هم فرهنگ سازی هم تولید ثروت؛ باور به هنر ایرانیان لازمه جهش تولید در آثار هنری

نام‌گذاری سال 99 به نام «جهش تولید» می‎تواند از ابعاد بسیار زیادی مورد توجه قرار بگیرد و در زمینه‎های مختلفی مطالعه شود. یکی از آن جنبه ها، هنر است. آیا می‎توان انتظار داشت که هنر در سال جاری و با وجود همه مشکلات، با جهش تولید روبرو شود تا هنر ایرانیان به شکل گسترده‎تری به عرصه‌ی ظهور برسد؟ آیا می توان انتظار داشت از این مبحث بسیار مهم پول‎سازی هم انجام گیرد؟ مهم‎تر از آن، آیا می توان در سال جاری به کمک هنر، به اعتلای فرهنگ کمک کرد؟ برای پاسخ به این سوالات رعایت نکاتی مهم و ضروری است که در این مقاله به آن‌ها می پردازیم.

يکشنبه، 14 ارديبهشت 1399

تخمین زمان مطالعه:

نویسنده : تحریریه راسخون

موارد بیشتر برای شما

هم فرهنگ سازی هم تولید ثروت

نام‌گذاری سال 99 به نام «جهش تولید» می‎تواند از ابعاد بسیار زیادی مورد توجه قرار بگیرد و در زمینه‎های مختلفی مطالعه شود. پرداختن لایه لایه به‌ این نام‌گذاری‎، بحث بسیار جامعی است؛ اما آنچه که مسلم به نظر می‎رسد، این است که هر یک از این لایه‎ها، تخصص و مهارت بسیار زیادی را می‎طلبد.

جهش تولید، موارد بسیار زیادی را در برمی‎گیرد که به طور مسلم، هنر یکی از آنها است. آیا می‎توان انتظار داشت که هنر در سال جاری و با وجود همه مشکلات، با جهش تولید روبرو شود تا هنر ایرانیان به شکل گسترده‎تری به عرصه‌ی ظهور برسد؟ آیا می توان انتظار داشت از این مبحث بسیار مهم پول‎سازی هم انجام گیرد؟ مهم‎تر از آن، آیا می توان در سال جاری به کمک هنر، به اعتلای فرهنگ کمک کرد؟

پاسخ به این سوالات بدون شک مثبت است. نخست اینکه باید ببینیم هنری که به تجسم درمی‎آید و شکل می‎گیرد چیست. هدف آن را هم باید مشخص کرد.

اگر در ورای هنر، موضوعاتی نظیر فکر و خلاقیت وجود داشته باشد، آنگاه نگاه‎های زیادی به سمت آن جذب می‌شود و تمجید و تحسین را نصیب خود و خالقش می‎کند. هنری که عاری از خلاقیت و فکر باشد و هدفی را با خود حمل نکند، نه به جایی می‎رسد و نه دیده می‎شود. مهم‎تر از آن، چنین هنر بی‎هویتی هرگز فرهنگ یک جامعه را نشان نمی‎دهد و البته قرار هم نیست که پول‎سازی کند. در واقع شانس دیده شدن آن و کسب درآمد از آن به حداقل می‌رسد.

یک اثر هنری یا یک ایده فکری یا یک اثر خلاقانه، زمانی به نتیجه می‎رسد و شکوفا می‌شود که پشتوانه فکری در ورای آن وجود داشته باشد و برنامه‎ریزی خاصی برای تولید آن انجام گیرد.

با این شرایط، می‎توان انتظار داشت که این آثار مورد استقبال قرار بگیرند. کلمه استقبال بسیار مهم است. این استقبال است که موجب می‎شود که درآمدزایی به سمت هنر تولید شده، سرازیر شود.

تا زمانی که هنری مورد اقبال عمومی قرار نگیرد، کسب درآمد از آن محال است. البته این درآمدزایی زمانی ارزش دو چندانی پیدا می‌کند که هنر مورد نظر، دارای پیامی والا و ارزشمند باشد؛ در غیر این صورت به هیچ جا نمی‎رسد.

هنر بستر گسترده‎ای است و پتانسیل‎های موجود در آن برای کسب ثروت و ترویج فرهنگ را می‎توان به شکل هوشمندانه‎ای فعال کرد و مورد استفاده قرار داد(1).

