سردرد ناشي از ورزش

مقدمه:

سردرد يکي از شايع ترين شکاياتي است که طبيب با آن مواجه مي شود و در شکل مزمن يا عود کننده براي بيمار بسيار رنج آور بوده و موجب اختلال در اعمال و عملکرد روزمره وي مي شود. در فرد ورزشکار سردرد ممکن است باعث اختلال در فعاليت هاي تمريني و اجراي مسابقات شود و مي تواند به شدت طرح و برنامه ريزي ورزشي را مختل نمايد.

مکانيسم سردرد:

نسج مغز، شبکه کوروئيد بطن ها در جمجمه و نيز جمجمه استخواني به درد حساس نيستند و از عناصر دردناک به شمار نمي روند. اما تمام بافت هاي خارج جمجمه اي مانند پوست، فاسيا، عضلات و تعدادي از ساختمان هاي داخل جمجمه اي مثل سينوس هاي وريدي بزرگ و شريان هاي داخل دورا (Dura)، شريان هاي مغزي در قاعده مغز، سخت شامه در قاعده جمجمه و اعصاب داخل جمجمه، نسبت به درد حساسيت دارند و هرگاه يکي از اين ارگان ها تحت فشار قرار گيرد، اتساع يابد، تحريک شود و يا دچار التهاب شود سردرد ايجاد مي شود. به طور کلي مکانيسم هاي ايجاد سردرد عبارتند از، گشاد شدن عروق داخل و خارج جمجمه اي، التهاب عروق داخلي و خارجي جمجمه، التهاب و عفونت ساختمان هاي داخل يا خارج جمجمه، انقباض ممتد عضلات کاسه سر و گردن، کشش و فشار بر عروق حلقه و يليس، تغييرات فشار در داخل جمجمه و فشار بر اعصاب حاوي رشته هاي درد.

علل سردرد (اتيولوژي):

عامل سردرد متعدد بوده و معمولا خوش خيم مي باشند و ممکن است سردرد زودرس ترين مشخصه اصلي يک بيماري سيستميک يا داخل جمجمه اي جدي باشد. لذا تعين علت آن نياز به بررسي کامل و سيستميک دارد. سردرد ايجاد شده در يک فرد ورزشکار مي تواند به يکي از علل گوناگون ذکر شده باشد لذا در برخورد با آن بايد به صورت ابتدايي با گرفتن شرح حال کامل، معاينه فيزيکي دقيق و بررسي کامل صورت گيرد. زيرا تشخيص زودرس علت تعدادي از اين سردردها بسيار مهم است مثلا خونريزي داخل جمجمه اي که در اثر ضربه در ورزش ايجاد مي شود و يا مننژيت که نياز به درمان فوري دارد و يا تومورها. در يک بررسي 2 درصد افرادي که با فعاليت دچار سردرد مي شدند. مبتلا به تومور مغزي بودند .
در يک فرد ورزشکار علاوه بر بررسي علل شايع سردرد ( مانند خونريزي داخل جمجمه اي، مننژيت، انسفاليت، تومورها، ميگرن، کلاستر، سردرد انقباض عضلاني و ...) بايد به دو گروه از سردردها:
الف) سر دردهاي بعد از ضربه
ب) سردردهاي وابسته به فعاليت
که مي توانند به طور خاص در ورزشکاران ايجاد شود دقت شود.

