نويسندگان: احمد حبيب اللهي، مسعود حبيب اللهي
تعريف مزاج
حالتي که از تأثير چيزي در محيط اطراف در انسان به وجود مي آيد مانند تأثير سرماي کولر يا گرماي بخاري که موجب سردي يا گرمي در انسان مي شود را مزاج مي نامند.اهميّت شناخت مزاج
حفظ تعادل بدن از نظر مزاجي يعني حفظ سلامتي و هرگاه به هر دليلي بدن از اين حالت تعادل خارج شود، گرمي، سردي، خشکي يا رطوبت در آن افزايش پيدا کرده و موجب بروز بيماري مي شود. همچنين نوع تعذيه، پوشاک، خواب و بيداري، حالت هاي عصبي، رواني و... ارتباط مستقيمي با حالات طبيعي يا مزاجي هر فرد دارد. بنابراين براي داشتن زندگي سالم و موفق، همه ي ما نيازمند شناخت مزاج يا طبيعت خود هستيم.براي اين که يک فرد تغذيه ي مناسبي داشته باشد حتماً بايد از نوع مزاج خود، محيط جغرافيايي که در آن زندگي مي کند و طبيعت مواد غذايي از نظر سردي، گرمي، رطوبت و خشکي آشنايي داشته باشد؛ در غير اين صورت اگر از بهترين و گران ترين مواد غذايي هم استفاده کند، براي او مفيد نخواهد بود.
در بعضي مزاج ها، خوردن يک غذاي نامناسب مي تواند مشکلات بسياري را ايجاد کند. براي مثال برخي افراد حتي با خوردن يک خرما بدن شان جوش مي زند. حتي ممکن است غذاي ناسازگار با مزاج فرد، موجب تغيير در خواب، حالات عصبي، فراموشي، مشکل در هضم غذا و دفع آن، ناراحتي هاي پوستي و... در او شود. پس براي جلوگيري از بروز چنين مشکلاتي بايد مزاج خود را شناخته و غذايي مناسب با مزاج تان ميل کنيد.
اگر مادر طبع فرزندش را بشناسد، مي تواند غذاهايي متناسب با طبع نوزاد شيرخوارش بخورد تا نوزاد دچار دل درد و ... نشود.
اهميّت شناخت طبع ها به اندازه اي است که والدين مي توانند مشکلات احتمالي فرزندشان را با توجه به آن، درمان کنند. براي نمونه پرخاشگري، عصبي بودن و بي حوصلگي کودک به علت افزايش گرما و خشکي در بدن او و تنبل يا ترسو بودن کودک به علت افزايش سردي و خشکي در بدن او مي باشد که با حفظ تعادل طبع، مي توانيد به رفع اين مشکلات کمک نماييد.
تعريف خِلط
خِلط به معني آميختن مي باشد. زماني که غذا در بدن شروع به هضم شدن مي کند، با شيره ي گوارشي موجود در کبد مخلوط شده و به مواد مفيد در بدن تبديل مي شود. اين مواد چهار خلط اصلي موجود در بدن يعني صفرا، سودا، بلغم و دم را به وجود مي آورند.انواع اخلاط
بدن انسان ها از ترکيب چهار خلط دم، صفرا، سودا و بلغم ساخته مي شود. کم يا زياد شدن هر کدام از اين خلط ها در بدن، موجب تغيير شکل در ساختمان بدن، تفاوت در صورت، زيبايي، چاقي يا لاغري، رنگ پوست، شکل و رنگ موها و پنهاني يا آشکاري رگ ها در بدن مي شود و نيز توانايي ها و رفتارهاي متفاوتي را در انسان به وجود مي آورد. به همين دليل است که هر فردي، داراي اندامي خاص با اشکال گوناگون و تمايلات غذايي، اخلاق، رفتار و علاقه مندي متفاوت است.خلط دم ( خون )
علت به وجود آمدن خلط دم، استفاده از خوراکي هاي متعادل و سازگار با مزاج است و بيشتر در کبد، قلب و رگ ها ساخته مي شود.از جمله وظايف مهم خلط دم، جريان داشتن در سراسر بدن، رساندن غذا به قسمت هاي مختلف بدن و گرم و مرطوب نگه داشتن بدن است.