هنر توام با پیام والای فرهنگ

زمانی که یک اثر هنری با پشتوانه فکر و برنامه‎ریزی تولید شد و سپس استقبال از آن به وجود آمد و متعاقب آن درآمد زایی رقم خورد، آنگاه می‎توان شاهد ارسال پیام فرهنگی همان هنر بود. تنها در این صورت است که فرهنگ‎سازی توام با درآمدزایی یک اثر، به بهترین شکل ممکن قابل رویت است.

برای مثال می‎توان هنر بی‎نظیر و بی‎رقیب فرش دستباف ایرانی را در نظر گرفت. این هنر نیاز به خلاقیت دارد. اگر هم پشتوانه مالی و فکری داشته باشد، بهتر به تجسم درمی‎آید. سپس فروش آن منجر به کسب درآمد می‎شود و فرهنگ زیبای هنر ایرانی هم به نمایش درمی‎آید. اما مسئله به این سادگی نیست و برای ارسال پیام فرهنگی یک اثر که با استقبال و درآمدزایی روبرو شده، با تعمق بیشتری می‎توان نگاه کرد.

هنر زمانی ارزش پیدا می‎کند که هنرمند، درک درستی از رسالت هنری داشته باشد. رسالت هنری او فرهنگ سازی است و این مبحث مهم و ارزشمند را می تواند با کسب ثروت و درآمد همراه کند. حال این هنر می‎خواهد فرش بافی باشد و یا نقاشی. می‎تواند در قالب یک فیلم سینمایی جان بگیرد و یا نت‎های یک ساز موسیقی را مرتعش کند.

هنر می‎تواند در معرق شکل بگیرد و یا حتی در طراحی و دوخت لباس باشد. هنر در مفاهیم دیگری نظیر سبد بافی و طراحی روی پارچه نیز نقش می‎گیرد. برای تعریف هنر باید مدت مدیدی وقت گذاشت و برای آن اندیشه کرد. تعریف آن به این سادگی نیست (2).

هنر در دام ابتذال

هر فکری که منجر به تولید یکی از مفاهیم نظیر نقاشی، خطاطی، فرش بافی، فیلم سازی و... می‎شود، لزوما هنر نیست. و البته ایده‎ای هم که به اثری هنری تبدیل می‌شود، لزوما با اثر مشابه خود در یک رده قرار نمی‎گیرد. این سخن بدان معناست که آثار هنری از لحاظ درجه بندی در یک طبقه ارزشی قرار نمی‎گیرند.

دو اثری که هنر تلقی می‎شوند شاید مشابه باشند، همانند دو تخته فرش. هر دو در ظاهر زیبا به نظر می‎رسند و هر دو یک اندازه هستند. اما یک فرش در طبقه بالاتری از ارزش‎های هنری قرار می‎گیرد و دلیلش هم فلسفه موجودیت و شکل گرفتن آن است.

یک فرش، ممکن است صرفا برای مسائل مادی تولید شده باشد؛ اما فرش دیگر اهداف والا و متعالی نظیر فرهنگ‎ سازی و نشان دادن هنر ایرانیان به جهان بوده است. طبیعی است که فرش دوم با توجه به داشتن یک هدف عالی، بهتر و بیشتر مورد توجه قرار می‎گیرد. مسلما زمانی که این اهداف متعالی در کنار درآمدزایی از همان فرش هم قرار بگیرد، اثر هنری بیشتر ارزش پیدا می‎کند و شور و اشتیاق بیشتری را برمی‎انگیزد.

هنری که صرفا بر اساس اهداف مادی شکل گرفته، نمی‎تواند موجودیت متعالی پیدا کند. صد البته که کسب پول و دست یافتن به شرایط مالی از طریق تولید آثار مختلف هنری به هیچ عنوان دارای اشکال نیست؛ اما زمانی که هنر به طور کامل در مسیری مملو از مادیات قرار گیرد و از ارزش‎های متعالی دور شود، به ورطه ابتذال کشیده می‌شود و نمی‏تواند معرف یک هنر اصیل باشد و اصلا ذات و فلسفه آن را زیر سوال می‎برد و به عنوان یک ضد تبلیغ معرفی می‎شود (3).

مثال بسیار واضحی در این‌باره وجود دارد. کافی است نگاهی به برخی از فیلم‎های اکران شده سینمای ایران بیندازیم. برخی از این فیلم‎ها با استفاده از هنرپیشه‎های دست چندم اما خوش سیما تنها به دنبال یک هدف هستند؛ تسخیر گیشه‎ها.

