نويسنده: علي حسين زاده

بسياري از افراد زيبايي همسر را عامل بسيار مؤثري در خوشبختي خود به شمار مي آورند و آن را در آرامش و سازگاري خانواده بسيار مفيد مي دانند؛ البته اين ديدگاه برخاسته از حسّ زيبايي دوستي انسان است که بر اساس آن، همواره يکي از ملاک هاي انتخاب همسر را زيبايي او مي داند و هر چند اين را به زبان نياورد، به اين ويژگي در گزينش بسيار توجه مي کند. در اين بخش به بررسي جنبه هايي از اين ويژگي مي پردازيم.

اهميّت زيبايي

منابع ديني همگام با حسّ طبيعي انسان، زيبايي را از ويژگي هاي مطلوب همسر دانسته و توجه به آن را سبب استحکام و دوام زندگي مشترک بر شمرده است. به همين دليل با اين که تعاليم ديني مردان و زنان را از نگاه به نامحرم باز داشته و آن را زمينه ساز ضعف ايمان به شمار آورده است، در عين حال نه تنها ديدن همسر آينده را مجاز دانسته، بلکه آن را از لوازم سازگاري در ازدواج دانسته است. رسول گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) به مغيرة بن شعبه که از زني خواستگاري کرده بود، فرمودند:
لو نظرت اليها فانه اجري ان يودم بينکما؛ (1) اگر او را ببيني، به درستي که زمينه پايداري و دوام در ميان شما بيشتر است.
خود حضرت نيز چون قصد ازدواج مي کردند، زني را مي فرستادند تا فرد مورد نظر را مشاهده کند: « کان رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم) اذا اراد ان يتزوج امرأة بعث اليها من ينظر اليها ». (2)
در منابع روايي، روايات متعددي در اين خصوص وارد شده است که ديدن زني که فرد قصد ازدواج با او را دارد، بي اشکال است؛ البته در برخي منابع فقهي نيز مباحثي در اين زمينه مطرح شده و شرايط و محدوده اين گونه نگاه را بيان کرده است. اين موضوع از بحث ما خارج است؛ از اين رو خوانندگان محترم را جهت آگاهي بيشتر به منابع روايي (3) و فقهي (4) ارجاع مي دهيم و در اين زمينه تنها به ذکر دو روايت بسنده مي کنيم:
سأل عبدالله بن سنان ابا عبدالله (عليه السّلام) عن الرجل يريد ان يتزوج المرأة اينظر الي شعرها قال نعم انما يريد ان يشتريها باغلي الثمن؛ (5) عبدالله بن سنان از امام صادق (عليه السّلام) درباره مردي پرسيد که مي خواست با زني ازدواج کند. پرسيد: آيا او مي تواند به موي آن زن نگاه کند؟ حضرت فرمودند: آري، همانا مي خواهد او را به بهاي گراني در اختيار گيرد.
عن ابي عبدالله (عليه السّلام) قال لابأس ان ينظر الرجل الي محاسن المرأة قبل ان يتزوجها فانما هو مستام فان يقض امريکن؛ (6) امام صادق (عليه السّلام) فرمودند: نگاه کردن مرد به زيبايي هاي زن پيش از ازدواج بي اشکال است؛ چون او خواستگار و به دنبال کالاي خود است. پس اگر اراده آنها حتمي شد، ازدواج انجام مي گيرد.
از مطالبي که گذشت، اين نتيجه به دست مي آيد که زيبايي، عامل مهمي در تداوم زندگي شمرده مي شود و نگاه به همسر آينده با حفظ شرايطي که در منابع فقهي آمده، بدون اشکال، بلکه مطلوب است.

توجه به مصداق هاي زيبايي

ديدگاه افراد در تشخيص زيبايي، مختلف بوده و شاخص هاي زيبايي نزد افراد متفاوت است، با وجود اين برخي شاخص هاي زيبايي مورد توجه بيشتر مردم قرار دارد و آنان به دنبال احراز آن در همسر خويش هستند. در روايات معصومان (عليهم السّلام) نيز به برخي از اين موارد اشاره شده است که اين جا به طور مختصر به آن مي پردازيم:

أ. زيبايي چهره

اوّلين موضعي که زيبايي فرد را به نمايش مي گذارد، صورت اوست. به همين جهت اميرالمؤمنين (عليه السّلام) رخسار زيبا را اولين سعادت دانسته و فرموده اند:
الصورة الجميلة اوّل السعادتين؛ (7) صورت زيبا، اولين سعادت از دو سعادت ظاهر و باطن است.
اين اولين شاخص زيبايي است که به عنوان يکي از معيارهاي زيبايي همسر نيز مطرح شده و فرد خوش چهره برخوردار از اين فضيلت الاهي معرفي شده است:
عن رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم): افضل نساء امتي اصبحهن وجهاً و اقلهن مهراً؛ (8) برترين زنان امّت من، زيباترين و کم مهرترين آنانند.
به داوطلبان ازدواج نيز سفارش شده است که درباره زيبايي چهره فرد مورد نظر خود بپرسند و بدون بررسي اقدام به ازدواج نکنند:
قال علي (عليه السّلام): اذا اراد احدکم ان يتزوج فليسأل عن شعرها کما يسأل عن وجهها؛ (9) علي (عليه السّلام) مي فرمايد: هنگامي که يکي از شما مي خواهد ازدواج کند، پس بايد از موي او بپرسد همان گونه که از چهره ي او سؤال مي کند.

ب. زيبايي مو

اگر زيبايي فرد به دو چيز وابسته است، يکي از آنها موي اوست. بر همين اساس، در روايتي که گذشت توصيه شد همان گونه که جمال چهره در انتخاب همسر مورد توجه قرار مي گيرد، ويژگي مو نيز مورد بررسي قرار گيرد. در روايت دليل توجه به موي همسر را آن دانسته اند که: « فان الشعر احد الجمالين؛ به درستي که مو يکي از دو زيبايي است ». در پايان اين بحث خاطر نشان مي سازيم که شاخص هاي ديگري نيز براي زيبايي همسر در برخي روايات آورده شده است که از ذکر آن ها صرف نظر مي کنيم و خواننده را به متون روايي ارجاع مي دهيم.

چند نکته

درباره ي توجه به زيبايي همسر نکات قابل بحثي وجود دارد که به برخي از آن ها مي پردازيم:

1. ديدگاه متفاوت روايات درباره ي زيبايي به عنوان ملاک گزينش

بررسي احاديث متعدد درباره ي زيبايي و نقش آن در انتخاب همسر زمينه اين پرسش را فراهم مي سازد که چرا در روايات فراواني - از جمله احاديثي که گذشت - زيبايي به عنوان ملاک گزينش همسر معرفي و بر احراز آن پيش از ازدواج تأکيد شده است، در حالي که روايات زيادي بر اين نکته اصرار مي ورزند که اگر کسي با زني به سبب زيبايي او ازدواج کند، خداوند آن زيبايي را وبال او قرار مي دهد:
قال علي (عليه السّلام): من تزوج امرأة لجمالها جعل الله بجمالها و بالاً عليه؛ (10) کسي که با زني براي زيبايي اش ازدواج کند، خداوند زيبايي او را عذابي بر مرد قرار خواهد داد.
در روايتي ديگر امام صادق (عليه السّلام) فرموده اند:
اذا تزوج الرجل المرأة لجمالها او لمالها و کلّ الي ذلک و اذا تزوجها لدينها رزقة الله المال و الجمال؛ (11) هرگاه مردي با زني براي زيبايي يا ثروتش ازدواج کند، خداوند او را به همان وا مي گذارد و هرگاه با او براي دينش ازدواج کند، خداوند مال و زيبايي را به او روزي مي کند.
در اين زمينه روايات متعددي وجود دارد که سبب شده است در برخي کتاب هاي روايي بابي به اين موضوع اختصاص داده شود. (12)
براي پاسخ به اين پرسش لازم است به اين مقدمه پرداخته شود که دليل اهميت دادن منابع ديني به زيبايي در انتخاب همسر آن است که زيبايي همسر باعث سرور، شادماني و در نهايت آرامش فرد مقابل مي شود. در روايات متعددي برخوردار بودن از همسر صالحي که مرد با ديدن او مسرور شود، بهترين فايده، برترين عطا، خير دنيا و آخرت و ... دانسته شده است. (13) بديهي است که زيبايي همسر نيز، يکي از مهم ترين عواملي است که فرد را شاد مي کند. حال اگر شرايطي پديد آيد که زيبايي باعث خوشحالي همسر نشود و حتّي به نگراني او دامن زند، طبيعتاً اين گونه زيبايي ارزش لازم را ندارد و حتي در مواردي ضد ارزش تلقّي مي شود و به افراد توصيه مي شود از ازدواج با چنين افرادي بپرهيزند. برخي از مواردي که زيبايي همسر مخّل آسايش و آرامش است، عبارت است از:

أ. زيبايي عاري از تديّن و اخلاق

زيبايي فرد هرگاه آميخته با دينداري و اخلاق نباشد، برايش ثمري جز عجب و کبر نخواهد داشت. به همين دليل رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) آفت زيبايي را تکبر دانسته و فرموده اند: « آفة الجمال الخيلاء؛ (14) آفت زيبايي غرور و تکبر است ». فردي که زيبايي را نعمتي خدادادي و در جهت امتحان الاهي نداند، سرانجام خود را با غرور، نخوت و کبر پيوند مي زند.
در چنين شرايطي، رفتار او با همسر رفتاري مغرورانه و برخاسته از نوعي بي اعتنايي خواهد بود و از دين و اخلاق الاهي تهي شود. علاوه بر اين چنين فردي تلاش خود را براي جذب ديگران به ظاهر خويش به کار مي گيرد و اين هر دو عاملي است که آرامش را از همسر سلب مي کند و همواره حالت اضطراب و ناراحتي را در او دامن مي زند؛ ولي چنانچه فرد زيبايي خود را نعمتي الاهي و خود را به اداي حقوق آن پايبند بداند، مي داند که اين نعمت زکاتي دارد و آن عفاف است: « عن اميرالمؤمنين (عليه السّلام): زکاة الجمال العفاف؛ زکات زيبايي عفّت است » (15) او با عفت، خود را از چنگال هوس بازان حفظ مي کند و غريزه شهواني خود را به انحصار همسر خود در مي آورد. از طرفي چنين فردي که هستي خود را از خدا مي داند، مالکيتي براي خود قائل نيست تا به ديگران و از جمله به همسر خويش فخر فروشي کند روشن است که اين گونه جمال، مايه ي آرامش همسر و باعث سعادت خانواده خواهد بود.

ب. زيبايي در محيط اجتماعي ناسالم

محيط اجتماعي، نقش بسيار مؤثري در تربيت افراد بر عهده دارد. محيط سالم، زمينه ساز رشد مثبت و محيط ناسالم، باعث رشد منفي افراد خواهد شد. زيبايي به خودي خود صفتي مطلوب به شمار مي رود؛ ولي محيط اجتماعي فرد تأثير زيادي در تعيين جهت اين ويژگي دارد. محيط اجتماعي و از جمله خانواده سالم باعث مي شود تا آسيب هاي اجتماعي فرد زيبا را تهديد نکند. از سوي ديگر، چنين جامعه اي همه چيز را در زيبايي ظاهري جست و جو نمي کند؛ بلکه نوع برتر جمال را جمال باطني مي داند. امام حسن عسکري (عليه السّلام) از اين حقيقت پرده بر مي دارند و مي فرمايند:
حسن الصورة جمال ظاهر و حسن العقل جمال باطن؛ (16) زيبايي چهره، جمال ظاهري و زيبايي عقل، جمال باطني است.
انسان فهميده به جمال ظاهري که غير اختياري و سطحي است، بسنده نمي کند و همواره به کسب جنبه هاي باطني زيبايي ( حلم، وقار، ورع، طاعت، دوري از ننگ (17) و ... ) مي انديشد. در اين صورت، هر يک از صفات فوق آرامش فرد و همسر او را تضمين مي کند. از اين روست که در تعاليم معصومان (عليهم السّلام) به زيبايي فرد بدون در نظر داشتن محيط پرورش او اهميتي داده نشده است. چنين فردي به « خضراء الدمن » ( سبزه ي مزبله ) تشبيه شده و به ديگران سفارش شده است که از ازدواج با چنين فردي بپرهيزند:
قام النبي (صلي الله عليه و آله و سلم) خطيباً فقال: ايها الناس، اياکم و خضراء الدمن، قيل: يا رسول الله و ما خضراء الدمن؟ قال: المرأة الحسناء في منبت السوء؛ (18) پيامبر اعظم (صلي الله عليه و آله و سلم) در حال خطابه فرمودند: اي مردم، از خضراء الدمن بپرهيزيد. پرسيده شد: اي رسول خدا، خضراء الدمن چيست؟ حضرت فرمودند: زنان زيبايي که در محيط بد پرورش يافته اند.

