ارزیابی اصطلاحنامه های مبتنی بر وب

پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران: رویکرد توصیفی

چکیده:

اصطلاحنامه های پیوسته برای کاربردپذیری و آسانی استفاده باید دارای مجموعه ویژگی های خاص و عام باشند. ویژگی های عام آنها مانند ویژگی های عام طراحی صفحات وب و وب سایت ها هستند و ویژگی های خاص آنها، قابلیت های ویژه این اصطلاحنامه ها برای کاربرد در وب را در بر می گیرند. در این پژوهش، اصطلاحنامه های پیوسته پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات، با توجه به استانداردهای تدوین اصطلاحنامه های یک یا چند زبانه و استاندارد طراحی صفحات وب، به وسیله یک سیاهه وارسی و به روش تحلیل محتوای صفحات وب، مورد ارزیابی قرار گرفته اند. تلاش شده است تا معیارهای مد نظر درج شده در سیاهه وارسی با مشاهده مستقیم صفحه وب اصطلاحنامه ها و جستجو در آن بررسی شود. نتایج نشان می دهد که این اصطلاحنامه ها ساختار مطلوبی دارند، اما برای کاربردپذیری مبتنی بر وب مناسب نیستند و قابلیت های آنها برای جستجو و دسترسی به منابع اطلاعاتی در مقایسه با اصطلاحنامه های معادل خارجی بسیار اندک است و رابط کاربری آنها برای برقراری ارتباط با کاربر اصطلاحنامه، ضعیف عمل می کند.
کلید واژه ها: اصطلاحنامه های پیوسته، نظام های ذخیره و بازیابی اطلاعات، جستجوی اطلاعات، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات، ارزیابی

1- مقدمه

از مهمترین مباحث قابل تأمل در عصر حاضر، استفاده از اطلاعات موجود و پیرو آن تولید اطلاعات جدید است. با توجه به اینکه شبکه جهانی وب، در حال حاضر، حجم زیادی از اطلاعات را در اختیار کاربران قرار می دهد، چگونگی دسترسی به اطلاعات این رسانه عظیم که به طور مرتب در حال رشد است، مبحث قابل توجهی است. مهمترین مسأله در بازیابی اطلاعات از اینترنت، آشنایی با روش های جستجو و استفاده از اصطلاحات مناسب برای تشکیل سؤال جستجوست و اصطلاحنامه پیوسته، به عنوان منبعی برای انتخاب اصطلاحات برای تشکیل سؤال جستجو مطرح می شود. با استفاده از اصطلاحنامه می توان به جستجوی مفهومی پرداخت و روابط میان اصطلاحات را به صورت کارآمد، مورد شناسایی و استنباط قرار داد. کاربرد نوین اصطلاحنامه های سنتی بر روی اینترنت و برخی شبکه های ملی و بین المللی از تحولات قابل توجه در عرصه ذخیره و بازیابی اطلاعات به حساب می آید و برای تولیدکنندگان پایگاه های اطلاعاتی، پیشرفتی طبیعی محسوب می شود. این پژوهش، کوششی برای ارزیابی ساختار اصطلاحنامه های پیوسته پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران در مقایسه با ساختار اصطلاحنامه های پیوسته بر اساس استانداردهای تدوین اصطلاحنامه یک یا چند زبانه است.

2- مبانی نظری

1-2. اصطلاحنامه و جایگاه آن در نظام های ذخیره و بازیابی اطلاعات

از جمله امکانات کمکی پایگاه های اطلاعاتی، استفاده از زبان کنترل شده در نمایه سازی و در دسترس قرار دادن اصطلاحات آن برای جستجو در پایگاه است. اصطلاحنامه یکی از انواع زبان های کنترل شده است که همراه با روابط متقابل بین اصطلاح ها، اگر به دقت و استادانه تعیین شده باشند، موجب انعطاف در تخصیص اصطلاحات مناسب به مدارک و کمک به کاربر در تعیین اصطلاحات کنترل شده برای ساختن سؤال جستجو می شود. زبان های کنترل شده، اصطلاحات استاندارد و مجاز را ارائه و به این وسیله از بین تعدادی اصطلاح، یکی را برای توصیف یک مفهوم یا موضوع استفاده می کنند. روابط موجود در اصطلاحنامه آن را به ابزاری مناسب در جریان بازیابی اطلاعات از منابع الکترونیکی تبدیل می نماید (Craige and Schriar 2001).
به وسیله اصطلاحنامه، اصطلاحات زیادی که برای یک موضوع وجود دارد و مجموعه اصطلاحات اصطلاحنامه را تشکیل می دهد شناسایی و تعریف های پنهان برای اصطلاحات آشکار می شود. به این ترتیب، هر مفهوم در ساختار اصطلاحنامه، بهتر و دقیق تر نشان داده می شود. اصطلاحنامه با ارائه مفاهیم به شیوه های مختلف و بر اساس ماهیت متفاوت مقوله های مربوط، ارزشیابی مقوله های پیشنهادی، و نشان دادن اهمیت مقوله های تعیین شده براساس اطلاعات به دست آمده از نویسندگان، در نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات، به عنوان یک عنصر کلیدی عمل می کند (Lopez- Huertas 1997).
از نظر آچسن و همکارانش، با وجود افزایش کاربرد نظام های اطلاعاتی پیوسته، به ویژه استفاده متن آزاد همراه با کاربرد زبان طبیعی هنگام جستجو در عنوان و چکیده و متن کامل، زبان های کنترل شده به عنوان وسیله ای برای بازیابی باقی خواهند ماند، اگرچه بعضی از ویژگی ها و شیوه استفاده از آنها تغییر می کنند (Aitchison, Gilchrist, and Bawden 2000,5). این تغییرات می توانند شامل توسعه نقش اصطلاحنامه و تقویت عملکرد آن در نظام های متن کامل و به عنوان ابزاری در استفاده از سایت ها و شبکه های داخلی یا در یک یا چند فرایند، به طور جداگانه یا همزمان باشند ( Greenberg 2001 a, 2001b.2004).
اهمیت اصطلاحنامه در ترجمه زبان طبیعی نویسندگان و نمایه سازان و کاربران به توصیفگر، افزایش هماهنگی در انتخاب اصطلاحات نمایه، تعیین روابط بین اصطلاحات، و ایفای نقش به عنوان یک ابزار کاوش در بازیابی اطلاعات، مشخص می شود (Shiri 2004, ANSI 2006).