ويژگي هاي ظاهري افراد دموي
از جمله ويژگي هاي افراد دموي مي توان به سرخ بودن پوست زبان و صورت، داشتن پوست گرم و مرطوب، عرق زياد، وجود دمل و جوش زياد در بدن، بالا بودن سرعت رشد مو، نداشتن مشکل گوارشي، شيرين بودن طعم دهان، عادي بودن ترشحات بيني، داشتن لب هاي کلفت، سنگيني سر و بدن، داشتن احساس خستگي، سنگيني خواب، با هوش، داشتن مداوم وزوز گوش، ناسازگار با محيط هاي گرم، داراي دست و پا اندام درشت، داراي رگ هاي برجسته، حرکات بدني سريع و ناسازگار با خوراکي هاي گرم و شيرين اشاره نمود.ويژگي هاي رفتاري و فکري افراد دموي مزاج
اين افراد پر انرژي،علاقه مند به ادبيات و موسيقي، داراي استعداد شاعري، مهربان، شجاع، تنوع طلب و بي علاقه به کارهاي تکراري، خوش اخلاق و خوش رو، دورانديش، شوخ طبع، دست و دل باز و داراي ميل جنسي زياد مي باشند.خلط صفرا
صفرا در لغت به معناي زردي است. اين خلط را در قديم کف خون مي گفتند. علت به وجود آمدن خلط صفرا، مصرف غذاهايي با طبع گرم و غذاهاي چرب و تند مي باشد. از جمله وظايف مهم صفرا، آگاه نمودن فرد از حالت دفع است.ويژگي هاي ظاهري افراد صفراوي مزاج
افراد صفراوي مزاج داراي پوست گرم و خشک هستند؛ رنگ پوست، زبان و چشم هايشان زرد است. جوش و آکنه هاي پوستي، خارش و گرمي دست و پا، طاسي يا ريزش مو در سنين جواني، احساس خشکي در بيني، فرورفتگي زير چشم ها، ميل به خوردن خوراکي هاي ترش، يبوست و بواسير به علت خشکي مزاج، احساس بي حالي در حمام، داغي کف پاها و لذت بردن از نسيم سرد در افراد صفراوي مزاج ديده مي شود.ويژگي هاي رفتاري و فکري افراد صفراوي مزاج
اين افراد داراي پشتکار زياد، مدير و منظم، معتقد به برنامه ريزي در کارها، رُک، کم حوصله، عصباني و پرخاشگر، خشمگين، منفي نگر، پرحرف، علاقه مند به ادبيات و رياضيات، با اراده، عاشق، حساس، آينده نگر، دقيق در تصميم گيري، حاضر جواب، باهوش، علاقه مند به ورزش هاي خشن مثل بوکس، کاراته و...، لجباز، علاقه مند به کشيدن سيگار، ريزبين ( به هر کاري سرک مي کشند ) و داراي ميل جنسي متعادل مي باشند.خلط سودا
علت به وجود آمدن اين خلط استفاده از غذاهاي گرم با رطوبت کم، هضم نشدن درست غذا و باقي ماندن آن در بدن است و در کبد، استخوان، قلب، روده ها و... ساخته مي شود.به طور معمول خلط سودا از خوردن زياد چاي، قهوه، نسکافه، بادمجان سرخ کرده، گوشت گاو و گوساله، ماست، دوغ، پنير، شيريني و ترشي جات ايجاد مي شود.
از جمله وظايف مهم سودا، تحريک اشتها، استخوان سازي و تسريع رشد مو و ناخن مي باشد.
ويژگي هاي ظاهري افراد سوداوي مزاج
اين افراد داراي ويژگي هايي مثل خون غليظ و سياه، پوست تيره، دمل هاي چرکي، خال سياه و لک هاي تيره، حساسيّت هاي پوستي، بالا بودن سرعت رشد مو، سفيد شدن زودرس موها، موهاي زايد فراوان، احساس شور يا بي مزه بودن دهان خصوصاً صبح ها، سيري زود هنگام، حساس به خوردن خوراکي هاي گرم و خشک يا سرد و خشک، امکان ابتلا به يبوست و بواسير به علت خشکي مزاج، سوزش دهانه ي معده، دير به دير بيمار شدن، تيره شدن رنگ ادرار، کوچک بودن عضلات، گرفتگي هاي عضلاني، درد سياتيک، بي خوابي و احساس گزگز شدن در بدن مي باشند.ويژگي هاي رفتاري و فکري افراد سوداوي مزاج
از جمله ي ويژگي هاي اين افراد مي توان به ترس و دودلي، بي حوصلگي و افسردگي، منفي نگر، شکاک و مضطرب، ريزبين ( به هر کاري سرک مي کشند )، مغرور، عصبي، فکر و خيال زياد، غصه و خودخوري، زودرنجي، بيزاري از سر و صدا، بي قرار، گوشه گير، علاقه مند به حسابگري و مسائل فني، علاقه مند به کارهاي ظريف و هنري، جدي، معتقد به برنامه ريزي در همه ي کارها، لجباز، علاقه ي زياد به مطرح شدن در رسانه هاي عمومي و...، قهرهاي طولاني مدت و کينه اي، تمايل کم به معنويات و علاقه مند به کشيدن سيگار و کم انرژي بودن اشاره کرد. همچنين افراد سوداوي مزاج، خود را از همه کس بالاتر مي دانند و ميل جنسي زياد دارند.خلط بلغم
خلط بلغم در خون و ريه ساخته مي شود و علت به وجود آمدن آن استفاده از خوراکي هاي سرد و مرطوب و کم بودن حرارت بدن به علل مختلف مانند بيماري، مصرف داروي نامناسب و آب و هواي نامناسب مي باشد.بلغم قسمتي از خون است که باعث سفيدي و روشني رنگ آن مي شود. در واقع بلغم جانشين خون است و هرگاه بنا به دلايلي خون از بدن شما خارج شود ( مثل ضربه ي چاقو يا بريدگي ) بلافاصله بلغم جاي خلط خود را مي گيرد.