ج. زيبايي و ناباروري

از آن جا که وجود فرزند در زندگي خانوادگي زينت به شمار مي آيد و به زندگي همسران رونق مي بخشد، باروري زنان نيز نقش مهمّي در ايجاد فضايي گرم در خانواده دارد. اهميت ويژگي باروري زن در منابع ديني تا جايي است که ازدواج با زني نازيبا، ولي بارور را بر ازدواج بر زيباي نازا ترجيح داده اند و توصيه شده که فرد زن باروري را برگزيند که از زيبايي کم بهره يا بي بهره است. امام صادق (عليه السّلام) مي فرمايد: شخصي نزد رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) آمد و عرض کرد:
يا نبي الله انّ لي ابنة عمّ لي قد رضيت جمالها و حسنها و دينها و لکنها عاقر؟ فقال: لا تزوجّها، ان يوسف بن يعقوب لقي اخاه فقال: يا اخي، کيف استطعت ان تزوج النساء بعدي؟ فقال: ان ابي امرني فقال: ان استطعت ان تکون لک ذرية تثقل الارض بالتسبيح فافعل، قال: و جاء رجل من الغد الي النبي (صلي الله عليه و آله و سلم) فقال له مثل ذلک فقال له: تزوّج سوداء و لوداً، فاني مکاثر بکم الامم يوم القيامة؛ (19) اي پيامبر خدا، دختر عمويي دارم که از زيبايي و دين داري او راضي هستم، ولي او نازاست؛ آيا با او ازدواج کنم؟ حضرت فرمودند: با او ازدواج نکن. به درستي که حضرت يوسف فرزند حضرت يعقوب برادرش را ملاقات کرد و به او گفت: چگونه توانستي پس از من با زنان ازدواج کني؟ پس او گفت: به درستي که پدرم مرا امر کرد و گفت: اگر توانستي ذريّه اي داشته باشي که با تسبيح خود زمين را پر کنند، چنين کن. فرداي آن روز مردي خدمت پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) رسيد و حضرت مثل همين سخن را به او گفت: پس به او فرمود: با سيه چرده اي که فراوان فرزند بياورد، ازدواج کن؛ چرا که من در روز قيامت به شما امّت مباهات مي کنم.
از اين روايت و روايات مشابه روشن مي شود که در صورت تزاحم زيبايي و باروري، ويژگي باروري که نقش بيشتري در سازگاري همسران دارد، بايد مورد توجه قرار گيرد.
با اين بيان روشن مي شود احاديثي که بر اهميت زيبايي در نظام خانواده و استحکام آن تأکيد مي کند زيبايي را همراه دين و اخلاق در نظر مي گيرد و چنين جمال و وجاهتي را مايه آرامش زندگي خانوادگي مي داند، حال آن که رواياتي که زيبايي همسر را وبال بر مي شمرند و افراد را به ازدواج به افراد زيبا ترغيب نمي کنند، زيبايي منهاي دين، اخلاق، باروري، تربيت خانوادگي و محيط اجتماعي سالم را مدّ نظر دارد که نه تنها باعث آرامش و سازگاري همسران نيست، بلکه مخلّ آسايش و آرامش به شمار مي رود.
تعاليم اسلامي در مورد زيبايي همسر دو حالت را در نظر مي گيرد:
- حالت اول آن است که زيبايي همراه ديگر معيارهاي شايسته براي همسر در نظر گرفته شود که در چنين شرايطي زيبايي ملاکي مثبت به شمار مي رود؛
- حالت دوم آن است که جمع زيبايي با ملاک هاي مهمي چون دين، اخلاق و باروري ممکن نباشد. در اين صورت سفارش پيشوايان دين آن است که ملاک مهم تر، دين و اخلاق است و بايد آن ها را بر زيبايي فرد ترجيح داد. بعضي از روايات پيشين گوياي اين مطلب است که چنين هدفي را در نظر بگيرد که در اين صورت داوطلب ازدواج، بايد خداوند او را از ديگر ويژگي هاي مطلوب همچون مال و جمال نيز بهره مند مي سازد.

