
آیا کتاب مدونی در مورد پیشینه تاریخی اربعین وجود دارد و اگر کسی بخواهد تاریخ این حرکت را بخواند و با فضای فکری زائران در صدها سال پیش  آشنا شود، آیا کتابی تدوین شده است؟
یکی از چیزهای خوبی که در این چند سال اتفاق افتاد، تولیداتی است که در این زمینه تولید شده است. ما در گذشته کتاب هایی داشتیم، آقای امین عاملی، آقای قاضی، آقای رسول جعفریان که کتابچه کوچکی دارد اما آقای قاضی مفصل در بیش از هفتصد صفحه راجع به اربعین نوشته است یا کارهای دیگر حتی تحقیقات میدانی شده بود ولی کم بود و از برکت این چند سال، ما بیش از 1000 جلد کتاب و مقاله منتشر شده داریم و این غیر از امسال است که هنوز استخراج نکرده ایم.

ما دیوان شعر مستقل برای اربعین نداشتیم ولی الان تقریبا ده ها دیوان و بیش از بیست سفرنامه برای اربعین داریم که قابل اعتنا هستند که اگر آن ضعیف هایش را بیاوریم خیلی بیش از اینهاست. این کتاب «اربعین، پیشینه، چگونگی» یک چیز جمع و جوری است که خود ستاد اربعین منتشر کرده است. «جای پای زینب» که آقای دکتر توکلی منتشر کردند که بخش اول را باز به همین پیشینه پرداخته است. راجع به بخش های دیگر کارهایی شده است که به سایت الاربعین مراجعه کنند که بخش از آن بارگزاری شده و بخش دیگر در حال بارگزاری است. حضور علما در اربعین از دو تا سه قرن پیش، حداقل سیصد سال قبل را داریم، بعضی علما در این پیاده روی فوت کردند به خاطر تشنگی و مشکلاتی که در گذشته وجود داشت.

در بعضی زمان ها گسست داریم و خیلی اطلاعاتی نداریم ولی حداقل در دویست، سیصد سال اخیر اطلاعاتی جمع آوری شده که هست، قطعا در زمان اهل بیت با احادیثی که در کامل الزیارات و... داریم نشانگر یک فرهنگ جدی به نام اربعین می باشد. 

برخی ادعا دارند که مراسم اربعین جزو رسوم عراقی هاست. دلایلی غیر از حرکت جابر به سمت قبر امام حسین(ع) وجود دارد؟ دلایل روایی و سفارش ائمه به پیاده روی اربعین که خاص اربعین باشد؟
اصل اینکه اربعین چرا مطرح شده؟ دلیل پیاده روی اربعین، آمدن جابر فقط نیست، آنچه که مهمتر است که ابوریحان بیرونی هم آورده و روایت های دیگر هم هست، ما چیزی حدود 22 تا 23 روایت و گزارش تاریخی برای قرن های اول داریم که من آنها را در کتاب پیشینه آورده ام. بعضی ها چون فقط کلمه اربعین را جستجو می کنند می گویند دو روایت بیشتر نداریم. 20 صفر را جستجو کنند. مثلا شیخ بهایی چون عاشورا را هم حساب می کند، 19 صفر را اربعین می داند و بقیه مثل ابوریحان، خوارزمی و دیگران 20 صفر را اربعین می دانند.

اکثر آقایان اصل شهرت اربعین را به خاطر روز دفن سر مقدس حضرت سیدالشهدا می دانند، روایات زیادی هم داریم و دو سه قول هم راجع به سر سیدالشهدا داریم که معتبرتر و مشهورتر این است که امام سجاد(ع) سر حضرت را روز اربعین در کربلا به بدنش ملحق کرد حالا بحث این است که بقیه شهدا را هم همان روز آوردند یا نیاوردند یا زودتر آوردند ولی اصل سر سیدالشهدا را به همین دلیل آقایان می گویند اربعین اول باید باشد چون می گویند امام سجاد(ع) بعد از آن دیگر کربلا نیامده است و سر امام را هم مشهور و قطع به یقین این است که در کربلا به بدنش ملحق شده و جدا دفن نیست.