از جمله وظايف مهم ديگر بلغم، آمادگي براي ذخيره سازي چربي اضافه و همچنين مرطوب نگهداشتن بدن براي تأمين رطوبت آن و ايجاد شفافيّت و نرمي در پوست مي باشد.
ويژگي هاي ظاهري افراد بلغمي مزاج
افراد بلغمي مزاج داراي پوست سفيد، نرم و روشن، لک و پيس، دندان و ناخن هاي سست و شکننده، خال هاي سفيد و گوشتي، چشم سفيد با پف زير چشم، سفيد شدن زودرس موها، پوست سرد و مرطوب، عرق سرد، کند بودن سرعت رشد مو، سرد بودن نوک دست و پاها، رقيق بودن آب بيني، خواب زياد، زبان مرطوب و سفيد، بزاق زياد چسبنده، عدم تشنگي، ترشي طعم دهان و معده ي ضعيف مي باشند. همچنين اين افراد، تند غذا مي خورند و نبض ضعيفي دارند.بيماري هايي مانند سينوزيت، تکرار ادرار، سنگ کليه و ورم پروستات در افراد بلغمي مزاج، بيشتر ديده مي شود و بدنشان با خوراکي هاي سرد ناسازگار است. اين افراد در زمستان بد حال مي شوند، از سرماي کولر فرار مي کنند، به بخاري و پوشيدن لباس هاي گرم علاقه ي زياد دارند و زود به زود مريض مي شوند.
ويژگي هاي روحي و فکري افراد بلغمي مزاج
اين افراد سست اراده، تنبل، صلح طلب، داراي رفتارهاي موذيانه ( آب زيرکاهند )، ترسو و محافظه کار هستند. کمتر دعوا مي کنند و چرب زبان، شوخ طبع، کينه اي، فراموشکار، داراي ميل جنسي ضعيف، ظريف و ريزبين، منظم و دقيق، حسابگر، آرام و گوشه گير، منطقي و عاقل هستند.نکته:
از نظر مقدار و اندازه ي اخلاط در بدن، بين خلط سودا و خلط دم رابطه اي معکوس وجود دارد؛ بدين معنا که هرگاه خلط سودا در بدن زياد شود، خلط دم کم مي شود. همچنين بين خلط صفرا و خلط سودا رابطه ي مستقيمي وجود دارد بدين معنا که هر اندازه خلط صفرا در بدن زياد شود. به دنبال آن خلط سودا نيز بيشتر مي شود زيرا خلط صفرا معمولاً سازنده ي خلط سودا است. پس مي توانيم بگوييم که يکي از علل لاغري در افراد صفراوي مزاج، مي تواند وجود خلط سودا در بدن اين افراد باشد.بهترين اخلاط
بين اخلاط موجود در طبايع، بهترين طبع از نظر جسماني به ترتيب دموي، سوداوي، بلغمي و صفراوي است، اما از نظر روحي به ترتيب دموي، بلغمي، صفراوي و سوداوي است.صفراوي مزاج ها به علت گرم و خشک بودن مزاج شان، بسيار کم حوصله هستند ولي سوداوي ها چون سرد مزاج هستند، صبر و استقامت شان در مقابل سختي ها بيشتر از صفراوي هاست؛ بنابراين اراده ي سوداوي و صفراوي ها قوي تر است. از طرفي تري مزاج ( رطوبت مزاج ) معمولاً اراده ي انسان را از بين مي برد و بلغمي ها بيشتر از دموي ها تري مزاج دارند. بنابراين ترتيب ميزان اراده، چاقي، پرخوري و خوش بيني اشخاص از زياد به کم عبارتند از:
به ترتيب ميزان اراده: سوداوي، صفراوي، دموي، بلغمي.
به ترتيب ميزان چاقي: بلغم، دموي، صفراوي، سوداوي.
به ترتيب ميزان پرخوري: بلغمي، دموي، سوداوي، صفراوي.
به ترتيب ميزان خوش بيني: دموي، بلغمي، صفراوي، سوداوي.
انواع طبع
به طور کلي چهار نوع طبع گرم، خشک، سرد و مرطوب وجود دارد.افراد صفراوي مزاج داراي طبع گرم و خشک، افراد سوداوي مزاج داراي طبع سرد و خشک، افراد بلغمي داراي طبع سرد و مرطوب و افراد دموي داراي طبع گرم و مرطوب مي باشند.
نکته ي قابل توجه اين است که اگر در بدن فردي، ميزان هر کدام از اخلاط چهارگانه در حال تعادل باشد، او داراي طبع معتدل است. ولي اگر به علل مختلف مانند تغذيه ي نامناسب، روحيات اخلاقي نامناسب و ... دو يا سه خلط در خونش بالا رفته و با يکديگر مخلوط شود، به طوري که از خصوصيات هر کدام از اخلاط چهارگانه در وجودش پيدا شده و باعث تغيير رفتار يا تغيير مزاج ظاهري او شود مي گوييم فرد، داراي طبع مختلط است. علت اين که گاهي اوقات فرد در يک روز، رفتارهاي متفاوتي از تمام اخلاط نشان دهد نيز ممکن است همين امر باشد؛ مثلاً فردي که طبع اصلي اش سودا است در اثر اختلاط طبعش با صفرا پرخاشگر، منفي نگر و کم حوصله تر مي شود.