2-2. اصطلاحنامه پیوسته

نمایش کامپیوتری اصطلاحنامه همراه با کاربرد فناوری رایانه در عرصه ذخیره و بازیابی اطلاعات رایج شده است. سور گل مهمترین مزایای نمایش پیوسته را چنین برمی شمرد:
1- در دسترس بودن اصطلاحنامه. کاربر در یک نظام ذخیره و بازیابی به داشتن نسخه ای از اصطلاحنامه هنگام جستجو نیاز دارد. این مطلب، به ویژه در شبکه هایی که کاربر از یک خروجی از نظام های ذخیره و بازیابی گوناگون با اصطلاحنامه های گوناگون جستجو می کند، اهمیت دارد.
2- انعطاف پذیری در نمایش و کاربرد. در نظام های ماشینی ذخیره و بازیابی، برای نمایش توصیفگرها، محدویت فضای چاپی وجود ندارد. در محیط چاپی اگر تدوینگر بخواهد با یک هزینه معقول کار خود را ادامه دهد میزان اطلاعاتی که برای هر مدخل ارائه می شود محدود خواهد بود، اما در محیط الکترونیکی این مشکل کمتر وجود دارد (Sorege 1974, 255).
از نظر آچسن و همکارانش، اصطلاحنامه های الکترونیکی را می توان در یکی از شکل های " فایل مسطح "(1) و " پایگاه اطلاعاتی ساخت یافته " (2) و " فرامتن " مشاهده کرد. فایل مسطح، شکل ساده الکترونیکی اصطلاحنامه در قالب پردازش متن است و قابلیت های یکپارچه ای را ارائه نمی کند. به طور کلی، فقط ابزاری برای ذخیره و برقراری ارتباط و چاپ یک اصطلاحنامه است. پایگاه اطلاعاتی ساخت یافته از انواع شیوه های نمایش اصطلاحنامه های الکترونیکی است. استفاده از اصطلاحات یک اصطلاحنامه در یک پایگاه اطلاعاتی، به ویژه برای نمایه سازی فایل های اطلاعاتی، موجب تسهیل نمایه سازی و بازیابی خواهد شد و امکان استفاده خودکار از اصطلاحنامه برای نمایه سازی و کاوش میسر می شود. با ظهور فرامتن، به عنوان ابزاری برای مدیریت اطلاعات، درباره همیاری های نظری بین این ابزار و اصطلاحنامه اظهار نظرهای زیادی شده است. اصطلاحنامه را می توان به شکل فرامتن راه اندازی و قابل دسترس نمود. شیوه مفصل تر و دقیق تر دستیابی به اصطلاحنامه ها را به شکل فرامتن می توان با " فراواژه نامه مجازی "(3) فراهم کرد. این روش، امکان ایجاد اصطلاحنامه به صورت فرامتن را ایجاد می کند که با فرامتن های موجود مرتبط شده و یافتن آسان تعاریف واژگان و مترادف ها و رابطه های معنایی را فراهم می کند. به این ترتیب، کاربرد اولیه اصطلاحنامه را می توان در بازیابی اطلاعات در نمایه سازی هوشمند یا خودکار در یک پایگاه اطلاعاتی و یا در کاوش در آن پایگاه چنین برشمرد:
1- استفاده از اصطلاحنامه در نمایه سازی و جستجو؛
2- استفاده از اصطلاحنامه در نمایه سازی و نه در جستجو؛
3- استفاده از اصطلاحنامه در جستجو و نه در نمایه سازی (Aitchison, Cilchrist, and Bawden 2000, 1-2).
مفهوم اصطلاحنامه در حالت سوم، اصطلاحنامه کاوش نام دارد که در اواخر دهه 80 معرفی شد. این نقش اصطلاحنامه، با پیشنهاد اصطلاحات بیشتر، به ویژه مترادف ها و اصطلاحات اخص، کمک به جستجو در پایگاه اطلاعاتی تمام متن است. این پیشنهاد ممکن است به صورت آشکار با ارائه اصطلاحات به کاوشگر و یا به صورت خودکار باشد. هر یک از این دو گزینه به معنای آن است که اصطلاحنامه به صورت الکترونیکی وجود دارد. این اصطلاحنامه از لحاظ ماهیتی با اصطلاحنامه سنتی، به ویژه در خصوص فراهم آوری اصطلاحات مدخل، متفاوت است.
با افزایش تعداد اصطلاحنامه های الکترونیکی ضمیمه شده به نظام های بازیابی اطلاعات، ویژگی ها و تسهیلات گوناگونی برای کمک به کاربران در انتخاب اصطلاحات فراهم شده است. بررسی ساختار اصطلاحنامه، به عنوان منبعی برای انتخاب اصطلاحات و شکل های گوناگون ارائه اصطلاحنامه و تجهیزات جستجو، از نکات مهم در پایگاه های اطلاعاتی است (Shiri 2004).
درباره اهمیت اصطلاحنامه های پیوسته همین بس که مهمترین چالشی که کاربران در طول فرایند جستجوی اطلاعات با آن روبرو هستند، انتخاب اصطلاحات جستجو و توسعه آن معرفی می شود. اصطلاحنامه ها، به عنوان یکی از منابع انتخاب اصطلاحات هستند که می توانند به کاربران در تشکیل و توسعه سؤال جستجو کمک نمایند. با افزوده شدن تعدادی از اصطلاحنامه های الکترونیکی به پایگاه های اطلاعاتی، دامنه ای از تسهیلات و ویژگی های خاص برای کمک به کاربران در تشکیل و توسعه سؤال جستجو پدید آمده است (Shiri and Revie 2001).