دلیل مهم این است که وقتی روای (صفوان) از امام سؤال می کند که امروز اربعین است چکار کنیم؟ امام نفرمود اربعین چیست؟ یعنی اربعین اینقدر مشهور و معروف بوده که امام فرمود مثلا امروز این کار را کنید اگر نمی توانید به کربلا بروید یا این روایت را که از امام حسن عسکری(ع) داریم - که بعضی به اشتباه می گویند امام عسکری(ع) مؤسس اربعین است درست نیست وگرنه باید بگوییم امام عسکری(ع) مؤسس نماز 51 رکعت هم هست – امام دارد خبر می دهد که شیعیان این ویژگی ها را دارند که نماز 51 رکعت دارند که نافله ها را هم حساب می کند، انگشتر دست می کنند، بر تربت سجده می کنند و زیارت اربعین می روند یعنی این جزو مشخصه های شیعه شده بود و الا اگر بگوییم امام عسکری(ع) مؤسس اربعین است، آن چهارتا ویژگی دیگر را چکار کنیم یعنی شیعیان تا آن روز نماز نمی خواندند؟ امام دارد خبر می دهد از ویژگی های شیعیان؛ اینقدر این مشخص است و وضوح دارد که امام آن را جزو هویت شیعه معرفی می کند.

اما در مورد اصل راهپیمایی در کامل الزیارات که از منابع معتبر است و همه آن را جزو سنجش راویان می دانند، روایات زیادی داریم که با انگیزه های مختلفی هم طرح می شود که من یک بار شمردم حدود 23 انگیزه برای زیارت امام حسین(ع) در آن آمده است. بعضی از اهل منبر ما فقط می گویند عن معرفة؛ خیر! عن معرفة، عن شوق، تشوقا، حبا لعلی، عن بصیرة، بخاطر پدرش، بخاطر مادرش، بخاطر پیامبر، بخاطر هیجانات، شوق زیاد، بخاطر بهشت، بخاطر شفاعت، بخاطر محبت پیامبر، بخاطر محبت امام حسین(ع)... می گوید هرکسی برای هرچیزی برود یک پاداش و اجری دارد. اینها انگیزه های زیادی بوده که مردم بخاطر آن به زیارت می رفتند و اختصاص به شیعه هم نداشت. لذا اصل راهپیمایی وجود داشته و این راهپیمایی هم که از علما نقل می کنند اربعین یکی از اینها بود. خود عراقی ها تعبیری دارند که تعبیر جالبی است که می گویند فعال سازی اربعین در دوره های جدید ایرانی ها هستند.

می گویند آیت الله شاهرودی، محدث نوری، شیخ انصاری، آیت الله خویی، حکیم اینها همه از علمایی هستند که ایرانی بودند و سردمدار این کار بودند ولی معتقدیم همه اینها پیروان و محبان اهل بیت هستند. بله! سنت های عراقی ها در آنجا غلبه دارد، میزبانند، حاکمند حتی این تعبیر از حضرت آقا هست که یک کاری نکنیم حتی احساس میزبانی از عراقی ها گرفته شود ولی نه اینکه انحصار به آنها دارد، آنها میزبانند و این میزبانی را برای عراقی ها باید حفظ کرد. این نیست که ما فرهنگ های دیگر را به رسمیت نشناسیم، فرهنگ خودشان را نیاورند، اتفاقا تبلور هر فرهنگی آنجا می تواند نماینده و نمایانگر فرهنگ خوب جهان اسلام باشد.

اینکه می‌گویند نباید مناسک‌سازی کنیم و در ایران مراسم جاماندگان راه بیندازید، آیا حرف درستی است؟ اصلاً این کار مناسک سازی محسوب می شود؟
این بحث را باید علما جواب بدهند، چون در آن مناقشاتی هست که این کار درست است یا نه و این بحث موضوع ما نیست؛ ولی در بحث اینکه این کار در جای دیگر هم بشود، نظرات مخالفی هم وجود دارد ولی باید در یک فضایی بحث شود، بعضی معتقدند قواعدی دارد و کار دارد، بخشی می گویند آن قله را نباید خراب کرد، بدیل سازی سبب می شود که آن قله تضعیف شود؛ اینها نظراتی است که باید یک جا در جامعه به جمع بندی برسند و این مناسک سازی نیست؛