بدترين نوع طبع مختلط از نظر جسماني، اختلاط دو طبع اکتسابي صفرا و بلغم است و از نظر رواني، اختلاط دو طبع اکتسابي صفرا و سوداست و به اين ترتيب دارنده ي طبع مختلط صفرا و بلغم به بيمارستان و پزشک نياز دارد ولي دارنده ي طبع مختلط صفرا و سودا و طبع مختلط سودا و بلغم به علت از دست دادن تعادل روحي و رواني خود به روانپزشک نياز بيشتري خواهد داشت.
علل ايجاد طبع گرم
مواردي که موجب ايجاد طبع گرم مي شوند عبارتند از عفونت هاي مختلف، غم و شادي در حد اعتدال، خواب و بيداري در حد اعتدال، بادکش کردن بدن ( با پنبه و آتش ) يا حجامت خشک، شنيدن خبرهاي خوش و شادي آور، مصرف خوراکي هاي گرمي بخش ( مثل زنجبيل، عسل، فسنجان، آبگوشت با گوشت بره و... )، مشاغل گرم ( مثل آهنگري و شاطري )، ماساژدرماني، دوره هاي مختلف سني مثل دوره ي بلوغ، حاملگي، يائسگي، پوشيدن لباس گرم يا روغن مالي بدن و... .علل ايجاد طبع سرد
برخي از مواردي که موجب مي شوند فرد طبعي سرد داشته باشد. عبارتند از ترس شديد، زنداني بودن به مدت طولاني، غم و اندوه بيش از حد، استفاده از گياهان سرد مثل کاسني و بيد، پرخوري، شادي بيش از حد، خواب زياد، تحرک کم، لذت بيش از اندازه ( مثل خوردن قرص هاي روان گردان )، شغل سردي بخش ( مثل کار در قصابي و سردخانه )، استفاده ي از زياد از وسايلي مثل کولر يا پنکه که تأثير سردي دارند، خوردن خوراکي هاي سرد مثل سوپ جو، آب دوغ خيار، ماهي سرخ کرده، ترشيجات و... .علل ايجاد طبع مرطوب
برخي از مواردي که موجب مي شوند فرد طبع مرطوبي داشته باشد عبارتند از خواب، آرامش، پرخوري، سنگ کليه، بودن در جاهاي رطوبت بخش مثل کار در شاليزار و حمام کردن با شکم پُر، خوردن غذاهاي رطوبت بخش ( مثل آش، دوغ، کاهو و خوردن آب زياد )، تماس با کولر و نشستن روي زمين مرطوب و سرد، تماس با چيزهايي که گرمي لطيف مي دهند و رطوبت را به جريان مي اندازند مثل کارکردن در مزارع گل و گلخانه.علل ايجاد طبع خشک
برخي از مواردي که موجب مي شوند فرد طبع خشکي داشته باشد عبارتند از کم خوابي، کم خوردن غذا، مقاربت زياد ( نزديکي جنسي زياد )، استفاده ي زياد از ملين ها ( نرم کننده ي غذا )، مصرف ادويه هايي مثل فلفل، دارچين و زنجبيل، استحمام بيش از حد، استفاده از خوراکي هايي که موجب يبوست مي شوند ( مثل نعناع، موز و... )، خوردن خوراکي هايي که موجب خشکي در بدن مي شوند مثل بادمجان سرخ کرده، قهوه و آجيل، داشتن حالات روحي شديد ( مثل خشم، غم، شادي، لذت و... )، تماس با عوامل سردي که مانع رسيدن غذا به اندام ها مي شود ( مثل قرار گرفتن در آب سرد يا نشستن زياد بر روي زمين سرد )، تماس با هر چيزي که بسيار گرم است و بر اثر آن نيروي بدن ضعيف مي شود ( مثل کار کردن دائمي در کنار تنور و کوره ي آهنگري ).آيا مزاج قابل تغيير است؟
هر فردي داراي دو گونه طبع اصلي و اکتسابي است. طبع اصلي هر فرد، طبع مادرزادي اوست که از پدر و مادرش به ارث مي برد. همچنين ممکن است طبع اصلي فرد با گذشت زمان، به علت تغذيه ي نادرست، شرايط آب و هوايي و شيوه ي زندگي نادرست، تغيير کند و طبع جديدي در او به وجود آيد که به آن، طبع اکتسابي مي گويند.ناگفته نماند که در ميان موجودات زنده، مزاج انسان به ميزان زيادي تغيير مي کند، ولي طبيعت يا مزاج حيوانات و گياهان هيچ وقت به طور کامل تغيير نمي کند بلکه با توجه به شرايط آب و هوايي ميزان گرمي، سردي، خشکي و رطوبت آن ها کمي تغيير مي کند. به عنوان مثال طبيعت سير گرم است، در هر منطقه ي جغرافيايي که کشت شود فقط با توجه به شرايط آب و هوايي، ميزان گرمي به وجود نمي آيد و هيچ وقت طبيعت آن سرد نمي شود.