یک اصطلاحنامه پیوسته، جزء مکمل بسیاری از نظام های بازیابی اطلاعات است و به عنوان ابزاری برای انتخاب اصطلاحات در یک جستجوی پیوسته به شمار می آید. بیشتر اصطلاحنامه های موجود در پایگاه های اطلاعاتی به شکل چاپی هم وجود دارند با این تفاوت که اصطلاحنامه چاپی همیشه در دسترس نیست و این عدم دسترسی منجر به عدم استفاده از آن می شود. اصطلاحنامه های پیوسته این مشکل را حل کرده و دسترسی پیوسته را فراهم کرده اند؛ این ساختار یک دسترسی غیرخطی به اطلاعات را فراهم می کند. در یک اصطلاحنامه پیوسته در قالب فرامتن هر اصطلاح به یک گره اختصاص دارد و روابط بین اصطلاحی از طریق پیوندهای بین گره ای ایجاد می شود. در این ساختار می توان از یک مرورگر گرافیکی برای نمایش نقشه جهانی و محلی شبکه استفاده کرد (Polard 1990).
این اصطلاحنامه ها در بخش جستجوی پیشرفته قرار دارند و ارزش آنها از میزان اثرگذاری آنها در تشکیل و ارتقای سؤال جستجو سنجیده می شود. همچنین، این اصطلاحنامه ها وابسته به مجموعه بوده و برای ذخیره و بازیابی مدارک متون و مدارک پایگاه خود، کاربرد دارند (Jing and Croft 1994). مهمترین کاربرد اصطلاحنامه پیوسته، استفاده از آن در تشکیل یا توسعه سؤال جستجوست. براساس یافته های شیری در دو پژوهش مختلف در مورد ساختار و کاربرد اصطلاحنامه در توسعه سؤال جستجو، اصطلاحنامه های استاندارد با روابط سلسله مراتبی و هم ارز و وابسته، به طور وسیعی برای انتخاب اصطلاحات و توسعه سؤال جستجو استفاده شده اند (Shiri 2004; Shiri, Revie, and Chowdhurry 2002a).
این اصطلاحنامه ها به پایگاه های دانش و نظام های خبره ملحق شده و کاربران را در انتخاب اصطلاحات جستجو و توسعه آن یاری می کنند. اصطلاحنامه های جستجو، با نام اصطلاحنامه های کاربران نهایی نیز شناخته شده اند. این اصطلاحنامه ها شامل تعداد وسیعی از اصطلاحات مدخل، مترادف ها، نیمه مترادف ها، و اصطلاحات متغیر هستند که کاربران نهایی را برای یافتن اصطلاحات جانشین برای افزودن اصطلاحات و توسعه سؤال جستجو یاری می کنند. ترکیبی از انواع اصطلاحنامه، برای سؤال جستجو، نتایج بهتری را نسبت به استفاده از یک نوع اصطلاحنامه ارائه می دهد (Shiri, Revie, and Chowdhurry 2002a; 2003).
اصطلاحنامه های بازیابی اطلاعات که به اصطلاحنامه های ساخت یافته نیز معروف هستند (Greenberg 1998; 2001a)، شبکه های معنایی غنی ای از اصطلاحات تخصصی را ارائه می کنند. این ابزارها با هدف پشتیبانی از نمایه سازی و بازیابی اسناد ایجاد شده اند. برخی از مهمترین ویژگی های این اصطلاحنامه ها به قرار زیر است (Shiri, Revie, and Chowdhurry 2002a):
1- این اصطلاحنامه ها براساس مجموعه ای از استانداردها ایجاد شده اند که از میان آنها می توان به استاندارد تدوین اصطلاحنامه های یک زبانه " انسی " (4) و استاندارد تدوین اصطلاحنامه چند زبانه "IS 05946" اشاره داشت؛
2- این اصطلاحنامه ها از مجموعه ای از اصطلاحات تخصصی و روابط بین آنها تشکیل شده اند؛
3- اصطلاحات درون این اصطلاحنامه ها توصیفگر یا غیرتوصیفگر هستند که بین آنها روابط هم ارزی/ برابری و سلسله مراتبی و مرتبط وجود دارد؛
4- این اصطلاحنامه ها طی یک فرایند انسانی به وجود می آیند. حتی اگر در مراحل ابتدایی ایجاد آنها از قالب های تمام خودکار و الکترونیکی استفاده شده باشد باز هم برای رمزگشایی از روابط معنایی آنها و کاربرد آنها به تفکر و خلاقیت انسانی نیاز است؛
5- این اصطلاحنامه ها، به طور کامل، موضوعی هستند؛
6- ساختار آنها با پشتوانه انتشاراتی (5) در زمینه موضوعی اصطلاحنامه روزآمد می شود؛
7- این اصطلاحنامه ها با اصطلاحنامه های عمومی مانند " روژه " (6) یا سرعنوان های موضوعی متفاوتند.

