صنعت گردشگری قربانی مشکلات مالی و کمبود بودجه

امسال صنعت گردشگری و توریسم در همه کشورهای دنیا تحت تاثیر بیماری کرونا وضع نابسامانی را تجربه می کند. از آنجا که این بیماری در محیط های پر تراکم سریع تر منتشر می شود، برای جلوگیری از انتشار آن بسیاری از مکان های توریستی و سیاحتی به حالت تعطیل درآمدند.

وسایل نقلیه مانند هواپیما قطار و اتوبوس جزو مکان های پر خطر در انتشار این بیماری هستند و به همین جهت راه های مسافرت نیز عملاً مسدود شد.

مهمانپذیرها و هتل ها به تعطیلی طولانی مدت کشیده شدند. در کشور ما، هم توریسم خارجی و هم توریسم داخلی از جمله توریسم زیارتی عملاً به سمت تعطیلی کشیده شد که البته در اکثر کشورهای جهان این اتفاق گریز ناپذیر بود.

علاوه بر مشکلات ناشی از کرونا، تحریم های اقتصادی علیه کشورمان و مشکلات به وجود آمده بر اثر آن، عملاً اولویت پرداختن به دغدغه های گردشگری و صنعت توریسم را کم رنگ کرد.

صنعت گردشگری در عبور از بحران ها

مشکلات اقتصادی در کشورمان که به علت تحریم های یک جانبه آمریکا به وجود آمده است، باعث شده منبع اصلی درآمدی کشور یعنی فروش نفت به میزان بسیار زیادی کاهش پیدا کند و طبیعتاً سایر درآمدهای دولت در بخش های دیگری که اولویت های بیشتری دارند، هزینه شود.

کاهش فروش نفت باعث بالا رفتن قیمت ارز در کشورمان شده و همین موضوع باعث شده تا بسیاری از صنایع تولیدی و خدماتی دچار بحران های مالی و اقتصادی شوند.

به حداقل رساندن ظرفیت های تولیدی و خدماتی، تعدیل نیرو و حتی گاهی بسته شدن بسیاری از کارخانه ها و دفاتر خدماتی از جمله دفاتر خدماتی توریستی و هواپیمایی، متاسفانه به بحران بیکاری دامن زده و باعث از دست رفتن بسیاری از مشاغل شده است. هزینه های اضافی تحمیل شده از ناحیه مشکلات به وجود آمده باعث شده تا بخشی از توان اقتصادی دولت صرف سر پا نگاه داشتن بسیاری از این بنگاه های اقتصادی شود.

کنترل تورم و حفظ حداقل قدرت خرید اقشار جامعه، از مشکلاتی است که دولت در صدد حل آن ها یا به حداقل رساندن تاثیرات آن هاست. برقراری بیمه های بیکاری هر چند نه به صورت کامل، باعث تحمیل بار مالی بیشتری به ارکان اقتصادی دولت می شود.

از طرف دیگر مواجهه با این بیماری گسترده شده در جهان یعنی کرونا و با توجه به عدم وجود درمان قطعی برای این بیماری و همینطور واکسن موثری تا امروز، سیستم های بهداشتی و مراقبتی دنیا با یک شوک بزرگ مواجه شدند. از جمله در کشور ما بخش بزرگی از سیستم بهداشت و درمان چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی و دانشگاهی در مسیر مبارزه با این بیماری دچار مشکلات فراوانی شدند.

داروهای کمیاب و گران قیمت، سیستم های اکسیژن رسانی و ونتیلاتور و بخش های ایزوله ای که مورد نیاز برای کنترل این بیماری هستند، همه و همه هزینه ی بسیار زیادی به بیمارستان ها و مراکز درمانی تحمیل کرده اند. از طرف دیگر آزمایش های مورد نیاز برای شناسایی بیماران احتمالی بسیار گران قیمت بوده و هزینه بالای آن ها تأثیر منفی بر روند کنترل بیماری داشته است.

در این شرایط بهترین توصیه پزشکان و اپیدمیولوژیست ها قطع زنجیره سرایت بیماری از طریق انجام قرنطینه های وسیع و طولانی مدت در جامعه است. البته انجام قرنطینه های وسیع خود باعث تحمیل مشکلات بیشتر به اقتصاد ضربه خورده ناشی از تحریم های آمریکا خواهد شد، به این صورت که تعطیلی کامل کسب و کارهای بی رونق فعلی آخرین راه های درآمدی جامعه را نیز مسدود می کند و چه بسا بحران های اقتصادی به بحران های اجتماعی نیز کشیده شود. طبیعتاً این وضعیت دشوار جایی برای پرداختن مسئولین امر به مباحثی چون رونق گردشگری نخواهد گذاشت.

