بازار پول (Money market) چیست و چه معاملاتی در آن انجام می شود؟

بازار پول، یکی از زیر دسته های بازار مالی است. در این بازار داد و ستد پول و سایر دارایی های جانشین پول انجام می شود. شناخت این بازار از این جهت حائز اهمیت است که می تواند در زمان کوتاه و با ریسک کم، موجب افزایش سرمایه، افراد و نهادهای شرکت کننده در آن، شود. توسعه مشارکت در این بازار علاوه بر اینکه برای سرمایه گذار سودآور است، سبب تامین تسهیلات برای واحدهای اقتصادی و بهبود نقدینگی آن ها و تامین سرمایه در گردش مورد نیاز آن ها خواهد شد.

شنبه، 22 شهريور 1399

تخمین زمان مطالعه:

نویسنده : تحریریه راسخون

موارد بیشتر برای شما

بازار پول (Money market)

بازار پول اساساً به بخشی از بازار مالی اشاره دارد که در آن ابزارهای مالی با نقدینگی بالا و سررسیدهای کوتاه مدت، معامله می شوند. بازار پول یک مؤلفه بازار مالی برای خرید و فروش اوراق بهادار با سررسیدهای کوتاه مدت، یک سال یا کمتر، مانند اسناد خزانه و اوراق تجاری است. بازار پول بازده کمتری را به سرمایه گذاران در پی دارد، اما محصولات متنوعی را ارائه می دهد.

همچنین برداشت پول از این بازار آسانتر است. تفاوت بازار پول با بازارهای سرمایه در این است که سرمایه گذاری در این بازار دوره زمانی کوتاهتری دارد در حالی که بازارهای سرمایه برای دوره های طولانی تر مورد استفاده قرار می گیرند.

بسیاری از افراد از این بازار برای افزایش سرمایه شرکت، استفاده می کنند. فروش اوراق تجاری، خرید سپرده های بانکی و... امکان بسیار مناسبی برای پس انداز پول در مدت کوتاه برای کسانی است که تصمیم به سرمایه گذاری کوتاه مدت دارند. ماهیت نقدشوندگی سریع اوراق بهادار که سررسید آن ها در کوتاهترین زمان ممکن است، مکانی امن را برای نگهداری نقدینگی ایجاد می کند. اما در کنار ویژگی های مثبت این بازارها باید به خطرات همراه آن مثل ریسک تورم نیز توجه کرد. (1)

هدف اصلی و نقش بازار پول چیست؟

همانطور که از نام این بازار پیداست، ابزار بازار پول یک مکانیسم سرمایه گذاری است که به بانک ها، مشاغل و دولت اجازه می دهد، نیازهای بزرگ اما کوتاه مدت سرمایه گذار را با هزینه کم تأمین کنند. آن ها در جهت تحقق این هدف دوگانه هستند که وام گیرندگان بتوانند نیازهای کوتاه مدت خود را تامین کنند و تأمین نقدینگی آسان برای وام دهندگان را برآورده کنند. مهمترین هدف بازار پول، تامین تسهیلات برای واحدهای اقتصادی و بهبود نقدینگی آن ها و تامین سرمایه در گردش است. (۲)

مزایای بازار پول

امکان نقد شوندگی بالا
آن ها به عنوان اوراق بهادار با درآمد ثابت که دارای دوره های کوتاه مدت یک سال یا کمتر هستند، امکان نقد شوندگی بالایی را ایجاد می کنند.

امنیت بالا
از آنجا که صادرکنندگان ابزار بازار پول دارای رتبه بندی اعتباری قوی هستند، به طور خودکار بدان معنی است که ابزارهای پولی که توسط آن ها صادر می شود نیز ایمن هستند.

ارزش اسمی بالا
یکی از اصلی ترین ویژگی های ابزار بازار پول این است که با ارزش اسمی بالا صادر می شوند. (۲)

ابزارهای بازار پول کدامند؟

اسناد خزانه
اسناد خزانه به دلیل ریسک پایینی که دارند، در میان سرمایه گذاران از محبوبیت خاصی برخوردار هستند، این اسناد اوراق بهادار کوتاه مدتی هستند که دولت آن ها را منتشر می کند و موعد سر رسید آن ها سه ماه، شش ماه و یکسال است. همچنین انتشار و بازخرید این اوراق توسط بانک مرکزی و به نمایندگی از دولت انجام می شود.

پذیرش بانکی

این ابزار چون از لحاظ حجم و مقدار پول از قدیمی ترین و کوچکترین ابزار بازارهای پولی هستند، دارای اهمیت کمتری هستند. در هر صورت این ابزار برای کالاهایی که هنوز از فروشنده به خریدار ارسال نشده اند، مورد تامین اعتبار قرار می گیرند. به این صورت که این اوراق به وسیله یک موسسه تجاری و در حساب یک بانک تجاری خصوصی کشیده می شوند و زمانی که این بانک اوراق را قبول کرد و مهر زد، به عنوان یک پذیرش بانکی شناسایی می شود.