3- پیشینه پژوهش

پیشینه بررسی اهمیت و ساختار اصطلاحنامه ها به دهه 80 باز می گردد. در آن زمان، استفاده از زبان های کنترل شده و اهمیت آنها بسیار مورد توجه بود و بیشتر پژوهشگران در تلاش بودند تا اهمیت و کارآیی زبان های کنترل شده، به ویژه اصطلاحنامه ها را در ذخیره و بازیابی اطلاعات نشان دهند. ساختار این پژوهش ها، از آن زمان تاکنون، تغییر کرده است و بیشتر آنها به نظر کاربران درباره ساختار اصطلاحنامه وکارآیی آن باز می گردد.
فارناس و همکارانش در پژوهشی، مشکلات واژگانی به هنگام جستجوی کامپیوتری کاربران را مطالعه کردند و در نهایت، از نظر کاربران و میزان کارآیی اصطلاحنامه در جستجوی آنها، برای ارزیابی اصطلاحنامه ها استفاده کردند (Furnas et al. 1987).
بیتز در دو مطالعه، درباره توسعه واژگان و رابط کاربری نظام های ذخیره و بازیابی اطلاعات و اهمیت آنها در پشتیبانی از کاربران در انتخاب اصطلاحات جستجو بحث می کند. وی در این بررسی، مدلی را طراحی کرد که در آن، کاربران با دامنه گسترده ای از اصطلاحات جستجو کنند. این مدل شامل اصطلاحات جایگزین و نیز رویکردهای گوناگون انتخاب اصطلاحات بود (Bates 1986; Bates 1998).
میلستد در بررسی ای در سال 1997 بیان می کند که مدیران پایگاه های اطلاعاتی، اصطلاحنامه ها را به طور واقعی برای کاربرد واقعی در نظام های ذخیره و بازیابی اطلاعات فراهم نمی کنند و اصطلاحنامه های پیوسته موجود در پایگاه های اطلاعاتی رابط کاربر، کارآیی کافی و لازم را برای تعامل با کاربر ایجاد نمی کنند. به اعتقاد وی، اصطلاحنامه برای ناوبری بهتر و فراهم آوردن دسترسی و کاربرد آسان، به ابزارها و تجهیزات بیشتری نیاز دارند (Milstead 1997).
دسته ای دیگر از پژوهش ها، درباره رفتارهای اطلاع جویی و جستجوی کاربران در گروه های گوناگون هستند و ابعاد خاصی از رفتارهای جستجوی آنها را بررسی کرده اند. این مطالعات نشان می دهد که انتخاب اصطلاحات به کمک اصطلاحنامه ارتقا پیدا می کند (Hsieh-Yee 1993; Efthimiadis2000; Sutcliffe et al. 2000, Vakkari 2000).
تعدادی از پژوهش ها اصطلاحنامه را به عنوان منبع اصلی اصطلاحات جستجو در هر دو فرایند شکل دهی سؤالات جستجو و فرایند توسعه آن معرفی کرده اند (Spink 1994; Spink and Saracevic 1997).
برخی دیگر از پژوهش ها، برای بررسی ارزش واژگان کنترل شده به اهمیت توسعه میانجی های هوشمند اشاره می کنند که به وسیله آنها، انتخاب اصطلاحات جستجو می تواند به صورت خودکار با اصطلاحات اصطلاحنامه مطابق شود (Fidel 1991).
گروه دیگری از مطالعات، میزان مؤثر بودن استفاده از اصطلاحنامه در توسعه سؤال جستجو به وسیله میانجی کاربران را نشان می دهد. در این راستا، میانجی کاربر اصطلاحنامه ارزیابی می شود. نتایج مطالعات نشان می دهد که استفاده ضمنی یا مستقیم از اصطلاحنامه، در طول توسعه سؤال جستجو و یا کاربرد خودکار آن سومند است (Jones al. 1995).
در بررسی دیگری در سال 2004 چنین نتیجه گیری شد که کاربرانی با پیش زمینه موضوعی و واژگانی گسترده تر، بهتر می توانند در طول جستجوی خود از اصطلاحنامه استفاده کنند (Sihvonen and Vakkari 2004).
در دو ارزیابی از میانجی اصطلاحنامه در نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات به این نتیجه رسیدند که کاربران، انتخاب اصطلاحات جستجو را به عنوان فرایندی می دانند که در آن به کمک و پشتیبانی واژگانی برای تأمین اصطلاحات علمی و فنی در میانجی جستجو نیاز دارند (MCMath Tamaru, and Rada 1989; Brajnik, Mizzaro, and Tasso 1996).
با توجه به مطالب بیان شده، توجه به این نکته ضروری است که در طول دو دهه اخیر، تعدادی از مطالعات تجربی نیز درباره میانجی های کاربری نظام های ذخیره و بازیابی اطلاعات انجام شده است (Bates 1990; Beaulieu 1997; Hearst and Karadi 1997;Lin 1999;Blocks et 2002).
سورگل نیز پاسخ به نکات زیر را در ارزیابی واژگان کنتر شده لازم می داند:
- آیا واژگان کنترل شده اصطلاحاتی را در بر می گیرند که بدون آنکه رابطه خاصی را نشان دهند، مترادف یا معادل باشند ؟
- نمایش اصطلاحنامه تا چه اندازه می تواند تجزیه و تحلیل مفهومی اصطلاحنامه را نشان دهد ؟
- آیا در موارد لازم، یادداشت های تاریخی برای اصطلاحات فراهم شده است ؟
- آیا اصطلاحات، با توجه به کاربرد تعریف شده برای آنها، روزآوری می شوند ؟
- آیا در نمایش الفبایی واژگان، مترادف برای یک اصطلاح، به طور کامل، ارائه شده است ؟
- آیا شکل نمایش اصطلاحات یکدست و جامع است ؟
-آیا شکل اصطلاحات با کاربرد رایج آنها متناسب است ؟
- آیا ارجاعات درون متنی، فراپیوندهای فعال هستند ؟
- آیا واژگان کنترل شده به نمایه واژگان پیوسته یا جستجوی پیوسته مجهز است ؟
- آیا پایگاه واژگان کنترل شده قابل جستجو است ؟
- منابع به کار رفته برای ایجاد واژگان کنترل شده کدامند ( بررسی اعتبار منابع به کار رفته است )؟ ( Soergel 2002 )
همان طور که ملاحظه می شود، هیچ کدام از بررسی های انجام شده به ارزیابی ساختار اصطلاحنامه نپرداخته اند و فقط در برخی ابعاد با این پژوهش وجه اشتراک داشته اند. به طور کلی، پژوهش های مورد اشاره بیشتر پژوهش هایی درباره کارکردهای اصطلاحنامه های پیوسته و نه ارزیابی آنها هستند.