یعنی اگر بخواهیم یک چیزی را به عنوان دین مناسک سازی کنیم، این بد است یعنی اگر بخواهیم یک چیز غیر شرعی را بگوییم این جزء فرایض است و جزء مناسک است، این وارد بحث بدعت می شود، اما همیشه آیین ها جدید بودند، به طور مثال زمان آل بویه عزاداری بوده، اما قطعاً سبکش با الان متفاوت بوده است، الان عزاداری مردم لبنان با ما متفاوت است، عراق با ما متفاوت است، عزاداری ما با شیعیان در خیلی از کشورها متفاوت است، در همین ایران عزاداری متفاوت است. اینها هیچکدام جدید نیست. کسی آمده و سبک جدیدی آورده ولی با حفظ همان جوهره ای که ماتم هست، اعلام همبستگی، وفاداری، ارادت به ساحت قدسی حضرت سیدالشهداء (ع) هست، سبک ها و آیین های خاصی را در این چارچوب آورده است که اگر خلاف شرع باشد قطعاً علما واکنش نشان می دهند. اینها قطعاً مناسک سازی نیست اما این مورد را که درست است یا نه را دو نظر و اختلاف در آن هست.
 
شبهه ای که مطرح است این است که برخی معتقدند که جمهوری اسلامی دارد اربعین را به نفع خودش مصادره می کند و می خواهد این مراسم را دولتی کند و به نفع خودش و با منویات خودش هماهنگ کند؛ آیا این موضوع واقعاً حقیقت دارد یا نه؟
بحث اینکه دولت چه جایگاهی راجع به اربعین باید داشته باشد یک بحث جدی است؛ نامه ای که با تأیید رهبری ابلاغ شده این است که اربعین باید مردمی بماند ولی نظام، وظیفه دارد با تمام ظرفیت تسهیل گری کند حتی یک گروه موسیقی یا یک گروه ورزشی هم اگر می خواهد به یک کشور خارجی برود، وظیفه دولت این است که تسهیل کند و نمی تواند بگوید من کاری ندارم، یک گروه ورزشی دارد می رود، یک گروه موسیقی دارد می رود، حتی یک تیم آرارات که برای ارمنی هاست دارد می رود، دولت نمی تواند بگوید به من ارتباطی ندارد، یک تیم خودش دارد می رود؛ شهروند است، ایرانی است که دارد به یک کشور دیگر می رود؛ باید ده ها کار انجام دهد. در همین بحث مسابقات جهانی که در کشور همسایه ما در منطقه بود، دولت از ماه ها قبل رفت آنجا رایزنی دایر کرد، افراد فرستاد، چرا کسی به این کارها اعتراض نکرد؟ اصلاً نباید اعتراض کند، وظیفه دولت است.

یک پدیده مهمی دارد اتفاق می افتد، بخشی از جوان های ما و مردم ما به این پدیده علاقه مند هستند و می خواهند پوشش بدهند، تسهیلاتی قائل شدند، پروازهای ویژه گذاشتند، نرخ ها را کنترل کردند و همه در جریان هستید که این اتفاق افتاده است اما اینکه اربعین به نفع جمهوری اسلامی است باید دقیقاً مشخص شود به نفع جمهوری اسلامی است یعنی چه؟ یعنی ما بر پانزده میلیون نفر از مردم عراق سلطه داریم که بیایند یک میلیون نفر را میزبانی کنند؟ اگر هنر جمهوری اسلامی این باشد که خیلی مهم است که بتواند پانزده میلیون عراقی را اینگونه مدیریت کند.

بله! روح انقلاب اسلامی بر حرکت اربعین حاکم است و این باعث رنجش یک عده ای است و ما تقصیری نداریم. روح انقلاب اسلامی بر جریان اربعین حاکم است یعنی روح ایثار، گذشت، دگردوستی، اربعین را صرفاً یک مناسک و آیین سنتی محدود ندیدن، بلکه همانطور که رهبری فرمودند جهانی دیدن، طرح تمدنی از اربعین؛ اینها بحث هایی است که روح انقلاب اسلامی است و ما حضور داشته باشیم یا نداشته باشیم این حرکت دارد به این سمت می رود. لذا خود عراقی ها در آن سال هایی که کرونا بود و نرفتیم گفتند ایرانی ها نمک اربعین هستند، اگر نباشند خیلی آن شور و حال را ندارد.