این فیلم‎ها با مولفه‎هایی بسیار نازل و اهدافی کاملا محدود شده، تنها به دنبال پول بلیت‎هایی هستند که از سوی تماشاگران خریده می‎شوند. برای اینکه توجه چنین تماشاگران پول‎سازی جذب شود، از هر شوخی مبتذل و پیش پا افتاده‎ای در فیلم‌ها استفاده می‎کنند و هنر سینما را به بدترین شکل ممکن به ابتذال می‎کشانند. ابتذال در هنر، فقط اختصاص به سینما ندارد؛ هر چند حجم عمده اتهامات مربوط به تزریق ابتذال، به سینما و سینماگران وارد است.

هنر بدون در نظرگرفتن مخاطب

همانطور که اشاره شد، ابتذال را در آثار دیگری که نام هنر را به خود دارند نیز می توان دید. همانند آنچه که به عنوان اثر هنری نقاشی در برخی از گالری‌ها ارائه می‌شود. در واقع نقاشی، مثال بارز دیگری از این موضوع است که یک شاخه از هنر، چگونه به وسیله اهداف مادی و یا اهداف منفی، تحت تاثیر ابتذال قرار می‌گیرد.

هرساله نمایشگاه‎های متعدد نقاشی در سراسر کشور برگزار می‎شود. برخی از این نقاشی‎ها، کپی آثار دیگر نقاشان جهان هستند و به این ترتیب، هم اعتبار آن جامعه را زیر سوال می‎برند و هم هویت نقاش را. تقلب و نیرنگ، جایی در هنر ندارد.

ذات هنر، چیزی جز تعالی و زیبایی نیست. تقلب از آثار هنری، یک ابتذال بزرگ است و تنها با هدف مادی صورت می‎پذیرد. از سویی دیگر، برخی از آثار هنری دارای مولفه‎های غیراخلاقی هستند همانند آثاری که تحت عنوان «اروتیک» خلق می‎شود.

البته نباید تصور کرد هنر متعالی یعنی هنری که صرفا برای ترویج فرهنگ و جلوه‎سازی هنر ایرانی تولید می‎شود. هنری که بر روی انتقال پیام تمرکز می‎کند و فقط به معنا می‎پردازد، یک موضوع بسیار مهم را از یاد برده است: مخاطب! هنر بدون مخاطب چه معنایی دارد؟ سوال را به گونه دیگری نیز می‎توان مطرح کرد.

یک هنر بدون مخاطب به کدام مسیر کشیده می‌شود؟ پاسخ به این سوال ساده است. هنر بدون مخاطب به ورطه فراموشی فرو می‎رود و از مرز خانه‌ی هنرمند فراتر نخواهد رفت. شاید هم بعدا سر از انباری خانه هنرمند دربیاورد. هنر او و زحمتش کاملا به هدر می‎رود و چیزی از آن باقی نمی‎ماند.

زنده کردن هنر

هنر به خودی خود جان ندارد. خلاقیت و پویایی از چهره بسیاری از آثار هنری رخت بربسته. و حالا سالی که جهش تولید نام گرفته، می‎تواند تلنگری بر آن باشد.

البته واژه تلنگر برای آن واژه ناچیزی است. هنر با شرایط تازه‌ای روبرو شده است. در واقع فرصت تازه‌ای برای توجه به آن وجود دارد و راه‎های زیادی برای احیای همه جانبه هنر می‎توان در نظر گرفت که البته فراهم سازی آن‌ها هزینه می‎طلبد. اما برای مسئله جهش تولید باید همه این مسائل را در نظر گرفت.

در این راستا، توجه به نکاتی در رابطه با هنر الزامی است. به عنوان مثال هر یک از هنرها می‎تواند اختصاص به یک حیطه جغرافیایی داشته باشد. بر اساس سنت و پیشینه همان حیطه جغرافیایی باید تحقیقاتی در رابطه با هنر آن منطقه انجام داد و سپس برای احیای دوباره همان هنر، تلاش کرد. سپس عملیات آموزش آن را آغاز کرد، تا دیدگاه عمومی نسبت به آن گسترده‎تر شود.