4- هدف و فایده پژوهش

با توجه به اهمیت پایگاه های اطلاعاتی فراهم شده در وب سایت پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات و درصدد بالای استفاده روزانه از این پایگاه ها، اجرای جستجوی مناسب و کارآمد در آنها ضروری است. در چنین شرایطی، مجهز کردن کاربران پایگاه های اطلاعاتی با منابع واژگان موضوعی مرتبط می تواند گام مؤثری در بهبود پرسش های جستجوی کاربران و در نتیجه موفقیت آنها در جستجوی منابع اطلاعاتی جدید شود. از این رو، بررسی ساختار اصطلاحنامه های پیوسته موجود در پایگاه اطلاعاتی پژوهشگاه و میزان کارایی آنها از اهمیت زیادی برخوردار است. این مقاله در نظر دارد اصطلاحنامه های پیوسته پژوهشگاه را ارزیابی و آنها را با استانداردهای موجود برای اصطلاحنامه های پیوسته مقایسه نماید تا بدین ترتیب بتواند به تولید کنندگان آنها راهکارهایی را برای بهبود این اصطلاحنامه ها و در نتیجه افزایش کاربرد آنها ارائه دهد. این راهکارها همچنین این اصطلاحنامه ها را به معیارهای اصطلاحنامه های همتای خود مانند اصطلاحنامه های پیوسته یونسکو و سرعنوان های موضوعی پزشکی و اریک که نمونه های منحصر به فرد اصطلاحنامه های پیوسته در جهان هستند، نزدیک تر می سازد. این پژوهش فواید زیر را به همراه خواهد داشت:
1- خوانندگان را با استانداردها و معیارهای اصطلاحنامه های پیوسته آشنا خواهد کرد، همچنین مراکز و سازمان های دیگری که قصد تولید اصطلاحنامه پیوسته دارند، می توانند از آنها بهره مند شوند؛
2- به تولیدکنندگان و دست اندرکاران اصطلاحنامه های پیوسته در پژوهشگاه، دیدگاه ها و راهکارهایی برای بهبود و ارتقای کارایی اصطلاحنامه ها ارائه می دهد.