البته مي توان مزاج تغيير يافته ي فرد را دوباره با اصلاح مزاج، به مزاج مادرزادي برگرداند که در بخش اصلاح مزاج به آن پرداخته ايم.
راه هاي تشخيص طبع
براي تشخيص طبع، ابتدا بايد سرد مزاجي را از گرم مزاجي جدا کنيد. براي اين کار، بايد ببينيد که در بيشتر حالات، لباس زياد مي پوشيد يا نه، خصوصاً در زمستان، زيرا کساني که طبع سرد دارند، تحمل سرما را ندارند و کساني که طبع گرم دارند تحمل گرما را ندارند.پس نتيجه مي گيريم که سرد مزاج، کسي است که در همه ي فصول و يا فقط در فصول سرد، طبع سردي دارد و برعکس گرم مزاج کسي است که در همه ي فصول طبع گرمي دارد و در بيشتر اوقات سال لباس زيادي نمي پوشد.
در بين سرد مزاجان، بلغمي مزاج ها در هر چهار فصل سال احساس سرما مي کنند ولي سوداوي مزاج ها، تنها در فصول سرد سال ( زمستان و پاييز ) احساس سردي مي کنند و در ساير فصول، اين گونه نيستند. اما در بين گرم مزاجان، صفراوي مزاج ها در هر چهار فصل سال حرارت بدن شان بالاست و هميشه از گرما شاکي هستند اما دموي مزاج ها، فقط در فصول بهار و تابستان از گرما شاکي هستند و در بقيه ي فصول خيلي احساس بدي ندارند.
پس نتيجه مي گيريم که:
1. صفراوي ها در تمام سال، خصوصاً در تابستان حرارت بدن شان بالاست، آن قدر که در هيچ فصلي نياز به پوشاندن بدن خود با لباس گرم ندارند.
2. دموي ها فقط در بهار و تابستان حرارت بدن شان بالاست ولي در پاييز و زمستان به لباس گرم احتياج پيدا مي کنند.
3. بلغمي ها در تمام سال، خصوصاً در زمستان نياز شديد به پوشيدن لباس گرم دارند.
4. سوداوي مزاج ها، هم مثل دموي ها فقط در فصول سرد سال ( پاييز و زمستان ) به لباس گرم احتياج دارند و در ساير فصول برخلاف بلغمي ها، خيلي احساس سرما نمي کنند.
افراد ديگري هم هستند که اگر چه داراي يکي از شرايط گفته شده در بالا مي باشند ولي قسمتي از بدن شان (مثل نوک انگشتان دست شان ) هميشه سرد و يا هميشه گرم است ( مثل کف پاها ) که ممکن است اين امر موجب اشتباه در تشخيص طبع آن ها شود. امّا بايد بگوييم که علايم برخي از بيماري ها اين است که قسمتي از بدن را سرد يا گرم مي کنند؛ مثلاً يکي از علايم کم خوني اين است که باعث سردي نوک انگشتان دست و پاها مي شود و برعکس يائسگي، باعث گرگرفتگي سر و صورت و چربي خون، موجب داغي کف پاها مي شود. همچنين ممکن است سينوزيت باعث احساس سردي شديد در پيشابي و ورم معده باعث احساس سردي زياد در وسط قفسه ي سينه گردد. بنابراين لازم است که شما اين گونه موارد استثنايي را بشناسيد. مثلاً ممکن است که شما در همه جاي بدن و در همه فصول سال احساس سردي کنيد ولي کف پاهايتان اکثراً داغ باشد، اين بدان معناست که شما بلغمي مزاج هستيد ولي در عين حال چربي خون تان هم بالاست.
يکي ديگر از راه هاي تشخيص طبع، اين است که افراد سرد مزاج نمي توانند دوش آب سرد بگيرند ولي افراد گرم مزاج خصوصاً صفراوي مزاج ها اين توانايي را دارند. همچنين افراد گرم مزاج به راحتي نمي توانند عسل آويشن ميل کنند چون آويشن، گياهي گرم است و موجب گرمي بيشتر در عسل مي شود و اگر چنانچه بخواهند عسل را با آب بنوشند بايستي آن را با آبليمو و يا سرکه ي بيشتري مخلوط کنند، همچنين اگر در فصل تابستان و در يک موقعيت جغرافيايي گرمسيري بخواهند عسل بنوشند بايد عسل را با آب و مقداري آبليمو و سرکه يا به همراه غذاهاي سرد ميل نمايند.
ممکن است خانمي داراي مزاج گرم و مرطوب باشد ولي بعد از بارداريِ جنين دختر و زايمان به روش سزارين، دچار غلبه ي مزاج سرد شود. اين شخص از ويژگي هاي قبل از بارداري خود مي تواند، به مزاج خود پي ببرد و از تغييراتي که در او ايجاد شده، نوع خلطي که بر او غلبه کرده است را پيدا کند و بر اساس نوع مزاج جديد، کارهاي لازم را براي رسيدن به مزاج اصلي اش انجام دهد.