زمانی که دیدگاه گسترده‎تر شود، توجهات بیشتری بر روی آن هنر به وجود می‎آید و در نتیجه، افراد بیشتری را به خود جذب می‎کند. جذب بیشتر افراد به یک هنر خاص مثل نمدبافی، به معنای بروز خلاقیت بیشتر در همان هنر است.

زمانی که خلاقیت در کنار اهداف و برنامه‎ریزی قرار بگیرد، آن هنر به منصه ظهور درمی‎آید. به طور خلاصه باید گفت که گسترده کردن سطح آموزش‌های محلی در کشور در جهت اعتلای هنر، نتایج پرباری خواهد داشت.

اما این برای احیای هنر کافی نیست. انواع هنر را می‎توان در بسترهای دیگری هم به جامعه نشان داد و مستقیم و غیرمستقیم بر روی آن تبلیغ کرد. نظیر آنچه که می‎تواند در تلویزیون و سینما رقم بخورد.

صدا و سیمای ملی، یک ابزار مهم جهت معرفی انواع هنر است. برنامه‎های زیادی در این‌باره می‎تواند تهیه و تولید و سپس پخش شود. این برنامه‎ها می‌تواند مستند باشد و تاریخچه یک هنر را نشان بدهد و یا برنامه‎ای آموزشی که یک هنر خاص مثل خطاطی را یاد می‎دهد (4).

دیگر رسانه‎ها نیز در معرفی هنرمندان محلی و کلیه شاخه‌های هنری، نقش بسیار پراهمیتی دارند. نشان دادن ظرفیت اقتصادی محصولات مختلف به مردم و فعالین اقتصادی نیز در ترویج هنری که به فرهنگ سازی و ثروت ختم می‎شود، نقش بسیار زیادی دارد.

آموزش بحث‎های مهم دنیای کسب و کار مثل بازاریابی و مخاطب شناسی به هنرمندان جهت داشتن رویکرد اقتصادی در خلق آثار نیز مهم است. که این را می‎توان از طریق رسانه ‎های مختلف نشان داد و بسیار مهم است که بدانیم شبکه‎های اجتماعی در این میان می‎توانند کمک شایانی به موضوع کنند.

هنرمند باید توجیه شود. این توجیه بدان معناست که او باید بداند نیاز به این دارد که همگام با هنر دنیا گام بردارد. مطالعات بیشتری در شاخه هنری خود داشته باشد و مهارت‎های هنری خود را به روز کند.

او باید در هنگام خلق آثار هنری، فرهنگ و هنر را با هم در نظر بگیرد و به این موضوع توجه کند که سلیقه مخاطب نیز مهم است. ضمن اینکه توجه به این مسئله که در عصر مدرن، هنر در موارد بسیار زیادی لزوما باید درآمدزا باشد بسیار مهم است. ارتقای سطح فرهنگی و تشویق هنرمندان باعث خلق آثار گران‎بهاتری خواهد شد.

مخاطب در آینده هنرمند

به منظور جهش تولید در دنیای هنر، باید به دو بُعد اقتصادی و فرهنگی آن بسیار توجه کرد. همه اقشار باید به طرق مختلف نسبت به اهمیت هنر آگاه شوند و شاخه‌های مختلف آن را تشخیص بدهند.

این نیز بسیار بسیار مهم است که یک هنرمند بتواند آنچنان بینش عمیقی داشته باشد که هنر خود را از دید مخاطب ببیند. خود را جای او بگذارد و هنری که آفریده را به بوته نقد و بررسی بسپارد. سپس اگر متوجه ایراد آن شد، اقدام به رفع کند و سپس دوباره خود را جای مخاطب بگذارد و به آن نگاه کند.

ظرفیت هنر بسیار بالاست و تنها باید شناسایی شود. بخش مهمی از ظرفیت‎های هنر در دیدگاه مخاطب شکل می‌گیرد (5).

دانشمندان علوم اجتماعی باید پیوندی با هنرمندان داشته باشند تا آثار هنری از نظر معنا و پیام، غنی شود. جهش تولید در فضای هنر می‌تواند معنای بسیار بزرگ و عمیقی داشته باشد؛ به شرط آن که شروط آن به‌طور کامل رعایت شود.

در صورت فراهم آمدن بسترهای لازم، هنر در سال جاری می‎تواند مطابق شعار جهش تولید، جهشی قابل توجه در هر دو جنبه اقتصاد و فرهنگ داشته باشد.

پی نوشتها