5- سؤالات پژوهش

براساس سیاهه وارسی پژوهش، سؤالات زیر برای پژوهش مطرح و پاسخ داده شد:
1- اصطلاحنامه های پیوسته پژوهشگاه تا چه حد با معیارها و استانداردهای مشترک بین منابع پیوسته مطابقت دارند ؟
2- استانداردهای موجود برای توصیفگرهای اصطلاحنامه های پیوسته تا چه میزانی در اصطلاحنامه های پژوهشگاه رعایت شده اند ؟
3- امکانات جستجوی اصطلاحنامه ها چقدر است ؟
4- آیا نمایش های مختلفی در اصطلاحنامه ها وجود دارد ؟
5- راهبری در اصطلاحنامه ها چگونه است ؟
6- آیا مقدمه اصطلاحنامه ها جامع و کامل است ؟
7- آیا دسترسی دائم و آسان به اصطلاحنامه ها وجود دارد ؟
8- رابط کاربر این اصطلاحنامه ها تا چه حد از کاربران پشتیبانی می کند ؟

6- روش و جامعه پژوهش

روش این پژوهش، پیمایشی است و نتایج این پژوهش به روش تحلیل محتوای صفحات وب به دست آمده است، بدین ترتیب که بودن یا نبودن تمامی معیارهای ارزیابی موجود در سیاهه وارسی، از طریق مشاهده صفحه وب اصطلاحنامه ها به وسیله نویسندگان مقاله بررسی شد. این اصطلاحنامه ها در حوزه علوم و در موضوعات فیزیک، شیمی، ریاضیات، علوم زیستی، ارتقای بهداشت، مدیریت بحران، کشاورزی، جامعه شناسی، زمین شناسی، و فنی- مهندسی هستند.

7- ابزار گردآوری اطلاعات

ابزار گردآوری اطلاعات سیاهه وارسی است که خود پژوهشگران آن را طراحی کرده اند. در تدوین این سیاهه وارسی و استخراج معیارهای کلی ارزیابی که بین تمامی منابع پیوسته موجود در وب مشترک است از پژوهش های خاتمیان فر (1368) و عصاره و مرادمند (1384) و برای معیارهای ارزیابی مختص اصطلاحنامه های پیوسته از استاندارد انسی (ANSI 2005) و اصطلاحنامه های یونسکو و اریک و فایل دریافت شده از کتابخانه کنگره (Soergel 2002) استفاده شد. این سیاهه، به وسیله چهار صاحبنظر در حوزه اصطلاحنامه های پیوسته مورد بررسی قرار گرفت و روایی آن تأیید شد.

8- یافته ها

برای آگاهی از وجود یا فقدان هر کدام از اقلام موجود درسیاهه وارسی، هر یک از اصطلاحنامه های پیوسته پایگاه وب پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات، به طور جداگانه بررسی شدند. یافته های این بررسی ها در هفت دسته به شرح زیر است:

1-8. ارزیابی کلی

- اعتبار و شهرت اصطلاحنامه و صحت مطالب آن (Soergel 2002)
ارزیابی کلی پژوهشگران از اصلاحنامه های پیوسته پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات نشان می دهد این اصطلاحنامه ها دارای شهرت ملی هستند و مطالب موجود در آنها از صحت و اعتبار کافی برخوردار است. با توجه به اینکه این اصطلاحنامه ها، به طور عمده، ترجمه اصطلاحنامه های معتبر خارجی هستند و تعدادی از مدخل های آنها، به طور تصادفی، با معادل خارجی آنها مقایسه شدند، این اعتبار مورد تأیید قرار گرفت. از طرف دیگر، گروه تدوین اصطلاحنامه های پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات دارای شهرت و اعتبار ملی است و اعتبار عملکرد آنها با توجه به کسب جوایز معتبر ملی مانند جشنواره فارابی تأیید می شود.
اصطلاحنامه های پیوسته پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات همگی دارای معادل های چاپی هستند که در قالب کتاب منتشر شده اند. از آنجا که در ابتدا، انتشار این اصطلاحنامه ها فقط در قالب کتاب چاپی بوده است، از طرفی، کتاب ها پیش از انتشار در شورای پژوهش داوری می شوند، مطالب مندرج در این کتاب ها و در نتیجه اصطلاحنامه های پیوسته معادل آنها منابع واژگانی معتبری هستند.
- پوشش موضوعی ملی و میان ملل
به دلیل الگوگیری از اصطلاحنامه های معتبر جهانی و در برخی موارد، ترجمه این اصطلاحنامه ها، اصطلاحنامه های پژوهشگاه دارای پوشش موضوعی کلی و بین المللی هستند و موضوعات تحت پوشش این اصطلاحنامه ها شامل موضوعات اصلی ای مانند کشاورزی، فنی- مهندسی، شیمی، فیزیک، و مانند آن است.
- روزآوری (ANSI 2005, 9698, Soergel 2002)
اصطلاحنامه ها روزآوری می شوند، اما سرعت و بازه زمانی و چگونگی این روزآوری در وب سایت اصطلاحنامه مشخص نیست و فقط با توقف نشانگر روی واژگانی که با علامت نقطه پر مشخص شده اند، می توان تاریخ روزآوری آنها را مشاهده کرد. اما، این روزآوری نشان نمی دهد که آیا این اصطلاح، اصطلاح جدیدی است یا توصیفگر قدیمی ای است که به دلیل تغییرات به وجود آمده در واژگان تخصصی این زمینه موضوعی تغییر کرده است. چنانچه استاندارد " انسی " بیان می کند روزآوری شامل افزودن اصطلاح جدید یا اصلاح یا حذف اصطلاحات موجود است. بر این اساس، یک اصطلاحنامه پیوسته استاندارد باید نوع روزآوری را مشخص نماید که اصطلاحنامه های پژوهشگاه از این جهت براساس استاندارد عمل نکرده اند.
- نظم منطقی در ارائه مطالب ( عصاره و مرادمند 1384).
در ارائه مطالب موجود در اصطلاحنامه، نظم الفبایی وجود دارد و تنها راه دسترسی به اصطلاحات، مرور آنها در ساختار یا نمایش الفبایی است.
- امکان ارائه نظر و پیشنهاد درباره اصطلاحنامه و اصطلاحات آن و ارتباط با پدیدآورندگان آن (ANSI 2005, 102)
در وب سایت اصطلاحنامه جایگاه خاصی برای ارائه نظر درباره تمام اصطلاحنامه یا اصطلاحات آن وجود ندارد. همچنین، اطلاعاتی درباره پدید آورندگان اصطلاحنامه و شیوه ارتباط با آنها ارائه نشده است. نشانی سایت اصطلاحنامه ثابت و از صفحه اصلی وب سایت پژوهشگاه قابل دسترسی است.
- رابط کاربری قوی و بازیابی توسط موتورهای جستجو (ANSI 2005,76-77)
اصطلاحنامه، رابط کاربری قوی ای ندارد و استانداردهای یک رابط کاربری قوی در آن رعایت نشده است. چنانچه در استاندارد " انسی " بیان می شود مشاهده اطلاعات در صفحه کامپیوتر با مشاهده اطلاعات به شکل چاپی متفاوت است. با نمایش روی صفحه کامپیوتر:
- به خاطر سپردن متن و مرور آن مشکل تر است؛
-نگاه کردن به صفحه کامپیوتر و مرور نتایج مشکل تر است؛
- ممکن است به دلیل محدودیت های نمایش کامپیوتری، ارتباطات و پیوستگی صفحات و توصیفگرها با یکدیگر به خوبی قابل مشاهده نباشند.
به همین دلیل و با توجه به محدودیت های صفحه وب، نمایش کامپیوتری باید به شکلی باشد که افراد با توانایی های مختلف و نیز افراد با معلولیت های خاص بتوانند از این صفحات به خوبی استفاده کنند. همچنین، رابط کاربر باید به گونه ای باشد که به کاربران ناآشنا با مفهوم و کاربرد واژگان کنترل شده کمک کند.
- بازیابی توسط موتورهای جستجو (soergel 2002)
امکان جستجوی توصیفگرهای اصطلاحنامه از صفحه وب اصطلاحنامه در موتور جستجوی گوگل وجود دارد، اما اصطلاحنامه ها توسط موتورهای جستجو بازیابی نمی شوند.

2-8. توصیفگرها

- استفاده از ارجاعات مناسب
توصیفگرهای این اصطلاحنامه ها دارای ارجاعات مناسب و کافی برای توصیفگرهای انگلیسی هستند، چنانچه یک جامعه شامل 50 اصطلاح جستجو بررسی شد و 70 درصد از اصطلاحات، ارجاعات مناسب بودند. اما، اصطلاحنامه برای واژگان فارسی ارجاعات مناسب ارائه نکرده است، چنانچه در یک جامعه شامل 48 پرسش جستجو، 32 پرسش هیچ نتیجه ای به همراه نداشت و فقط 16 پرسش نتیجه داشت. از این 16 پرسش نیز فقط 6 پرسش ارجاع مناسب داشت و سایر نتایج بدون ارجاع یا فقط با ترجمه عبارت انگلیسی بودند. از طرف دیگر، این اصطلاحنامه ها واژگان فارسی با نوشتارهای گوناگون را بازیابی نمی کنند، به این معنی که ارجاعات کافی درباره این واژگان در اصطلاحنامه در نظر گرفته نشده است.
- اشاره به روابط ویژه لازم برای اصطلاحات (ANSI 2005, 53)
روابط ویژه بین اصطلاحات اصلاحنامه برای آنها در صورت وجود قید شده است. این رابطه شامل رابطه هم ارز و سلسله مراتبی و وابستگی است.
- یادداشت دامنه (ANSI 2005, 22)
در موارد لازم، یادداشت دامنه برای اصطلاحات ارائه شده است، اما تعداد این یادداشت های دامنه کافی نیست. با توجه به ترجمه بودن این اصطلاحنامه ها، فقط در مواردی که در اصطلاحنامه اصلی یادداشت دامنه وجود داشته است، این یادداشت ترجمه شده است در حالی که با توجه به ضرورت های زبان فارسی و الزامات زبانی نیاز به یادداشت های دامنه بیشتری احساس می شود.
- اصطلاحات اعم، اخص، وابسته، و هم ارز (ANSI 2005, 51-56,60-62)
برای هر مدخل، با توجه به گستردگی و نیاز، انواع اصطلاحات اعم، اخص، وابسته، و هم ارز بیان شده است که هر دسته از اصطلاحات یا علائم اختصاری ارائه شده اند.
- یادداشت تاریخ، شامل آخرین تاریخ روزآوری اصطلاح یا ورود آن به مجموعه (ANSI 2005, 97-98)
در اصطلاحنامه ها یادداشت تاریخی ای درباره روزآوری اصطلاحنامه یا ورود آن به مجموعه وجود ندارد.
- منبع اصلی اخذ اصطلاح (ANSI 2005, 81-82)
برای اصطلاحات منبعی آورده نشده است. این عدم اشاره به منبع اصلی اصطلاحات می تواند به این دلیل باشد که این اصطلاحنامه ها ترجمه اصطلاحنامه های زبان اصلی هستند و اشاره به منبع اصلی اصطلاحات در آثار اصلی، ضروری به نظر نرسیده است.