سردرد بعد از ضربه

ضربه به سر و گردن مي تواند عامل سردرد باشد که علت شايع سردرد در ورزش هاي تماسي و برخوردي است. با ضربه مستقيم ممکن است آسيب شديد داخل جمجمه اي مانند پارگي عروق داخل جمجمه اي، خونريزي هاي دورال و ساب دورال کوفتگي مغزي و صدمه شديد مغزي ايجاد گردد که مي توانند عامل سردرد باشند. اين حالات، خطرناک و مرگ آور هستند. در اين موارد تهوع، استفراغ، علائم عصبي موضعي و تغييرات سطح هوشياري ايجاد مي شود و براي بررسي بيشتر CTscan و MRI و مشاوره با جراحي اعصاب مورد نياز است. شکل شايع سردرد بعد از ضربه عبارتند از:
1- سردرد انقباض عضلاني مزمن: اين نوع سردرد عموما به صورت درد مرده بدون ضربات و ثابت، در دو طرف جلوي سر يا پشت سر توضيح داده مي شود. درد اغلب هنگام بيدار شدن از خواب ايجاد شده طي روز شدت و تخفيف پيدا مي کند و در انتهاي روز بدتر مي شود. سردرد بعد از ضربه شديد ممکن است براي ماه ها و يا سالها ادامه يابد اين سردرد را مي توان مانند يک سردرد انقباض عضلاني مزمن درمان کرد.
2- سردرد شبيه ميگرن: نوع دوم سردرد بعد از ضربه سردردي است که از نظر کلينيکي با ميگرن قابل افتراق نيست.
اين سردرد به سردرد فوتباليست ها مشهور است. در اين سردرد به طور شايع اختلال بينايي، مقدمه شروع حمله درد مي شود که در پشت چشم، ضرباندار و يک طرفه بوده و دقايقي بعد از برخورد ضربه کوچکي به سر ايجاد مي شود ممکن است تهوع و استفراغ، ترس از نور، پاراستزي (مورمور و گزگز) و همي پلژي ايجاد شود. سردرد عموما طي 48 ساعت خوب مي شود و درمان آن همان درمان استاندارد ميگرن است.
3- سردرد مخلوط: اين سندرم با سردرد انقباض عضلاني مزمن به همراه دوره هاي ميگرن مشخص مي شود و اغلب درمان استاندارد آن را تخفيف داده يا کنترل مي کند.
4- سردرد ديس اتونوميک ناشي از ضربه: عقيده بر اين است که در اين حالت ضربه باعث ايجاد ضايعه در رشته هاي سمپاتيک در نزديک شريان کاروتيد در گردن مي شود. حمله همراه گشادي مردمک و ريزش عرق است. درمان انتخابي اين حالت پروپرانولول است.
5- سردرد ضربه دوم مصيبت بار: ورزشکاري که ضربه کوچکي به سرش وارد شده قبل از آنکه علائمش کاملا بهبود يابد دوباره به برنامه ورزشي باز مي گردد و با ضربه کوچکي به سرادم مغزي کشنده در او ايجاد مي شود. ورزشکار مبتلا به سردرد بعد از ضربه نياز به بررسي کامل دارد تا عوامل بيماري زاي عضوي زمينه اي را که ممکن است همراه با آن باشد تشخيص دهيم. در اين راستا ممکن است CTscan و MRI مورد نياز باشد. فرد مبتلا به سردرد بعد از ضربه زماني اجازه دارد دوباره در جلسات ورزش شرکت نمايد که کليه علائمش بهبود يافته باشد و با شروع فعاليت علائم ايجاد و يا تشديد شود .