من دیروز یک مهمان از ترکیه داشتم که ۶۰ روز از مرز بازرگان راه افتاد، البته ۳۹ روز در راه بود به خاطر مشکلات ویزا و... تا اینکه به کربلا رسید و دوبار هم مسیر اربعین به کربلا را رفت و آمد یعنی چهاربار، گفت اگر ایرانی ها نباشند اربعین شور و حالی ندارد. این فرد اهل ترکیه و راننده تریلی در بیابان بود که قبلاً به عنوان راننده به ایران آمده بود و یک نذری کرده بود، خودش یا فرزندش مریض بود، شفا گرفت، یک سال پیاده به زیارت امام رضا رفت، بعد از امام رضا می خواهد که به او توفیق دهد یک سال پیاده به زیارت امام حسین برود که به  اربعین آمده بود.

او به عنوان کسی که غیر ایرانی است دارد می گوید شور و شوق این اربعین به حضور ایرانی هاست. یکی از مسئولان عراقی هم می گفت وقتی ایرانی ها هستند، اربعین یک شور دیگری دارد. اگر بخواهیم این را بگوییم که جمهوری اسلامی دارد تسخیر می کند، درست نیست اما در مورد دولتی شدن اربعین هم درست نیست چون دولت جمهوری اسلامی ایران اصلاً توان این را ندارد اربعین را اداره کند و چنین چیزی امکان ندارد. بیش از هشتصد میلیون پرس غذا در اربعین توزیع می شود که سهم ایرانی ها کمتر از ده درصد است، روزانه هر نفر به طور میانگین ده بطری آب مصرف می کند؛ بیست و دو میلیون نفر که میانگین حضورشان پنج روز باشد را حساب کنید می شود ۱۱۰ میلیون آدم یعنی بیش از یک میلیارد بطری آب؛

ما کل آبی که توانستیم برای خودمان در مرزها تأمین کنیم ۱۴۰ میلیون بطری بود از یک میلیارد که قطعاً بیش از این مصرف می کنند. کدام دولت چنین توانی دارد؟ دولت عراق یا دولت ما؟ در همین کشور خودمان برخی مردم می خواهند بروند شمال یا مشهد، وظیفه دولت تأمین نقل است، تأمین امنیت و بهداشت است، نمی تواند بگوید به من ارتباطی ندارد، نمی تواند بگوید مردم می خواهند شمال بروند به ما چه مربوط است؟! مردم هستند و شهروند این کشورند و دولت این وظیفه را دارد حتی یک گروه موسیقی از اینجا می رود جای دیگر، تسهیلات قائل می شود نمی تواند بگوید هواپیما که نمی دهیم، کاری هم نداریم بلکه هزینه شان را هم می دهند.

در اربعین دولت ها چه ایران و چه عراق تسهیلگر هستند؛ ده ها هزار نیروی نظامی انتظامی ماه ها برای امنیت آن بسیج می کنند و پدیده ای این چنینی نمی شود بدون این اقدامات باشد؛ اما این حرکت، تماماً حرکت مردمی است، تأمین غذای آن، آب آن، اسکان آن؛ اما بعضی ها ناراحتند که چرا جهت گیری های آن به سمت انقلاب اسلامی است. قرائت های مختلفی در اربعین است اما یک قرائتی غلبه پیدا کرده و کسانی هستند که ترویج و تشویق کردند و می کنند که اربعین را صرفاً به یک مناسک سنتی تبدیل کنند اما آنجا که می روی می بینی که اصلاً کشش اربعین این است که یک تجربه معنوی آزاد است، هیچکس نمی آید بگوید چه وقت بروی، چگونه بروی، همین که راه می رود خودش زائر است، همین که نگاه می کند، زائر است، آن که می ایستد غذا می دهد زائر است، آن که در مرز است و نگهبانی می دهد، زائر است؛