البته بايد به اين نکته اشاره نمود که مزاج فرزند يک زوج که هر دو طبع گرم دارند، حتماً گرم خواهد بود و تنها در صورتي مزاج فرزند آن ها سرد خواهد شد که مادر در دوران بارداري به شدت تحت تأثير عوامل سرد مثل قرار گرفتن مداوم در مقابل سرماي کولر، حمام رفتن زياد و... باشد يا خوراکي هاي سرد بخورد.
نکته:
افراد داراي طبع سرد تمايل بيشتري به مصرف خوراکي هاي گرم دارند و افراد داري طبع گرم، خوراکي هاي ترش را دوست دارند. البته افراد گرم مزاج جهت افزايش انرژي خود گاهي تمايل به گرمي بيشتري پيدا مي کنند. اين افراد به راحتي مي توانند حجم زيادي از گرمي ها مثل فلفل را بدون هيچ مشکلي ميل نمايند.تشخيص طبع با توجه به گروه خوني
آسان ترين راه براي تشخيص طبع مادرزادي اشخاص مطابقت دادن آن با گروه هاي خوني است.هر کدام از گروه هاي خوني AB,B,A و O طبع خاصي دارند که قابل تغيير نيست براي مثال اغلب افرادي که گروه خوني A دارند طبع سوداوي، افراد داراي گروه خوني B طبع بلغمي، گروه خوني O طبع دموي و افرادي که گروه خوني AB دارند، داراي طبع صفراوي هستند.
ممکن است فردي با گروه خوني A داراي مجموعه اي از علايم بلغمي باشد که در اين صورت طبع مادرزادي او سودا و طبع اکتسابي اش بلغم خواهد بود. بهترين پيشنهاد براي درمان چنين فردي، درمان طبع اکتسابي اوست نه طبع مادرزادي.
دو گروه خوني +O و +AB اکثراً طبع گرم و دو گروه خوني A و B ( مثبت و منفي ) اکثراً طبع سرد دارند.
هر چقدر از گروه خوني O به سمت گروه خوني AB مي رويم خون کثيف تر و خشک تر مي شود.
بيشترين بيماري هاي قلبي، واريس و گرفتگي رگ ها در گروه هاي خوني A و AB ديده مي شوند زيرا خون در آنها خشک تر و در نتيجه رسوبش بيشتر است ( يعني در رگ ها جاري نمي شود ).
بيماري هايي مثل قند، چربي و... در گروه هاي خوني A و AB زودتر از ساير گروه ها ايجاد مي شود و اين دو گروه خوني دستگاه ايمني ضعيف تري دارند.
تشخيص طبع با توجه به عمر
عمر انسان چهار مرحله دارد و هر مرحله به علت تغييرات مختلفي که به همراه دارد، داراي مزاج هاي مختلفي است. مثلاً از لحظه ي تولد تا سي سالگي طبع دم و صفرا، در سن جواني يعني از 30 تا 40 سالگي طبع صفرا، در ميانسالي يعني از 40 تا 60 سالگي طبع سودا و در پيري يعني بعد از 60 سالگي طبع بلغم در فرد غلبه دارد.نکات مهم
* هر وقت مزاج اصلي انسان تمايل بيشتري به خشکي داشته باشد او در طول عمر خود به جوانان شباهت بيشتري دارد.* هر وقت مزاج اصلي انسان تمايل بيشتري به سردي و رطوبت داشته باشد شخص در طول عمر خود از نظر ويژگي هاي ظاهري و رفتاري، به افراد پير شباهت بيشتري دارد.
* هر وقت انسان به سني برسد که مزاج او در آن مرحله مانند مزاج اصلي اش باشد دچار بدحالي و بيماري مي شود؛ زيرا دو مزاج از يک نوع در بدن او افزايش پيدا کرده است. براي مثال شخصي که مزاج اصلي اش گرم و خشک است وقتي به سن جواني برسد دچار بيماري مي شود زيرا طبع گرم و خشک در بدن او افزايش پيدا کرده است؛ به همين دليل بدن اين فرد از حالت تعادل فاصله مي گيرد و اين حالت تا زماني که شخص مرحله ي جواني را پشت سر بگذارد، ادامه دارد. اما برعکس اگر شخصي مزاج اصلي اش سرد و مرطوب باشد، در مرحله ي جواني به حالت سلامتي و شادابي مي رسد زيرا در جواني گرمي و خشکي در بدن افزايش پيدا مي کند و باعث تعادل سردي و رطوبت در بدن اين فرد مي شود.
نکته:
امروزه محدوده ي سني غلبه ي اخلاط تغيير کرده است. براي دم از جنيني تا 17 سالگي، براي صفرا از 17 تا 35 سالگي، براي سودا از 35 تا 51 سالگي و براي بلغم از 51 سالگي به بالا مي باشد.تشخيص طبع با توجه به دفع بدن
وضعيت دفع بدن از جمله عرق، مدفوع و ادرار و بررسي رنگ و شکل آن ها، يکي ديگر از راه هايي است که به تعيين نوع مزاج و طبع کمک مي کند. براي اين منظور لازم است تا هنگام دفع فضولات بدن خود، به شکل، رنگ و بوي آن ها توجه کنيد.* اگر رنگ مدفوع يا ادرار تيره تر از حد، معمول باشد اين امر نشان دهنده ي غلبه ي صفرا در بدن و گرمي مزاج است.