سردردهاي وابسته به فعاليت

اين سردردها به طور کلي به صورت سردرد کوششي يا سردرد فعاليتي و يا با توجه به نوع خاصي ورزش مربوط مثلا ميگرن شناگران يا سردرد وزنه برداران نامگذاري شده است.
1- اولين نوع از سردردهاي فعاليتي سردردي است که به علت افزايش فشار داخل جمجمه ايجاد مي شود. فعاليت هايي که فشار داخل جمجمه را افزايش مي دهند مانند سرفه، عطسه، نگه داشتن نفس، گريه کردن، خنديدن، خارج کردن شديد هوا از بيني و مانورهاي عروقي باعث افزايش فشار داخل سينوس هاي وريدي درون جمجمه مي شوند که عامل افزايش فشار داخل جمجمه شده، جريان خون مغز را کاهش مي دهند و باعث ايجاد سردرد مي شوند.
اين نوع سردرد را اغلب سردرد فعاليتي خوش خيم مي خوانند که به طور معمول آقايان را گرفتار مي کند، حمله سريعي دارد، به سرعت به اوج مي رسد و سپس کاهش و به احساس گرفتگي و سنگيني در سر تبديل مي شود که ممکن است براي ساعت ها بعد از فعاليت باقي بماند. معمولا درد شديد و ضرباندار است و در افراد مختلف در نقاط متفاوتي ظاهر مي شود اما در يک فرد محل ثابتي دارد. درد با حرکت گردن و کوشش هاي فيزيکي افزايش مي يابد. معاينه فيزيکي طبيعي است و ممکن است براي رد ضايعات داخل جمجمه اي CTscan و MRI نياز باشد براي درمان بايد به علت زمينه اي توجه کرد. جهت درمان 5 ميلي گرم ايندومتاسين سه بار در روز مفيد است.
2- نوع دوم سردرد وابسته به فعاليت، ميگرن کوششي حاد ناميده مي شود. ورزشکاراني که فعاليت هاي کوتاه مدت و شديد دارند. ممکن است به اين ميگرن مبتلا شوند. مکانيسم دقيق آن مشخص نيست؛ اما عقيده بر اين است که در مغز، ثانويه به افزايش تعداد تنفس با ايجاد انقباض عروق مي تواند باعث ايجاد اوراي ميگرني (علائم پيش از بروز ميگرن) مي شود و اتساع عروقي که بعد از آن ايجاد مي شود موجب سردرد مي گردد . ميگرن فعاليتي در وزنه برداران، دونده ها و شناگران گزارش شده است. اين سردرد با وجود کوتاه مدت بودن اغلب شديد است. کافئين ، تغذيه کم ، کاهش آب بدن ، افزايش گرما ، کاهش قند خون و استفاده از الکل عواملي هستند که در ايجاد آن همراهي دارند. درمان آن شبيه ديگر انواع ميگرن است و بهبود وضعيت کلي فيزيکي و داشتن يک دوره گرم کردن تدريجي ممکن است براي جلوگيري از ميگرن مفيد باشد.
3- سومين نوع سردرد وابسته به فعاليت سردردهاي عروقي است که به تدريج بعد از يک ورزش طولاني با شدت کم ايجاد مي شود. اين سردرد شديد، ضرباندار، يک يا دو طرفه بوده ممکن است ساعت ها ادامه يابد و اغلب همراه با تهوع، اختلالات بينايي و تغييرات عصبي است اين سردرد به طور شايع در ورزشکاران با آمادگي کم ايجاد شده و همراه با وجود بيش از حد عواملي مانند افزايش دما، کاهش آب بدن، کاهش قند خون، عدم سازگاري با آب و هوا و مصرف الکل و کافيئن ديده مي شود. ممکن است CTscan و MRI براي رد عوامل بيماريزايي عضوي مشخص مورد نياز باشد. درمان شامل داروهاي ضد التهابي غير استروئيدي، يک برنامه عمومي براي بهبود آمادگي فرد و دوري جستن از عوامل مسبب سردرد مي باشد.