2. افراط و تفريط درباره ي زيبايي به عنوان ملاک گزينش همسر

آيين آسماني اسلام همواره مسلمانان را به پيمودن مسير تعادل و دوري از افراط و تفريط فرا خوانده است؛ (20) ولي همواره برخي افراد به افراط يا تفريط مي گرايند. درباره ي ويژگي زيبايي نيز برخي پيش از ازدواج به آن اهميت نداده و به آن توجه لازم را معطوف نکرده اند و برخي ديگر در انتخاب همسر زيبا به ورطه ي افراط و وسواس افتاده اند. هر دو گروه از مسير درست دور افتاده و زندگي خانوادگي خود را با تنش و ناسازگاري آميخته اند.
گروه اوّل با چشم بسته و بي دقّتي در ظاهر فرد، اقدام به گزينش کرده و يا با پذيرش الزام و اجبار خانواده و بستگان به رغم بي ميلي شخصي، ازدواج با فرد نازيبا را نپذيرفته اند. اين قبيل افراد پس از گذشت مدّت کوتاهي از زندگي مشترکشان، با واقعيات زندگي رو به رو مي شوند و احساس مي کنند که از حقّ طبيعي خود در انتخاب همسر ايده آل محروم مانده و خسارت ديده اند. از اين زمان، بناي ناسازگاري مي گذارند و زندگي را بر خود و همسر تلخ مي کنند. آنان گاه اين رويّه را تا مرز جدايي نيز ادامه مي دهند.
از سوي ديگر، گروه دوّم بدون در نظر داشتن موقعيت فردي و خانوادگي خويش، به زيبايي بهايي فوق العاده داده و معيارهايي را براي زيبايي همسر در نظر گرفته اند که ناياب يا بسيار کم ياب است. اين گونه افراد وسواس در احراز زيبايي را تا جايي ادامه مي دهند که يا از انتخاب همسر محروم مي مانند و يا ناچار مي شوند که از ديگر معيارهاي مهم انتخاب همسر ( مانند دينداري، اخلاق، موقعيت مطلوب خانوادگي و ... ) چشم بپوشند و همسري برگزينند که فقط زيباست. چنين افرادي نيز پس از ازدواج و فرو نشستن اشتياق اوّليه با اين واقعيت مواجه مي شوند که همسرشان ويژگي هاي لازم براي همسري و مادري را ندارد. در اين صورت، اين گروه نيز اختلاف و ناسازگاري با همسر را آغاز و زمينه ي جدايي و شکست خود را فراهم مي کنند.
بنابراين، بهتر است در اين زمينه هم - مانند ديگر مسائل زندگي - با پيمودن راه اعتدال، زمينه آرامش و سازگاري ميان خود و خانواده را فراهم سازيم. (21)

پي‌نوشت‌ها:

1. محمدبن حسن حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج 20، ص 90.
2. شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 388.
3. محمد بن حسن حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج 20، ص 87.
4. محمد حسن نجفي، جواهر الکلام، ج 29، ص 63.
5. همان، ج 3، ص 412.
6. محمد بن حسن حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج 20، ص 90.
7. عبدالواحد آمدي، غررالحکم، ص 205.
8. محمدبن حسن حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج 21، ص 251.
9. محمدبن علي، شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 388.
10. محمدبن حسن حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج 20، ص 52.
11. همان، ص 49.
12. همان، ج 20، ص49.
13. همان، ص 38.
14. محمدباقر مجلسي، بحارالانوار، ج 66، ص 389.
15. ميرزا حسين نوري، مستدرک الوسائل، ج 7، ص 46.
16. محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 75، ص 377.
17. عبدالواحد آمدي، غررالحکم، ص 251.
18. محمدبن حسن حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج 20، ص 48.
19. همان، ص 53.
20. بقره، 143.
21. براي آشنايي با روش هاي طبيعي و غير طبيعي براي زيبايي ر.ک: اريک نيوتن، معناي زيبايي، ترجمه پرويز مرزبان و کوشيار کريمي طاهري، روش هاي طبيعي و گياهي جهت زيبايي و حفظ آن و بهداشت و زيبايي صورت.