* بي رنگ بودن يا کم رنگ بودن مدفوع و ادرار، نشانه ي سرد مزاج است.
* اگر عرق انسان با بوي شديد و تندي همراه باشد، اين امر نشانه ي گرمي مزاج و غلبه ي صفرا بر بدن است.
* اگر عرق انسان زردي بر لباس باقي نگذارد و کم بو باشد نشانه ي سردي مزاج است.
تشخيص طبع با توجه به رنگ پوست
رنگ پوست بدن علامت خوبي براي تشخيص مزاج است به اين صورت که:* سفيدي و روشن بودن رنگ پوست، نشان دهنده ي رطوبت يا مزاج بلغمي است.
* رنگ سرخ، نشانه ي حرارت و رطوبت در بدن و مزاج دموي است.
* زرد مايل به قرمز ( زرد آفتابي )، نشان دهنده ي بالا بودن گرمي در بدن و مزاج صفراوي است.
* رنگ تيره و کبود، نشان دهنده ي بالا بودن خشکي در بدن و مزاج سوداوي است.
تشخيص طبع با توجه به خواب و بيداري
اعتدال در خواب و بيداري نشانه ي اعتدال مزاج خصوصاً اعتدال در مغز است. مزامج سرد و مرطوب باعث پرخوابي مي شود، به همين علت افراد بلغمي و دموي، به خواب بيشتري نياز دارند، خشکي و گرمي موجب بيداري ( کم خوابي ) مي شود، به همين دليل افراد صفراوي و سوداوي در خوابيدن مشکل دارند و معمولاً خواب شان سبک است.خواب از بيرون بدن را سرد و از درون بدن را گرم مي کند. اگر خواب در روز کوتاه باشد، درون را مرطوب و اگر طولاني باشد درون را سرد و سست مي کند.
کودکان معمولاً بيشتر مي خوابند زيرا رطوبت بيشتري دارند و به تدريج و با افزايش سن که رطوبت مزاجي آنها کاهش پيدا مي کند خواب شان نيز کمتر مي شود.
خواب طولاني در بدن شخص صفراوي به علت ايجاد سردي و رطوبت به کاهش حرارت بدن آنها کمک مي کند و برعکس شخص بلغمي با خواب طولاني دچار افرايش خلط بلغم مي شود.
بيداري ضد خواب است يعني ظاهر بدن را گرم و باطن ( درون بدن ) را خسته و سرد مي کند و هر چه کار سنگين تر بوده و مدت زمان بيداري بيشتر باشد اين حالت افزايش پيدا مي کند.
راه هاي جلوگيري از تغيير طبع
کارهايي که مي توانيم انجام دهيم تا طبع مان زياد تغيير نکند عبارتند از: پرهيز از پرخوري، پرهيز از خوردن غذاهاي نامناسب و ناسازگار با طبع خود، پرهيز از سرما و گرماي زياد، مهاجرت به نقاطي که داراي آب و هواي متناسب با طبع است، انجام حجامت، استفاده ي مداوم از خوراکي هاي متعادل و... .افزايش اخلاط در بدن
گاهي اوقات، شخص دچار افزايش خلط ( يا اخلاط ) يا طبعي خاص از چند ثانيه تا چندين ماه و سال و گاهي حتي تا آخر عمر مي شود، مثل پيدايش ناگهاني خلط صفرا در جريان سنين بلوغ که باعث افزايش رشد قد در فرد مي شود و يا پيدايش ناگهاني خلط صفرا درهنگام يائسگي در زنان که باعث گر گرفتگي، افزايش فشار و چربي خون در آنها مي شود.علل بالا رفتن خلط دم
بيشترين علت افزايش خلط دم در افراد، نوع تغذيه، ورزش، فصل بهار، عوامل ارثي، تزريق خون، عوامل دارويي، فعاليت زياد کبد، فعاليت زياد مغز استخوان، عوامل قلبي - عروقي، ديدن رنگ قرمز و شرايط آب و هوايي متعادل مي باشد.علل بالا رفتن خلط صفرا
علل بالا رفتن صفرا در بدن:
نوع تغذيه، سرطان، ميگرن، باد گرم، شکنجه، مسافرت، حاملگي، دعوا، تصادف، عوامل ارثي، قطع عضو، خنده ي زياد، دوره ي عادت ماهانه، رعد وبرق، بيش فعالي، زخم معده، سونا، هپاتيت شديد، آب درماني، فصل تابستان، بستن لوله ي رحم، نزديکي کردن ( مُقاربت )، پرکاري تيروئيد، کم خوابي، تماشاي سيرک، مصرف مشروبات الکلي، فعاليت زياد کبد، ورزش هاي سنگين، فعاليت زياد معده، خوردن ترشي جات، تشديد غلظت خون، خوردن مداوم بستني، زايمان طبيعي، پرخوري، سرماخوردگي، بالا رفتن چربي خون، شنيدن سر و صداي زياد، هيجانات عشقي و عاطفي، بستري شدن در بيمارستان، گرفتگي رگ هاي قلب، مصرف قرص هاي شادي آور، مشاغل صفراساز ( شاطري )، بروز بيماري هايي مثل رماتيسم، مصرف قرص هاي جلوگيري از بارداري، خوردن خوراکي هاي گرم مزاج مثل باقلوا، زولبيا، خرما و... مي باشد.علل بالا رفتن خلط بلغم
