هنر نزد ایرانیان است هنوز؟ بررسی ظرفیت تولید آثار هنری در استان‌های مقصد گردشگران خارجی

هنر و معماری در ایران، فرهنگ 5 هزار ساله این مرز و بوم را منعکس می کند که در طول تاریخ، پیشرفت‌های چشمگیری نیز داشته است. خلق صنایع دستی توسط انسان، به ‌نوعی، نماد فرهنگ و هویت او نیز محسوب می‌شود. اهمیت صنایع دستی از جنبه‌های مختلف از جمله فرهنگی و اقتصادی بر همگان آشکار است. توجه به مقوله فرهنگی منجر به حفظ میراث و مهارت‌های سنتی و هنری می‌شود. از جنبه اقتصادی نیز اهمیت آن در ایجاد پتانسیل بالا جهت افزایش صادرات، اشتغال زایی، ارزش افزوده و درآمد ارزی نهفته است.

دوشنبه، 15 ارديبهشت 1399

تخمین زمان مطالعه:

نویسنده : تحریریه راسخون

موارد بیشتر برای شما

بررسی ظرفیت تولید آثار هنری در استان‌های مقصد گردشگران خارجی

هنر صنایع دستی و خلق آثار هنری در ایران، از هزاران سال پیش آغاز شده است و به صورت میراث ماندگاری از گذشتگان تا به امروز برای ما به یادگار مانده است. این آثار هر یک به تنهایی گذشته درخشان و تمدن باستانی ایران را به تصویر می کشند.

هنر و معماری در ایران فرهنگ 5 هزار ساله این مرز و بوم را منعکس می کند که در طول تاریخ پیشرفت‌های چشمگیری نیز داشته است. تعداد زیادی از هنرمندان ایرانی آثار بسیار فاخر و زیبایی در طول این دوران از خود به یادگار گذاشته اند که در سراسر جهان شناخته شده است.

فرش‌های ایرانی زیبا، مینیاتور، قلم کاری و سایر هنرهایی که امروزه در موزه های معروفی نگه داری می شوند، از این دسته به شمار می روند.

به دلیل پتانسیل بالا و شرایط جغرافیایی، ایران از گذشته تا به امروز یکی از قطب‌های اصلی صنایع دستی جهان و یکی از بزرگترین و مشهورترین تولید کنندگان و صادر کنندگان صنایع دستی به شمار می رود (1). بی تردید علاقه ایرانیان به هنر و استعداد و خلاقیت آنان نیز بی تاثیر نبوده و از عوامل مهم دوام هنر صنایع دستی در ایران بوده است.

خلق صنایع دستی توسط انسان، به ‌نوعی، نماد فرهنگ و هویت او نیز محسوب می‌شود. اهمیت صنایع دستی از جنبه‌های مختلف از جمله فرهنگی و اقتصادی بر همگان آشکار است. توجه به مقوله فرهنگی، منجر به حفظ میراث و مهارت‌های سنتی و هنری می‌شود.

از جنبه اقتصادی نیز اهمیت آن در ایجاد پتانسیل بالا جهت افزایش صادرات، اشتغال زایی، ارزش افزوده و درآمد ارزی نهفته است (2).

امروزه تاثیر متقابل صنایع دستی در صنعت گردشگری بر همگان آشکار شده است؛ چرا که به تجربه دریافته اند که آثار هنری و صنایع دستی یکی از عوامل بسیار مهم در جذب گردشگر به شمار می آید، که در نهایت منجر به رشد، گسترش و توسعه صنایع دستی و بهبود کیفیت آن نیز می‌شود.

در کشورهای در حال توسعه همانند ایران، نیاز به ترویج و رشد صنعت گردشگری به موازات صنایع غیر رسمی، احساس می‌شو.، زیرا هر دو، ترکیی منطقی و قدرتمند در جهت دستیابی به برخی اهداف توسعه ایجاد می کنند.

صنعت غیر رسمی صنایع دستی نیز به تنهایی در جوامع محروم سبب تقویت و توسعه اقتصاد و کاهش بیکاری و وسیله‌ای برای تامین معاش بسیاری از مردم به شمار می رود (3).

تجربه کشورهای مختلف در امر گردشگری نشان می دهد که رونق تولید و فروش صنایع دستی یکی از بهترین راه‌های ارزآوری و جذب گردشگران خارجی است.