اوراق تجاری

این اوراق نوعی اوراق قرضه کوتاه مدت هستند. سر رسید آن ها 270روز و کمتر است که به وسیله موسسات و شرکت های غیر مالی مورد انتشار قرار می گیرند. این اوراق برای شرکت هایی که در کوتاه ترین زمان ممکن به نقدینگی احتیاج دارند، بسیار مناسب هستند و حتی برای تامین مالی بلند مدت هم مورد استفاده قرار می گیرند.

گواهی سپرده

این ابزار یکی از مهمترین و جدیدترین ابزار در بازارهای مالی است. از اوایل دهه ۱۹۶۰ مورد استفاده قرار گرفته است و به دلیل انعطاف پذیری و تنوع، به سرعت در بین بانک های تجاری و سرمایه گذاران مورد استقبال واقع شد. (3) و (4)

توافقنامه بازخرید
یکی از ابزارهای مهم بازار پول توافقنامه باز خرید است که با نام رپو شناخته می شود. آن ها وام هایی کوتاه مدت هستند که با هدف فروش و بازخرید مجدد توسط خریداران و فروشندگان توافق شده اند. در توافقنامه بازخرید، فروشنده، اوراق بهادار را با قیمت تعیین شده به خریدار واگذار می کند و تضمین می کند که بعد از زمان مشخصی بازخرید کند. در این توافق نامه برای بازخرید، نرخ بهره ای در نظر گرفته می شود که به آن نرخ بهره رپو گفته می شود.

توافقنامه بازخرید دارای انواع مختلفی از جمله بازخرید یک شبه، بازخرید با دوره زمانی مشخص، توافقنامه بازخرید باز، بازخرید کلاسیک، توافق نامه بازخرید فروش و خرید متقابل، بازخرید نگهداری در حساب ها و توافق نامه سه طرفه است که هر کدام تعاریف و مقررات مربوط به خود را دارند. این نوع سرمایه گذاری به دلیل وجود وثیقه، ریسک پایینی دارد و مورد توجه موسسات، بانک ها و صندوق های سرمایه گذاری برای کسب سود کوتاه مدت است. (2)

عوامل تاثیر گذار بر بازار پول

تغییر در شاخص های اقتصادی جامعه معمولا سریعا تاثیر خود را بر بازار های مالی اعمال می کند و بازار پول نیز از این قاعده مستثنی نیست. ریسک نرخ بهره، ریسک بازار، ریسک تورم، ریسک تجاری، ریسک مالی، ریسک نقدینگی، ریسک نرخ ارز و ریسک کشور مواردی هستند که بازار مالی را تحت تاثیر قرار می دهند.

مواردی از قبیل نرخ بهره، نرخ ارز و تورم از جمله مواردی محسوب می شوند که در بازار پول بسیار تاثیر گذار هستند. اما ریسک تورم را می توان مهم ترین عامل تاثیر گذار در این بازار دانست که هر سرمایه گذاری قبل از شروع فعالیت در این بازار باید به آن توجه داشته باشد. مثلا اگر یک سرمایه گذار 3٪ بازده در حساب بازار پول خود داشته باشد، اما نرخ تورم 4٪ باشد، سرمایه گذار اساساً هر سال قدرت خرید را از دست می دهد.

سرمایه گذاری در بازار پول می تواند بسیار سودمند باشد، به خصوص اگر به روشی کوتاه مدت و نسبتاً ایمن برای حفظ وجه نقد خود نیاز دارید. اما معایب آن را هم باید در نظر داشت. برخی از معایب این روش شامل بازده پایین و از بین رفتن قدرت خرید است و اینکه برخی سرمایه گذاری های بازار پول بیمه سپرده نیستند. مانند هر سرمایه گذاری، سرمایه گذاری در صندوق بازار پول در برخی شرایط ایده آل و در برخی شرایط دیگر به طور بالقوه می تواند مضر باشد؛ این مساله کاملا با توجه به شرایط متفاوت است. (۵) و (۶)

چه افرادی در بازار پول حضور دارند؟

فعالیت در بازار پول توسط افراد و نهادهایی انجام می شود که تمایل دارند مازاد نقدینگی خود را برای کسب سود کوتاه مدت در اختیار افراد یا واحد های نیازمند منابع مالی قرار دهند. بانک مرکزی و سایر نهادهای مالی از جمله بانک های تجاری، صندوق های قرض الحسنه، موسسات اعتباری، صندوق های سرمایه گذاری دولت و... از جمله مهم ترین نهادهای مالی شرکت کننده در بازار پول هستند.