بالا رفتن خلط بلغم مي تواند به علل مختلف از جمله: بروز بيماري هايي مثل آسم، رماتيسم، يبوست، نفخ شکم و سنگ کليه، عوامل ارثي، کم خوابي، نزديکي زياد، تنفس سريع، کيست کليه، سرماخوردگي، سينوزيت شديد، دوش آب سرد، دوران شيردهي، کيست تخمدان، رژيم گياه خواري، خوردن ترشي جات، بارش برف و باران، آب يخ، پرخوابي، فصل زمستان، پرخوري، قرار گرفتن در معرض باد، پوشيدن لباس کم در سرما، خوردن مداوم ماست و دوغ، نشستن روي زمين سرد يا مرطوب و خوردن بيش از حد خوارکي هاي سرد باشد.علل بالا رفتن خلط سودا
بالا رفتن خلط سودا در بدن به علل مختلف از جمله: خلوت بودن مکان زندگي، گرفتگي عروق، فکر و خيال زياد، کم خوابي شديد، معلوليت جسماني، استرس و اضطراب، تاريکي، حوادث طبيعي مثل زلزله، بستري شدن در بيمارستان، از دست دادن ثروت، مشکلات ناشي از وجود فيبروم يا کيست تخمدان، سرطان، فصل پاييز، سرما وگرماي شديد، ترس شديد، طلاق گرفتن، غصه خوردن، يبوست، ديدن فيلم ترسناک، شکنجه شدن، شيمي درماني، بدهکاري زياد، ورم پروستات، دير خوابيدن، ترسيدن، نگراني مداوم، بدهکار بودن، آلودگي هوا، نوشيدن آب خيلي سرد بعد از غذا، استفاده از نوشيدني هاي خيلي داغ، استفاده از مشروبات الکلي، نوشيدن آب بين غذا، خوردن غذاي فريز شده، خوردن غذاي مانده، استفاده از غذاي خيلي شور يا خيلي تند يا تلخ، استفاده از ظروف تفلون و غذاپزهاي برقي، شنيدن مداوم صداي اتومبيل ها و موتورهاي کارخانجات، استفاده ي بيش از حد موبايل و کامپيوتر و... مي باشد.بالا بردن اخلاط به طور مصنوعي
گاهي به طور مصنوعي هم مي توان هر کدام از اخلاط بدن را افزايش داد و آنها را در خون به جريان انداخت. مثلاً در مورد خلط صفرا مي توان با مشت کردن محکم دست ها مثل حالتي که کُنگ فو کاران به خود مي گيرند و اخم کردن و يا با فرياد بلند، خلط صفرا را در بدن خود بالا برد. همچنين مي توان با فرو کردن انگشتان دو دست در هم و در جهت مخالف يکديگر و گذاشتن آن بر روي سينه در حالت خواب يا درازکش خلط سودا را در بدن بالا برد. با تنفس سريع و کوتاه مي توان خلط بلغم را در خون بالا برد و يا اين که با ديدن مناظر سرخ رنگ يا پوشيدن لباس هاي سرخ رنگ نيز خلط دم موجود در خون را بالا برد.درمان بيماري به علت افزايش خلط
براي کاهش اخلاط اضافي بايد از ماده اي که ضد آن خلط است استفاده کنيد؛ به اين روش « درمان به ضد يا اضداد » مي گويند. مثلاً براي کاهش حرارت صفرا بايد رطوبت را زياد کرد و براي کاهش سردي و خشکي از حرارت و رطوبت استفاده کرد اين روش بيشتر در درمان طبع هاي اکتسابي به کار مي رود.در طبع اکتسابي، مي توانيد خوراکي ضد آن طبع را به فرد بدهيد ولي در طبع مختلط بايد هر دو نوع خوراکي ( هم ضد آن طبع و هم مخصوص آن طبع ) را به بيمار بدهيد. مثلاً مي توانيد به کسي که صفرا دارد، آب دوغ خيار ( که خوراک سردي است ) بدهيد تا ميل کند اما به کسي که طبع مختلط دارد همين آب دوغ خيار بايد همراه با گردو، کشمش، سير و نظاير آن داده شود.
منبع مقاله :
حبيب اللهي، احمد، حبيب اللهي، مسعود؛ (1393)، آشنايي با انواع طبع و مزاج به انضمام تغذيه گروه هاي خوني، قم: نشر ابتکار دانش، چاپ بيستم