4- نوع چهارم سردرد وابسته به فعاليت سردرد وزنه برداران است. بلند کرد دائم وزنه در اين ورزشکاران باعث سردرد ناگهاني شديد مي شود که از پشت سر و قسمت بالايي گردن شروع شده و به طرف فوقاني سر انتشار مي يابد. درد به صورت حالت سوزش يا سوراخ شدگي مداوم توصيف مي شود که به تدريج کاهش مي يابد و ممکن است پس درد ثابتي براي روزها يا هفته ها باقي بماند . در اينجا عقيده بر اين است که کشيدگي تاندون ها و ليگامان هاي گردن باعث ايجاد يک سردرد از نوع انقباضي عضلاني مي شود. در معاينه ممکن است اسپاسم گردني مشخص باشد و ممکن است راديوگرافي مهره هاي گردني، CTscan و MRI و کشيدن مايع مغزي نخاعي جهت بررسي بيشتر مورد نياز باشد. درمان ها عموما شامل سرما درماني، داروهاي ضد التهابي غير استروئيدي، استراحت و باز پروري عضلات گردني مي باشند.
5- پنجمين نوع سردرد وابسته به فعاليت به علت ايجاد تغييرات حاد در ارتفاع ايجاد مي شود و اين سندرم خفيف ترين شکل بيماري حاد کوهستان است که با سردرد، احساس ناخوشي، تهوع و استفراغ مشخص مي شود. اين علائم زماني که صعود از 3500 متري به 5000 متري انجام مي شود ايجاد مي گردد . سردرد ضرباندار است و با مانورهايي که فشار داخل مغزي را افزايش مي دهد شدت مي يابد . درد 96 - 6 ساعت بعد از در معرض ارتفاع قرار گرفتن ايجاد مي شود و طي چندين روز به دنبال خو گرفتن با آب و هواي جديد از بين مي رود.
ادم مغزي ناشي از ارتفاع بالا، شديدترين شکل بيماري حاد کوهستان است که بالاي 4500 متر ايجاد مي شود. بعد از گذشت چند روز از افزايبش سردرد، تغييرات رواني مانند تحريک پذيري، اختلالات حسي و توهم ايجاد مي شود. در صورت عدم تشخيص عدم درمان، آتاکسي تنه اي ، استوپور، کما و مرگ رخ خواهد داد. اين حالت معمولي در افرادي که به شدت و سرعت صعود مي کنند و آمادگي کمي دارند و علائم خود را انکار کرده يا به صورت خفيف ابراز مي کنند ايجاد مي شود. درمان شامل پايين آوردن سريع ارتفاع تا حداقل 5000 متري، اکسيژن و کورتيکواستروئيد مي باشد. استازولاميد 2500 ميلي گرمي 3 بار در روز قبل از صعود و يک هفته سازش با محيط در ارتفاع 5000-3500 متري مي تواند براي جلوگيري از اين حالت خطرناک مفيد باشد. علت ايجاد اين اختلال شناخته نشده است. احتمالا کمي فشار اکسيژن محيط که باعث افزايش تعداد تنفس و در نتيجه کاهش خون و آلکالوز تنفسي مي شود در ايجاد آن مؤثر است.
6- ششمين نوع سردرد وابسته به فعاليت، سردرد قدم زدن نام دارد که يکي از نشانه هاي بروز بيماري هاي ايسکميک قلب است . اين سردرد در افرادي که بيماري هاي عروق کرونري دارند، به وسيله فعاليت بدني ايجاد مي شود. بيماران علائم قلبي ندارند اما سردرد همراه با سقوط قطعه ST طي تست ورزش ايجاد مي شود. با مصرف ايزوسوربايد دي نيترات و ديلتيازم علائم و تغييرات نوار قلبي آنها برطرف مي شود. اغلب سردردهاي فعاليتي خوش خيم هستند. در مطالعه اي که بر روي 103 فرد مبتلا به سردرد فعاليتي که هيچ مدرکي دال بر بيماري داخل جمجمه اي نداشتن طي سه سال صورت گرفت نشان داد که فقط در 10 بيمار يک مشکل داخل جمجمه اي مانند نئوپلاسم و خونريزي ساب دورال وجود دارد و بقيه مشکلي ندارند لذا از طرفي با وجود خوش خيم بودن سردرد فعاليتي ممکن است يک زمينه پاتولوژي مهم مانند تومار يا هماتوم ساب دورال عامل آن باشد و در فرد مبتلا بايد بررسي کامل و دقيق براي رد عامل عضوي صورت گيرد.
منبع: ماهنامه ي دنياي سلامت
/خ