حكومت مهدی (عج) پايان روشن تاريخ
نويسنده: حسين رهنمايي
گذر كوتاهي در آموزه هاي اديان و مكاتب الهي و بشري گوياي آن است كه عموم متفكران، نهايت تاريخ را روشن و زيبا مي دانند.
البته ترسيم اين افق درهر يك از مكاتب با ديگران متفاوت است و حداقل تفاوت اجمال و تفصيل آنها در بيان كيفيت اين افق برين است؛ به اين معنا كه هرچه از مكاتب قديمي به سوي اديان متأخر پيش مي رويم، تبيين ها دقيق تر واشاره به امور جزيي بيشتر است و برعكس، هرچه به عقب برويم، با اشارات جزيي و پرابهام روبرو مي شويم.
در اين ميان شايد هيچ آييني به اندازه اسلام به شرح و توضيح اين برهه زيبا و دلنشين نپرداخته است و در بين فرقه هاي اسلامي نيز گنجينه شيعه غني ترين است.
آن چه فصل مشترك همه اديان و مكاتب است تأكيد بر ظهور دوراني است كه عدالت در جامعه بشري حاكم مي شود و بشر، آزادي و سعادت حقيقي را لمس مي كند و مدينه فاضله جهاني در آن محقق مي شود. مژده هاي كتب مقدس، آيين هاي هندي و ايران باستان و اديان ابراهيمي گواه اين سخن است.
مدينه فاضله بشري زماني محقق خواهد شد كه عناصر اصلي سعادت بشري فراهم شود اين عناصر عبارتند از : عدالت، امنيت، رفاه، آزادي، رشد و پيشرفت علمي و تكنيكي، تعالي اخلاقي و معنوي. اين مقاله گذر و نظري دارد بر آيات و روايات مربوط به اين افق برين و چگونگي حصول مؤلفه هاي مدينه فاضله در دوران حكومت مهدوي.
يكي از تفاوت هاي بارز ميان ترسيم شيعي و سني درموضوع مهدويت، آن است كه اهل سنت به«مهدي نوعي»معتقد است، درحالي كه شيعه اصرار بر«مهدي شخصي»دارد؛ به اين معنا كه اهل سنت، طبق وعده ها و بشارت هاي قرآني و نبوي، معتقدند سرانجام روزي شخصي از خاندان پيامبر(ص) ظهور خواهد كرد و بساط ظلم ظالمان را برخواهد چيد.
دقيقاً معلوم نيست اين شخص كيست وتاريخ تولدش به وضوح مشخص نيست؛ همين قدر مي دانند كه مدت زماني قبل از ظهور ـ كه درعلم الهي روز معيني است ـ به دنيا آمده يا خواهد آمد.
اما شيعه را اعتقاد برآن است كه منجي آخرالزمان فرزند نهم امام حسين بن علي (ع) است كه در نيمه شعبان سال ۲۵۵ هجري در شهر سامرا متولد شده است و اكنون در غيبت به سر مي برد. منابع شيعي به تفصيل از ويژگي هاي اخلاقي و حتي صفات بدني وي سخن به ميان آورده اند.
در حديث مشهوري از پيامبر اكرم(ص) چنين آمده است :«اگر از عمر دنيا فقط يك روز باقي مانده باشد، خداوند آن روز را چندان طولاني كند تا يكي از فرزندان من ظهور كند تا جهان راهمان گونه كه از ظلم و جور پر شده است، از عدل و داد پر كند». (۱)
حاكميت عدالت، فرايندي اجتماعي، اقتصادي، سياسي و گسترده است كه تحقق آن منوط به وجود فاكتورهاي زير در جامعه است: حاكمان شايسته، قوانين عادلانه و صحيح، وجود دستگاه نظارتي دقيق، همدلي و پذيرش مردمي نسبت به حكام و قوانين. بر وجود عنصر اول در حكومت موعود قرآن به تصريح در آيات و هم در روايات تأكيد شده است :«وعدالله الذين آمنوا منكم وعملواالصالحات ليستخلفنهم في الارض... »(۲)
همچنين:«لقد كتبنا في الزبور من بعد الذكر ان الارض يرثها عبادي الصالحون »(۳). از امام باقر (ع) نقل شده كه منظور از بندگان شايسته(عبادي الصالحون) ياوران مهدي هستند(۴).