از تنگناها فرصت بسازیم

وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی متولی رسمی توریسم و گردشگری در کشور ما است. این وزارتخانه که مدت زیادی از تاسیس آن نگذشته است، سعی داشته در زمینه های مختلف با جذب سرمایه گذاری و منابع مالی، در جهت ارتقا و حفظ میراث فرهنگی، گسترش صنعت گردشگری و حمایت از صنایع دستی و مشاغل مربوط به آن، باعث رونق این بخش گردد.

با نگاهی به دفتر تسهیلات و تامین منابع این وزارتخانه و با بررسی شرح وظایف آن متوجه تعدد بسیار زیاد کارکردهای این نهاد می شویم. برای مثال این دفتر مسئول بررسی های لازم به منظور پیش بینی راهکارهای مناسب برای جذب منابع و سرمایه های داخلی و خارجی است. همینطور تخصیص تسهیلات اعتباری و فراهم نمودن امکانات استفاده از اعتبارات صندوق توسعه ملی و بانک های عامل به عهده این دفتر می باشد. فراهم کردن بسترهای لازم برای ایجاد تاسیسات زیربنایی صنعت توریسم و مراکز خدماتی فرهنگی و رفاهی از مهمترین وظایف این دفتر به شمار می آید. (1)

با نگاهی گذرا به موارد برشمرده متوجه می شویم تامین بودجه و منابع مالی، پایه و اساس گسترش فعالیت های این وزارتخانه می باشد. مشکلات شرایط امروز کشور ما، تنگناهای بسیار زیادی را به این وزارتخانه و متعاقب آن بحث میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی تحمیل کرده است.

با تمام مشکلات و موانع برشمرده که بیماری همه گیر کرونا به آن دامن زده است، از یک امر نباید غافل شد و آن اینکه از این فرصت رکود باید استفاده کرد و با سهیم کردن بخش خصوصی در جهت بازسازی و تقویت بنیه های گردشگری از جمله گسترش صنعت حمل و نقل، به سازی و آماده سازی هتل ها و مهمانسراها و ایجاد امکانات متناسب در مناطق گردشگری و جاذبه های توریستی، خود را آماده فردای گذر از بحران های اقتصادی و این بیماری عالم گیر کرونا کنیم.

از کارهای دیگری که در جهت آماده سازی صنعت گردشگری در این روزهای کسادی و بی رونقی شایان توجه است، بحث تبلیغات و شناساندن جاذبه های گردشگری سیاحتی و زیارتی کشورمان در عرصه بین المللی است. شاید کم هزینه ترین کاری که این روزها بتوان انجام داد، معرفی زیبایی ها و شگفتی های کشورمان از طریق فضای مجازی به کشورهای دیگر باشد.

طبیعتاً مردم در کشورهای همسایه با توجه به اشتراکات عمیق دینی و فرهنگی، گروه هدف گسترده ای هستند که با شناساندن هر چه بیشتر کشور عزیزمان می توانیم با تبلیغات موثر در آن ها انگیزه سفر ایجاد کنیم. نزدیکی فاصله و کاهش هزینه های حمل و نقل، زیبایی های بی نظیر و چهارفصل ایران، اماکن زیارتی مقدس و همینطور آثار و میراث فرهنگی گسترده کشورمان از جمله مواردی است که برای همسایگان ما انگیزه سفر در فردای گذر از بحران ها ایجاد خواهد نمود.

احیای میراث فرهنگی یعنی احیای گردشگری

یکی از مواردی که کمبود منابع می تواند آسیب های فراوانی به آن وارد کند، موضوع مرمت، احیا و نگهداری آثار تاریخی در بخش میراث فرهنگی است. با یک مثال این موضوع را پی می گیریم؛ تصور کنید فردی در خانواده ای دچار یک بیماری سخت شده است و به هر دلیل، وضعیت اقتصادی خانواده امکان مداوای سریع و به موقع فرد بیمار را نمی دهد. معمولاً در چنین شرایطی اعضای خانواده با توسل به هر شیوه ای جهت دریافت کمک اقدام خواهند کرد. ارزش جان یک انسان در یک خانواده آنقدر بالاست که طبیعتاً این اقدامات ارزش حفظ آن را داشته باشد.

میراث فرهنگی و تاریخی یک کشور مانند اعضای خانواده آن کشور به شمار می رود با از دست رفتن یک میراث به یادگار مانده از پس قرن ها هیچ چیز دیگری جایگزین آن نمی شود و عضوی از خانواده آن کشور برای همیشه از میان می رود. نهادهای فرهنگی بین المللی از جمله یونسکو معمولاً در چنین شرایطی برای حفظ آثار جهانی و منطقه ای علی الخصوص آن دسته که دارای ثبت جهانی نیز هستند، وام های بعضاً بلاعوض در اختیار سازمان های متولی در کشورها می گذارد. به جا است با استفاده از این منابع در جهت حفظ و مرمت میراث فرهنگی همه اقدامات لازم انجام گردد. معاونت گردشگری وزارت میراث فرهنگی هم وام هایی با شرایط تسهیل شده برای بخشهای متضرر از بحران کرونا در نظر گرفته است. (2)