جذب و ورود گردشگران به یک منطقه، سرمایه گذاری در بخش های غیرگردشگری را نیز تحریک کرده و منجر به توسعه منطقه ای نیز می شود. منافع و آثار مطلوب اقتصادی گردشگری محدود به افزایش فعالیت های هتل، رستوران ها، حمل ونقل داخلی وصنایع دستی نبوده و کلیه بخش های اقتصادی نیز تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.

امروزه تولید صنایع دستی، یکی از فعالیت‌های ویژه و اصلی در حوزه گردشگری محسوب می‌شود و نقش مهمی در اشتغال زایی دارد. در دهه های گذشته، گردشگری همواره رو به رشد بوده و یکی از بزرگترین بخش های اقتصادی جهان را شامل می‌شود. تعداد گردشگران بین المللی با وجود همه بحران های سیاسی، جنگ و رکود اقتصادی، بحران سرمایه داری درمناطق مختلف جهان از دهه 1950 میلادی تاکنون همواره رو به افزایش بوده است.

ممکن است در مناطقی از جهان دچار رکود و در زمان کوتاه دچار کاهش شو؛د اما برآیند جهانی آن همیشه مثبت و دارای رشد زیادی بوده است. به طوری که تعداد گردشگر بین المللی از 25 میلیون نفر در سال 1950به 278 میلیون نفر در سال 1980 و به 687 میلیون نفر در سال 2000 و در نهایت به 1 میلیارد نفر در سال 2013 رسیده است (4) .

افزایش تعداد گردشگر بین المللی به معنای افزایش درآمد ارزی است. براساس آمار سازمان جهانی گردشگری، درآمد حاصل از صنعت گردشگری در جهان، از میزان 1/481 میلیارد دلار در سال 2000 به مقدار بیش از 1100 میلیارد دلار در سال 2013 رسیده است (5) .

بر اساس آمار همین سازمان، صنعت گردشگری بیشترین نرخ رشد را در میان سایر بخشهای اقتصادی در سه دهه اخیر داشته است،. به گونه ای که امروزه گردشگری به بزرگترین بخش اشتغال اقتصاد جهانی تبدیل شده است و در حدود 10 درصد تولید ناخالص داخلی جهانی را تولید می کند.

تولیدات صنایع دستی در ایران به عنوان کشوری کهن، بسیار متنوع و منحصر به فرد است. به طوری که تنوع آن به 150 رشته می رسد (4). با توجه به نقش و اهمیت صنعت گردشگری در ایران، توجه مسئولان به این صنعت و بکارگیری آن در حوزه گردشگری بیش از پیش احساس می‌شود که در این میان به دلیل داشتن پتانسیل‌های موجود در در تمام استان ها، هیچ کدام ازآنها از این قاعده مستثنی نمی شوند.

صنایع دستی بهترین ابزار جهت بازگو کردن سبک زندگی اقوام مختلف است. از این رو صنایع دستی بخش مهمی از صنعت گردشگری را شامل می‌شود که تولید و فروش آن دو هدف اساسی را دنبال می کند. نخست معرفی فرهنگ آن کشور به گردشگران خارجی و دوم افزایش درآمد ارزی و رونق اقتصادی است.

رونق تولید و فروش صنایع دستی، منجر به ترویج و حمایت از کسب و کارهای تجاری کوچک و محلی می‌شود که در نهایت این تولیدات می توانند به کالاهای صادراتی تبدیل شوند و یا با فروش آن به گردشگران خارجی می توان کسب درآمد کرد. بنابراین تولید صنایع دستی نقش مهمی در اقتصاد جوامع سنتی و کوچک و در ابعاد بزرگتر سبب پیشرفت صنعت گردشگری در کل کشور می‌شود.

صنایع دستی در اقتصاد ایران

دسترسی راحت به ابزار کار و مواد اولیه، آموزش آسان آن به تمامی گروه ها، قابلیت توسعه در مناطق شهری، روستایی و عشایری و نیاز نداشتن به کارشناسان خارجی، از عوامل مهمی است که ارزآوری و اشتغال زایی در این حوزه را ممکن می‌کند.

براساس اعلام بانک مرکزی ایران، میزان درآمد در بخش گردشگری بیش از 11میلیارد یعنی 3 درصد از تولید ناخالص داخلی است، در حالی که سهم صنعت گردشگری در تولید ناخالص داخلی کشورهای پیشرفته، بین 8 تا 16 درصد است.