حتي اگر آيات و روايات فوق هم نبود، عقل حكم مي كند كه حاكمان آن دوران، انسان هاي شايسته اي خواهند بود به اين بيان كه در حكومتي كه شخص اولش امام معصوم است طبعاً نفر بعدي افرادي هستند كه نزديك عصمت هستند و به همين ترتيب نفرات بعدي نيز انسان هاي پاك و صالحي هستند.
از سوي ديگر بايد دانست كه قوانيني كه در چنين حكومتي تصويب مي شود به يقين كامل ترين قوانين و نزديك ترين آنها به حق خواهد بود؛ زيرا علت نقص همه قوانين بشري عدم احاطه كامل قانون نويسان بر زواياي وجودي انسان است كه اين نقيصه در حكومت مهدي برطرف خواهد شد؛ زيرا علم الهي امام پشتوانه تدوين گران قانون خواهد بود.
همچنين بايد گفت كه وجود امام معصوم، دقت و اصرار بر اعمال صحيح قانون و وجود بازرسان شايسته كه از«بندگان صالح»خواهند بود، وجود يك سيستم نظارتي صحيح و دقيق را تضمين خواهد كرد و نهايتاً به ثمر رسيدن انتظار چند هزار ساله بشريت براي ظهور منجي واپسين باعث مي شود تا همدلي و پذيرش مردمي حكومت به حد اكثرممكن برسد و بدين ترتيب زمينه احراي عدالت به خوبي فراهم خواهد بود و اولين مؤلفه مدينه فاضله جهاني در حكومت موعود اديان، امري تضمين شده خواهد بود.
اگر دولت هاي استعمار گر به چپاول ملل تحت ستم دست نمي آلودند، داشته هاي هر سرزمين به راحتي كفاف ساكنان آن را مي داد و شاهد اين همه فقر و گرسنگي نمي بوديم.
با برپايي حكومت عدل مهدوي، دست ظالمين از چپاول در بندان و مستضعفان كوتاه خواهد شد و بالاتر اينكه انسان هاي ضعيف نگاه داشته شده، حاكمان زمين خواهند شد. در اين حكومت به دليل گسترش عدالت همه جانبه ومساوات فراگير امكان استفاده همگان از نعمت هاي خدادادي فراهم خواهد بود؛ رفاه عمومي چندان برقرار مي شود كه پيدا كردن فقير براي دادن صدقه و احسان و زكات به يك مشكل بدل خواهد شد(۶) و طبق وعده الهي تقواي مردمان باعث مي شود كه بركات و گنج هاي- معادن- زمين در اختيار انسان ها قرار بگيرد و هيچ خرابه اي نماند(۷) مگر اينكه آباد شود و بدين ترتيب عنصر سوم جامعه ايده آل فراهم خواهد گرديد.
از نظر محاسبات عادي بشري مي توان چنين قلمداد نمود كه بسط عدالت و رفاه زمينه به فعليت رسيدن نيروهاي ذاتي انسان را كه تا قبل از حاكميت عدل مهدي به دليل نبود امكانات، به فعليت نرسيده بود، فراهم مي سازد و توان هاي بيشتر، انگيزه هاي مضاعف، و حمايت هاي فزونتر از فعاليت هاي علمي باعث اين جهش علمي خواهد گرديد.
البته اين تحليل بدون در نظر گرفتن امدادهاي خاص خدايي به حاكم عدالت مطلق و شهروندان مملكتش است كه از آن به كشيدن دست بر سر انسان ها(لطف) تعبير شده است.
همين گشايش ها و توسعه علمي است كه مقدمات استفاده بيشتر از منابع زمين را براي آدميان فراهم مي كند؛ امري كه درمتون روايي از آن به« خارج كردن بركات زمين براي امام»تعبير شده است.
به نظر مي رسد اين دو هدف در طول هم معنا بيابند؛ به اين نحو كه اجراي قسط و عدل، زمينه و مقدمه گرايش انسان ها به توحيد است. در جامعه اي كه افراد آن تحت ستم ستمكاران هستند سخن از عبوديت حق و تعالي اخلاقي چندان كارا نخواهد بود. هر پيامبري در تلاش بود كه با اجراي عدالت و قسط، زمينه پذيرش دعوت توحيدي خويش را فراهم سازد.