صنایع دستی یادگار فرهنگ

بخش دیگری که در این شرایط و بحران های اقتصادی ناشی از کرونا بسیار دچار آسیب شده، بازار بدون مشتری مانده ی صنایع دستی در کشور است. طیف وسیعی از محصولات تولید شده در کشور ما به واسطه اصالت تولید و استفاده از مواد اولیه منحصر به فرد، از کیفیت بالایی برخوردار است که البته همین ویژگی ها از علل پرطرفدار بودن محصولات در نزد گردشگران خارجی و داخلی است. با توجه به اینکه بسیاری از تولید کنندگان صنایع دستی از طریق فروش این محصولات ارتزاق می کنند و با توجه به رکود و سکون صنعت گردشگری، باید پذیرفت که بسیاری از این تولیدکنندگان در شرایط سخت و نابسامان اقتصادی به سر می برند.

معمولاً تولیدکنندگان صنایع دستی در کسب و کارهای کوچک خانگی و خانوادگی به فعالیت می پردازند و از آنجا که معمولاً اتحادیه، صنف و یا متولی مشخصی مسئولیت حمایت از این کسب و کارها را به عهده ندارد، از نظر حمایت های اقتصادی از پشتیبانی لازم برخوردار نیستند. وزارت میراث فرهنگی لازم است با شناسایی و حمایت از این دسته تولیدکنندگان حتی المقدور با اعطای وام هایی با شرایط آسان امکان گذار هر چه راحت تر برای این قشر آسیب پذیر را فراهم نماید.

اتکا به درآمدهای تک محصولی معمولاً برای کشورها به عنوان یک ضعف شناسایی می شود. درآمدهای ناشی از نفت، گاز و پتروشیمی از جمله درآمدهایی هستند که متاسفانه با مانع تراشی های بین المللی و یا مثلا با این قبیل تحریم ها با مشکلات زیادی مواجه می شوند. کشوری که درآمدهای متنوعی از طرق مختلف، از جمله صنعت گردشگری ایجاد کرده باشد، کمتر تحت تاثیر مناسبات خصمانه بین المللی قرار می گیرد.

کشور کوبا دهه ها است زیر فشار تحریم های آمریکا قرار دارد؛ اما از آنجا که این کشور توانسته است با جذب توریست و گردشگرهای زیادی از سراسردنیا درآمدهای مناسبی برای خود ایجاد کند، مشکلات ناشی از تحریم ها قابل تحمل شده اند. (3)

طرحی نو در اندازیم

کشور ما با توجه به قابلیت های بسیار زیادی که در زمینه انواع گردشگری از جمله گردشگری زیارتی اکوتوریسم، آثار فرهنگی و باستانی و عرضه صنایع دستی دارد، می تواند از این فرصت ها برای ایجاد یک بازار پر رونق بین المللی و شناخته شده استفاده کند. با اصلاح و تغییر قوانین دست و پا گیر و ایجاد تسهیلات بیشتر برای گردشگران خارجی می توان شاهد سِیلی از حضور آن ها در جای جای کشور پهناورمان باشیم.

کمتر کشوری در دنیا وجود دارد مانند ایران که در یک زمان در کوهستان های زاگرس قابلیت اسکی کردن وجود داشته باشد و در فاصله کمتر از یک ساعت پرواز، شنا کردن در آب های نیلگون خلیج فارس مهیا باشد. تنوع اقوام فرهنگ ها زبان ها و گویش ها و آداب و رسوم مربوط به هر کدام و فولکلور های متنوع موجود در کشور از جاذبه هایی است که در کمتر جایی از جهان وجود دارد.

همه این ها ظرفیت های عظیمی برای گردشگری ایجاد می کند که در صورت عملی شدن هم مانع از انزوای سیاسی و اقتصادی کشورمان می شود و هم درآمدهای سرشاری برای میهنمان به ارمغان می آورد. در این شرایط صنعت گردشگری یکی از چرخ های عظیم اقتصاد ایران را به گردش در خواهد آورد.

با شناخت ظرفیت ها و توانمندی ها و استفاده از تخصص کارشناسان این حوزه و همینطور با گذر از بعضی تنگ نظری ها و حب و بغض ها، می توان آینده ای درخشان در زمینه گردشگری برای ایران مهیا نمود. امروز گردشگری، علمی است که به عنوان یکی از شاخه های اقتصاد مورد توجه همه کشورهای دنیا قرار گرفته است.

رقابت زیادی در این زمینه وجود دارد و فرصت ها منتظر نمی مانند. چه خوب است که با تجربه از بحران ها و وضعیت سخت اقتصادی امروز راه را برای فکرهای نو در عرصه های جدید باز کنیم و از مواهب خدادادی به این آب و خاک برای اعتلای رفاه و افزایش آسایش مردم نجیب این کشور استفاده کنیم.

پی نوشتها