گزارشات نشان می دهد که ایران، از نظر ارزآوری در بخش صنایع دستی و تولید ناخالص داخلی، در رتبه سی ام جهانی قرار گرفته است. در حالی که کشورهایی با سطح پایین تری از سرمایه‌های انسانی مانند کشور هند در جایگاه بهتری نسبت به ایران قرار گرفته اند (9).

صنایع دستی راهکاری در جهت افزایش ارزآوری است؛ بنابراین نیاز به ارائه راهکارهای اساسی در جهت افزایش جایگاه صنایع دستی ایرانی احساس می‌شود.

صنعت گردشگری در استان‌های مختلف ایران

ایران کشور پهناوری با جاذبه‌های گردشگری تاریخی و طبیعی بسیاری است. چه برای گردشگران خارجی و چه داخلی. به طوری که برخی منابع ایران را جزو 10 کشور برتر دنیا می دانند. ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری، تنوع گردشگری و تنوع صنایع دستی به ترتیب جزو 10، 5 و 3 کشور اول جهان است (5).

جاذبه های فراوان تاریخی، فرهنگی، مذهبی، شهری، روستایی، ساحلی، کوهستانی، همراه با تنوع اقلیمی و مهمان نوازی ایرانیان، این کشور را در وضعیت مناسبی برای جذب سهم عمده ای از گردشگران بین المللی قرار داده است.

آمار سال‌های گذشته نشان می دهد که استان‌های خراسان رضوى، ایلام، آذربایجان غربى، اردبیل، آذربایجان شرقى، تهران، خوزستان، گیلان، سیستان و بلوچستان و کردستان بیشترین جذب گردشگر خارجی را به خود اختصاص داده اند. در این میان، استان کردستان به دلیل هم‌جواری با کشور عراق، به یکی از قطب‌های مهم گردشگری ایران تبدیل شده است.

راهکارهایی در جهت افزایش فروش صنایع دستی به گردشگران خارجی

اغلب برنامه تورهای گردشگری به صورتی است که در طی برگزاری تور، فرصت هایی برای خرید سوغاتی از جمله صنایع دستی و آثار هنری نیز فراهم می شود. ارائه برنامه هایی از جمله موسیقی محلی، معرفی غذاهای سنتی و محلی و صنایع دستی مواردی است که می توان گردشگران را با سبک زندگی آن منطقه آشنا کرد که سبب برجسته شدن چشم اندازهای محلی برای گردشگران و افزایش فروش محصولات مختلف می‌شود.

از جمله مواردی که در افزایش فروش صنایع دستی اهمیت دارد، انتخاب رنگ و طرح است. رنگ‌ها و طرح هایی که قومیت‌های مختلف در ساخت صنایع دستی استفاده می کنند، زبان گویای اعتقادات و آداب و رسوم آن منطقه است. طراحی و رنگ آمیزی‌های جذاب به کار رفته در صنایع دستی، بر میزان افزایش فروش این محصولات اثر گذار است.

نوع بسته بندی، از دیگر عوامل موثر بر افزایش فروش صنایع دستی است. طراحی و رنگ بسته بندی بسیار مهم است. همچنین بسته‌بندی صحیح و متناسب با ارزش معنوی و فرهنگی صنایع دستی، از ویژگی‌های مهم این محصولات است که سبب حفظ جایگاه، اهمیت به محصولات صنایع دستی و شناسنامه‌دار‌کردن محصولات می‌شودکه نهایتا افزایش فروش و صادرات آن‌ را به دنبال خواهد داشت (6) .

بازاریابی مناسب، از دیگر راهکارهای افزایش فروش تولیدات دستی است. نتایج تحقیقات کومار در سال 2019 نشان می‌دهد که اغلب تولید کنندگان، به دور از اطلاعات دقیق و مطالبات بازار قرار دارند. موفقیت در فروش محصولات صنایع دستی به میزان زیادی، به شناخت دقیق بازار و نیاز مصرف کنندگان بستگی دارد.

توجه به نیازها و سلیقه‌های موجود در بازار و شناخت دقیق بازار هدف در داخل و خارج از کشور احتمال فروش و ارزآوری از این راه را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد (7). ابوطالبی، عطاری و بیدرام (1393) در پژوهشی، نداشتن بازاریابی مناسب را یکی از مهمترین مشکلات فروش صنایع دستی بیان کرده اند.