از آن جا كه درزمان حكومت عدل واپسين، عدالت حقيقي در جهان گسترده خواهد شد، بنابراين زمينه مورد نياز براي بسط امور معنوي و اخلاقي و عبادي فراهم خواهد گشت و دعوت به امور خير و مسائل اخلاقي مشتري دار خواهد گشت و سرخوردگي و يأس انسان ها از اخلاق و معنويت و شيفتگي آنان به لذات صرف مادي بدون لذات معنوي مرتفع خواهد گرديد و فراروي تاريخ، جامعه اي پر از معنويت و اخلاق محور خواهد بود.
آزادي دوم كه موضوعي سياسي ـ اجتماعي تلقي مي شود، در حكومت معصوم و اجراي قوانين قرآن ـ كه بزرگترين قانون آزادي انسان است(۱۱) ـ امري تضمين شده خواهد بود. در بيان دين، آزادي با ولنگاري و هرج و مرج اجتماعي متفاوت است و امر مقدسي است كه نتيجه گسترش عدالت و آگاهي و معنويت است كه اينها همه براساس تعاليم شيعي ـ از ميوه هاي حاكميت منجي آخرالزمان است.
/خ
البته ترسيم اين افق درهر يك از مكاتب با ديگران متفاوت است و حداقل تفاوت اجمال و تفصيل آنها در بيان كيفيت اين افق برين است؛ به اين معنا كه هرچه از مكاتب قديمي به سوي اديان متأخر پيش مي رويم، تبيين ها دقيق تر واشاره به امور جزيي بيشتر است و برعكس، هرچه به عقب برويم، با اشارات جزيي و پرابهام روبرو مي شويم.
در اين ميان شايد هيچ آييني به اندازه اسلام به شرح و توضيح اين برهه زيبا و دلنشين نپرداخته است و در بين فرقه هاي اسلامي نيز گنجينه شيعه غني ترين است.
آن چه فصل مشترك همه اديان و مكاتب است تأكيد بر ظهور دوراني است كه عدالت در جامعه بشري حاكم مي شود و بشر، آزادي و سعادت حقيقي را لمس مي كند و مدينه فاضله جهاني در آن محقق مي شود. مژده هاي كتب مقدس، آيين هاي هندي و ايران باستان و اديان ابراهيمي گواه اين سخن است.
مدينه فاضله بشري زماني محقق خواهد شد كه عناصر اصلي سعادت بشري فراهم شود اين عناصر عبارتند از : عدالت، امنيت، رفاه، آزادي، رشد و پيشرفت علمي و تكنيكي، تعالي اخلاقي و معنوي. اين مقاله گذر و نظري دارد بر آيات و روايات مربوط به اين افق برين و چگونگي حصول مؤلفه هاي مدينه فاضله در دوران حكومت مهدوي.
يكي از تفاوت هاي بارز ميان ترسيم شيعي و سني درموضوع مهدويت، آن است كه اهل سنت به«مهدي نوعي»معتقد است، درحالي كه شيعه اصرار بر«مهدي شخصي»دارد؛ به اين معنا كه اهل سنت، طبق وعده ها و بشارت هاي قرآني و نبوي، معتقدند سرانجام روزي شخصي از خاندان پيامبر(ص) ظهور خواهد كرد و بساط ظلم ظالمان را برخواهد چيد.
دقيقاً معلوم نيست اين شخص كيست وتاريخ تولدش به وضوح مشخص نيست؛ همين قدر مي دانند كه مدت زماني قبل از ظهور ـ كه درعلم الهي روز معيني است ـ به دنيا آمده يا خواهد آمد.
اما شيعه را اعتقاد برآن است كه منجي آخرالزمان فرزند نهم امام حسين بن علي (ع) است كه در نيمه شعبان سال ۲۵۵ هجري در شهر سامرا متولد شده است و اكنون در غيبت به سر مي برد. منابع شيعي به تفصيل از ويژگي هاي اخلاقي و حتي صفات بدني وي سخن به ميان آورده اند.