همه اینها زائر هستند ولی ما نمی گوییم مثل حج حتما برود هفت دور طواف کند، مسعی برود، چنین چیزی نیست لذا این فضا جذاب است، هر کسی با رنگ و بوی خودش و با دل خودش ارتباط برقرار می کند؛ یکی ده قدم می رود، یکی چهار بار می رود، یکی اصلاً یک سلام می دهد برمی گردد؛ لذا این ابعاد زیباشناختی اربعین قطعاً همان چیزی است که ما در انقلاب در بحث معنویت داریم زیباشناختی صرفاً بحث نظری نیست و این رفتارها خودش زیباست و جذاب است.

اما دولت ها نباید وظایفشان را انکار کنند، همه کسانی که این حرف ها را می زنند، وقتی با مشکل مواجه می شوند، وقتی اتوبوس نمی رسد، قطار نمی رسد، بلیت هواپیما بالا می رود، پشت سر هم به ما زنگ می زنند می گویند چرا دولت کاری نمی کند؟ وقتی آمبولانس نیست، یک مریضی افتاده و گرمازده شده است، اینها وظیفه دولت هاست. برای فوتبال هم که صدهزار نفر در استادیوم آزادی می روند، دولت نمی تواند بگوید من وظیفه ندارم، مردم می خواستند نروند؛ باید وسیله نقلیه تهیه کند، باید امنیت شان را تأمین کند، باید وسایل سرمایشی تأمین کند، دولت ها وظیفه شان این است که وقتی شهروندان آن، جایی می روند، مسافرت می کنند، اجتماعی درست می کنند، امنیت شان، رفاه شان، تسهیلات شان را تأمین کند مگر اینکه مغایر اصول آن نظام و دولت هاست که در این صورت ممکن است اصلاً نگذارند اجتماع کنند. در اربعین هم چهار میلیون آدم از یک کشوری می روند کشور دیگر، وظیفه دولت همین است حتی ما معتقدیم هنوز دولت وظیفه اش را درست انجام نمی دهد، از ده سال گذشته در خیلی کارها بهتر شده، اما هنوز خیلی جاها مانده که دولت ها می توانند نقش بهتری داشته باشند. ولی این نگرانی درست است و ما باید مراقبت کنیم که دولت ها در این حرکت طبیعی مردمی دخالتی انجام ندهند و آن را به سمت و سویی نبرند که به یک چیز تشریفاتی و صوری تبدیل شود.
 
آیا می شود خاطرات زیبای زائران اربعین به صورت پادکست یا کتاب صوتی کوتاه که نیاز امروز محتوا در شبکه های اجتماعی را  تأمین می کند منتشر شود؟
پیشنهاد بسیار خوبی است و سوگواره عبرات طی فراخوانی که دادیم برای همین کار است، کتاب «سال اربعین» را که به زودی اعلام می شود هم باز در همین راستا است؛ به شدت به این کار نیازمندیم و استقبال هم می کنیم، چون این کمک می کند به تولید ادبیات که اگر بخواهیم یک اربعین تمدنی داشته باشیم به شدت نیازمند تولید ادبیات هستیم و این وظیفه و رسالت اهل قلم و فرهنگ است که قطعاً می توانند کمک کنند و این کار ان شاء الله به لطف کمک این دوستان انجام بگیرد. می توانند به سایت الاربعین مراجعه کنند یا سوگواره عبرات یا اینکه حضوری در تهران و قم دبیرخانه کمیته فرهنگی در خدمت هستیم و به شدت استقبال می کنیم، کمک می کنیم، الآن هم برخی گروه های مردمی دارند این کار را انجام می دهند. هر چقدر در این حوزه کار شود، تولید شود ارزشمند و مورد نیاز است. دوستان ما امسال در جامعة المصطفی به هفت، هشت زبان با یک گروه شصت نفره  به همین تولیدها پرداختند که بسیاری از اینها منتشر شد و می توانند در این حوزه کمک کنند و این کمکی است به توسعه و ترویج فرهنگ اهل بیت و فرهنگ اربعین ان شاء الله ؛