هنری که ریشه در فرهنگ و تاریخ اقوام دارد، در هر زمان از ارزش والایی برخوردار است که همراه با هنر دیگری به نام بازاریابی با ایجاد تقاضا جایگاه صنایع دستی را در زندگی مردم پررنگ‌تر می کند. نتایج تحقیق امیرراشد (1387) با بررسی عوامل مؤثر بر تولید و فروش صنایع دستی در شهر تبریز، نشان می دهد که عوامل شناختی، کیفی، تبلیغات و بازاریابی و اقتصادی به ترتیب بیشترین تأثیرگذاری را بر تولید و فروش صنایع دستی دارند (6).

بدون بازاریابی، تولید سودی ندارد. بنابراین می توان نتیجه گیری کرد که یکی از مهمترین راه‌های افزایش فروش صنایع دستی در ایران بازاریابی الکترونیک است.

کیفیت تولیدات صنایع دستی، از دیگر عوامل موثر بر افزایش فروش این محصولات است. ارتقای کیفیت تولیدات در جهت رونق این صنعت باید مورد نظر قرار گیرد. در پاسخ به تقاضای گردشگران، معمولا صنایع دستی به صورت انبوه تولید می‌شود که در این حالت، کیفیت همراه با کمیت باید مد نظر قرار گیرد.

در این میان، تقاضای بیشتر برای صنایع دستی محلی و سنتی معمولا به کاهش و افت کیفیت این محصولات منجر می‌شود که این امر، از دغدغه‌های اصلی مسئولان میراث فرهنگی و صنایع دستی است. علاوه بر موارد ذکر شده، کیفیت و موقعیت مکان عرضه و فروش، نحوه دسترسی به این بازارها نیز، از جمله اصولی است که باید به آن توجه شود.

در انتها برند سازی صنایع دستی نیز نقش مهمی در معرفی و افزایش فروش آن دارد. برند سازی صنایع دستی به عنوان یک هدف باید مورد بررسی قرار گیرد زیرا به تبع آن توجه و مصرف این محصولات افزایش خواهد یافت (6) .

راهکارهایی در جهت حمایت از صنایع دستی

ایجاد و تقویت تعاونی‌های صادرکنندگان صنایع دستی

فراهم کردن تسهیلات مناسب و ارزان قیمت در جهت فروش محصولات به صورت شرایط مناسب و ارزان ارسال کالا و فراهم آوردن خدمات مناسب در زمینه حمل و نقل و تحویل سالم و به موقع محصولات (8)

برپایی نمایشگاه‌های صنایع دستی در داخل کشور و در سطح بین المللی

راه اندازی بازارچه های دائمی صنایع دستی در جهت ارائه آسان محصولات تولیدکنندگان

ایجاد مکان هایی برای نمایش هنرهای دستی هنرمندان که بتوانند محصولات خود را با هزینه‌ای ارزانتر به نمایش بگذارند (9) .

ایجاد کارگاه‌های آموزشی به منظور ترویج یادگیری هنرهای سنتی و به کارگیری نیروهای جوان در تولید و فروش محصولات

راه اندازی بانک اطلاعات جامع صنایع دستی و ترویج خرید و فروش محصولات از طریق بازاریابی اینترنتی و تجارت الکترونیک (10) .

پوشش بیمه برای نیروهای کار و تولیدات صنایع دستی

مشارکت سازمان صدا و سیما در جهت تبلیغ صنایع دستی و ایجاد افزایش تقاضا

شناسایی هنرمندان فعال در این صنعت و اعطای تسهیلات حمایتی و وام هایی با بهره پایین به صنعتگران به خصوص در روستاها (11)

حمایت از هنرمندان تولید کننده در جهت کاهش قیمت تمام شده محصولات بدون کاهش کیفیت محصول

در نهایت برای بهبود وضعیت کسب و کار در این بخش به جز مواردی که در بالا ذکر شد افزایش حمایت‌ها و توجهات بیشتر در بخش صنایع دستی سبب افزایش تقاضا برای این محصولات می‌شود که به تبع آن افزایش تولیدات، میزان صادرات و ارزآوری بیشتر را به همراه دارد.

پی نوشتها