عدالت
در حديث مشهوري از پيامبر اكرم(ص) چنين آمده است :«اگر از عمر دنيا فقط يك روز باقي مانده باشد، خداوند آن روز را چندان طولاني كند تا يكي از فرزندان من ظهور كند تا جهان راهمان گونه كه از ظلم و جور پر شده است، از عدل و داد پر كند». (۱)
حاكميت عدالت، فرايندي اجتماعي، اقتصادي، سياسي و گسترده است كه تحقق آن منوط به وجود فاكتورهاي زير در جامعه است: حاكمان شايسته، قوانين عادلانه و صحيح، وجود دستگاه نظارتي دقيق، همدلي و پذيرش مردمي نسبت به حكام و قوانين. بر وجود عنصر اول در حكومت موعود قرآن به تصريح در آيات و هم در روايات تأكيد شده است :«وعدالله الذين آمنوا منكم وعملواالصالحات ليستخلفنهم في الارض... »(۲)
همچنين:«لقد كتبنا في الزبور من بعد الذكر ان الارض يرثها عبادي الصالحون »(۳). از امام باقر (ع) نقل شده كه منظور از بندگان شايسته(عبادي الصالحون) ياوران مهدي هستند(۴).
حتي اگر آيات و روايات فوق هم نبود، عقل حكم مي كند كه حاكمان آن دوران، انسان هاي شايسته اي خواهند بود به اين بيان كه در حكومتي كه شخص اولش امام معصوم است طبعاً نفر بعدي افرادي هستند كه نزديك عصمت هستند و به همين ترتيب نفرات بعدي نيز انسان هاي پاك و صالحي هستند.
از سوي ديگر بايد دانست كه قوانيني كه در چنين حكومتي تصويب مي شود به يقين كامل ترين قوانين و نزديك ترين آنها به حق خواهد بود؛ زيرا علت نقص همه قوانين بشري عدم احاطه كامل قانون نويسان بر زواياي وجودي انسان است كه اين نقيصه در حكومت مهدي برطرف خواهد شد؛ زيرا علم الهي امام پشتوانه تدوين گران قانون خواهد بود.
همچنين بايد گفت كه وجود امام معصوم، دقت و اصرار بر اعمال صحيح قانون و وجود بازرسان شايسته كه از«بندگان صالح»خواهند بود، وجود يك سيستم نظارتي صحيح و دقيق را تضمين خواهد كرد و نهايتاً به ثمر رسيدن انتظار چند هزار ساله بشريت براي ظهور منجي واپسين باعث مي شود تا همدلي و پذيرش مردمي حكومت به حد اكثرممكن برسد و بدين ترتيب زمينه احراي عدالت به خوبي فراهم خواهد بود و اولين مؤلفه مدينه فاضله جهاني در حكومت موعود اديان، امري تضمين شده خواهد بود.
امنيت
رفاه
اگر دولت هاي استعمار گر به چپاول ملل تحت ستم دست نمي آلودند، داشته هاي هر سرزمين به راحتي كفاف ساكنان آن را مي داد و شاهد اين همه فقر و گرسنگي نمي بوديم.
با برپايي حكومت عدل مهدوي، دست ظالمين از چپاول در بندان و مستضعفان كوتاه خواهد شد و بالاتر اينكه انسان هاي ضعيف نگاه داشته شده، حاكمان زمين خواهند شد. در اين حكومت به دليل گسترش عدالت همه جانبه ومساوات فراگير امكان استفاده همگان از نعمت هاي خدادادي فراهم خواهد بود؛ رفاه عمومي چندان برقرار مي شود كه پيدا كردن فقير براي دادن صدقه و احسان و زكات به يك مشكل بدل خواهد شد(۶) و طبق وعده الهي تقواي مردمان باعث مي شود كه بركات و گنج هاي- معادن- زمين در اختيار انسان ها قرار بگيرد و هيچ خرابه اي نماند(۷) مگر اينكه آباد شود و بدين ترتيب عنصر سوم جامعه ايده آل فراهم خواهد گرديد.