برخلاف بازار بورس، مکان مشخصی از لحاظ جغرافیایی برای بازار پول در نظر گرفته نمی شود و همان بانک ها و موسسات اعتباری غیر بانکی و سایر جایگاه هایی که معاملات این بازار در آن ها انجام می شود، بازار پول را تشکیل می دهند. (7) و (۸)

کاربردهای بازار پول

تامین وجوه

ابزار بازار پول به تأمین بودجه کوتاه مدت برای مؤسسات خصوصی و دولتی که به منبع مالی برای فراهم کردن سرمایه در گردش نیاز دارند، کمک می کند.

استفاده از مازاد بودجه

ابزارهای بازار پول فرصتی را برای بانک ها و موسسات مالی فراهم می کنند تا برای مدت زمانی اندک از بودجه مازاد خود با سودآوری استفاده کنند. آن ها شامل بانک های تجاری و همچنین شرکت های بزرگ غیر مالی و غیره می شوند.

نیازی به وام گرفتن از بانک ها نیست

در صورت توسعه بازار پول، نیازی به وام گرفتن از بانک تجاری و مرکزی نیست. در حقیقت اگر کمبود پول نقد وجود داشته باشد، می توانند بخشی از وام های خود را از بازار پول پس بگیرند. همچنین، اکثر بانک های تجاری ترجیح می دهند وام خود را پس بگیرند تا اینکه از بانک های مرکزی وام هایی با نرخ سود بالاتر را دریافت کنند.

کمک به دولت

ابزارهای بازار پول در قرض گرفتن وجوه کوتاه مدت بر اساس اسناد خزانه با نرخ بهره پایین به دولت کمک می کند. اگر دولت مجبور شود پول کاغذی، صادر کند یا از بانک مرکزی قرض بگیرد، منجر به فشار تورمی در اقتصاد خواهد شد.

کمک به سیاست پولی

وجود بازار پولی که به خوبی توسعه یافته باشد، به پیاده سازی موفقیت آمیز سیاست های پولی بانک مرکزی کمک خواهد کرد. فقط از طریق بازار پول است که بانک های مرکزی می توانند سیستم بانکی و بنابراین تجارت و صنعت را تحت کنترل خود درآورند.

کمک به تحرک مالی

بازار پول با هموار سازی انتقال وجوه از یک بخش به بخش دیگر، به ثبات مالی کمک می کند. تحرک مالی برای توسعه تجارت و صنعت از اهمیت بالایی برخوردار است.

تقویت نقدینگی و ایمنی

جدا از تشویق به پس انداز و سرمایه گذاری، ابزارهای بازار پول نقدینگی و ایمنی دارایی های مالی را تقویت می کنند.

تعادل بین تقاضا و تأمین بودجه

بازار پول با تخصیص پس انداز در کانال های سرمایه گذاری، تعادل بین تقاضا و عرضه وام های قابل پرداخت را ایجاد می کند.

صرفه جویی در استفاده از پول نقد

ابزار بازار پول شامل دارایی هایی است که پول نقد نیستند اما معادل پول نقد هستند. به این ترتیب در صرفه جویی در استفاده از پول نقد کمک می کند. از این رو می توان آن را راهی مناسب برای انتقال وجه از یک مکان به مکان دیگر در نظر گرفت. (۲)

راهکارهای توسعه بازار پول

برای موفقیت در بازار های مالی، اولین قدم شناخت و آگاهی است. بی شک آشنایی کافی با انواع بازار مالی و مزایا و خطرات احتمالی آن ها می تواند موجب موفقیت در سرمایه گذاری در این بازار شود. توسعه بازارهای مالی علاوه بر افزایش ثبات اقتصادی به ثبات سیاسی کشورها نیز کمک شایانی می کند؛ بنابراین توجه به بازار پول، به عنوان بخش مهمی از بازارهای مالی بسیار حائز اهمیت است. از راهکارهایی که برای توسعه بازار مالی باید به آن توجه شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:

استقلال بانک مرکزی، به این معنا که بانک مرکزی بتواند سیاست های پولی خود را به طور مستقل از فشارهای سیاسی و با توجه به مصالح اقتصادی پیش ببرد.

شورای پول و اعتبار رکن اصلی بانک مرکزی است که سیاست گذاری های این شورا باید مستقل از تصمیم گیری های بودجه ای دولت باشد.

سوق دادن منابع بانکی به بخش های تولیدی و جلوگیری از ورود این منابع به فعالیت های سوداگرانه و غیر تولیدی.

افزایش تنوع در ابزارهای پولی متناسب با بانکداری اسلامی.

کاهش بدهی بانک ها و مطالبات غیر جاری به بانک مرکزی که با ایجاد نظارت قوی بر عملکرد بانک ها و به وجود آوردن ثبات بر اقتصاد و مواردی دیگر امکان پذیر است.