رشد علمي وتكنيكي
از نظر محاسبات عادي بشري مي توان چنين قلمداد نمود كه بسط عدالت و رفاه زمينه به فعليت رسيدن نيروهاي ذاتي انسان را كه تا قبل از حاكميت عدل مهدي به دليل نبود امكانات، به فعليت نرسيده بود، فراهم مي سازد و توان هاي بيشتر، انگيزه هاي مضاعف، و حمايت هاي فزونتر از فعاليت هاي علمي باعث اين جهش علمي خواهد گرديد.
البته اين تحليل بدون در نظر گرفتن امدادهاي خاص خدايي به حاكم عدالت مطلق و شهروندان مملكتش است كه از آن به كشيدن دست بر سر انسان ها(لطف) تعبير شده است.
همين گشايش ها و توسعه علمي است كه مقدمات استفاده بيشتر از منابع زمين را براي آدميان فراهم مي كند؛ امري كه درمتون روايي از آن به« خارج كردن بركات زمين براي امام»تعبير شده است.
تعالي اخلاق ومعنويت
به نظر مي رسد اين دو هدف در طول هم معنا بيابند؛ به اين نحو كه اجراي قسط و عدل، زمينه و مقدمه گرايش انسان ها به توحيد است. در جامعه اي كه افراد آن تحت ستم ستمكاران هستند سخن از عبوديت حق و تعالي اخلاقي چندان كارا نخواهد بود. هر پيامبري در تلاش بود كه با اجراي عدالت و قسط، زمينه پذيرش دعوت توحيدي خويش را فراهم سازد.
از آن جا كه درزمان حكومت عدل واپسين، عدالت حقيقي در جهان گسترده خواهد شد، بنابراين زمينه مورد نياز براي بسط امور معنوي و اخلاقي و عبادي فراهم خواهد گشت و دعوت به امور خير و مسائل اخلاقي مشتري دار خواهد گشت و سرخوردگي و يأس انسان ها از اخلاق و معنويت و شيفتگي آنان به لذات صرف مادي بدون لذات معنوي مرتفع خواهد گرديد و فراروي تاريخ، جامعه اي پر از معنويت و اخلاق محور خواهد بود.
آزادي
آزادي دوم كه موضوعي سياسي ـ اجتماعي تلقي مي شود، در حكومت معصوم و اجراي قوانين قرآن ـ كه بزرگترين قانون آزادي انسان است(۱۱) ـ امري تضمين شده خواهد بود. در بيان دين، آزادي با ولنگاري و هرج و مرج اجتماعي متفاوت است و امر مقدسي است كه نتيجه گسترش عدالت و آگاهي و معنويت است كه اينها همه براساس تعاليم شيعي ـ از ميوه هاي حاكميت منجي آخرالزمان است.
پي نوشت ها:
۱. قال النبي (ص) : لو لم يبق من الدنيا الا يوم واحد لطول الله ذلك اليوم حتي يخرج رجلمن ولدي.... يملا الارض قسطاً وعدلاً كما ملئت ظلماً وجوراً-بحارالانوار، ج، ۴۹ ص۲۳۸
۲. نور /۵۵
۳. انبياء/ ۱۰۵
۴. مجمع البيان، ج، ۷ص۱۰۶
۵. نور/ ۵۵
۶. قال علي (ع) : اذا قام القائم... واخرجت الارض بركاتها ولا يجد الرجل منكم يومئذ موضعاً لصدقته ولا بره..؛ بحارالانوار، ج، ۵۲ ص۳۳۸.
۷. قال الصادق (ع) : القائم منصور بالرعب مؤيد بالنصر.... فلا يبقي في الارض خراب الا
عمر؛ بحارالانوار، ۵ص۱۹۱.
۸. عن ابي جعفر (ع) اذا قام قائمنا وضع الله يده علي رؤوس العباد فجمع به عقولهم اصول كافي، ج۱، ص۱۰
۹َ. مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُون(انبيا/ ۲۶)
۱۰. لقد ارسلنا رسلنا بالبينات وانزلنا معهم الكتاب والميزان ليقوم الناس بالقسط...؛ حديد/ ۲۵
۱۱. الرسول النبي الامي.... ليضع عنهم اصرهم والاغلال التي كانت عليهم...؛ (اعراف ۱۵۷).
/خ