3-8. جستجو (ANSI 2005, 77)

- امکان جستجوی کلید واژه ای برای انواع اصطلاحات
از نظر جستجو، امکان جستجوی کلید واژه ای مرکب و مفرد برای هر اصطلاحنامه، به طور جداگانه و به صورت گروهی، برای همه اصطلاحنامه ها، برای توصیفگرها و غیرتوصیفگرها وجود دارد.
- امکان جستجوی جداگانه در هر اصطلاحنامه
برای هر اصطلاحنامه امکان جستجوی جداگانه وجود دارد.
- امکان جستجو در توصیفگرها و غیرتوصیفگرها
در توصیفگرها و غیرتوصیفگرها امکان جستجو وجود دارد و ذیل نتایج هر جستجوی توصیفگر، غیرتوصیفگرها نیز مشاهده می شوند و برعکس.
- امکان جستجو در نمایش الفبایی یا سلسله مراتبی (ANSI 2005, 77)
تنها راه جستجو در اصطلاحنامه ها، نمایش الفبایی است و نمایش سلسله مراتبی یا نمایش گرافیکی که از انواع رایج نمایش های اصطلاحنامه هستند در اصطلاحنامه ها ارائه نمی شود و کاربر فقط می تواند با وارد کردن کلید واژه، جستجوی خود را آغاز کند. به عبارت دیگر، کاربر در ابتدای جستجو، به جز قسمت جستجو، نمایش دیگری از اصطلاحنامه را در دسترس ندارد. نکته قابل تأمل این است که این نمایش الفبایی بیشتر یک ارائه الفبایی واژگان اصطلاحنامه است نه نمایش الفبایی، زیرا در اصطلاحنامه های پیوسته استاندارد مانند " اریک " کاربر بدون نیاز به وارد کردن اصطلاح جستجو می تواند روی حروف الفبایی که بالای صفحه وب اصطلاحنامه وجود دارد کلیک کند و وارد واژگان اختصاص یافته به حرف مورد نظر شود. این در حالی است که در اصطلاحنامه های پژوهشگاه، کاربر فقط با وارد کردن اصطلاح جستجو می تواند به بدنه اصطلاحنامه و واژگان آن وارد شود.
- امکان جستجو از طریق رهنمودهای مرتب سازی و برگه آرایی و مرتب سازی نتایج جستجو (ANSI 2005, 63)
امکان جستجو از طریق رهنمودهای مرتب سازی و برگه آرایی وجود ندارد و ابزارهای مرتب سازی یا برگه آرایی خاصی برای مرتب کردن نتایج به منظور اهداف خاص در صفحه جستجو وجود ندارد و نتایج جستجو فقط به صورت الفبایی، ارائه می شوند.
- وجود راهنمای جستجو (ANSI 2005, 78)
راهنمای جستجو یی برای اصطلاحنامه ها وجود ندارد و کاربران بدون آشنایی با ساختار و عملکرد اصطلاحنامه نمی توانند از این اصطلاحنامه ها استفاده کنند.
- امکان طرح پرسش جدید در هنگام مشاهده نتایج جستجوی پیشین (Soergel 2002)
هنگام جستجو، امکان آغاز جستجوی جدید در کنار جستجوی پیشین وجود ندارد.
- امکان جستجو در زبان های گوناگون
برای کاربران، امکان جستجو در اصطلاحنامه ها به دو زبان فارسی و انگلیسی وجود دارد، اما برای زبان فارسی ارجاعات مناسب برای کلماتی با نوشتار متفاوت وجود ندارد و بسیاری از جستجوهای فارسی بدون نتیجه باقی می ماند. در واقع، فقط واژگانی در جستجو پیدا می شوند که تدوینگران اصطلاحنامه آن را به عنوان توصیفگر یا غیرتوصیفگر انتخاب کرده اند. به عبارتی، اصطلاحنامه از قابلیت اندکی برای برقراری ارتباط بین پرسش جستجوی کاربر و مجموعه اصطلاحات درون آن برخوردار است.
- امکان جستجوی توصیفگر، به طور همزمان در موتورهای جستجوی شناخته شده
امکان برقراری ارتباط بین نتایج جستجو و موتور جستجوی گوگل وجود دارد.
- امکان جستجوی ابتر (7) واژگان، اصلاح سؤال جستجو، یا پیشنهاد واژگان جدید.
اصطلاحنامه ها امکانی برای جستجوی واژگان ابتر ندارند. همچنین، تسهیلاتی برای اصلاح کلید واژه های جستجو، رفع غلط های املایی، یا پیشنهاد کلید واژه جدید ندارند و در صورت نداشتن شکل صحیح کلید واژه کاربر قادر به جستجو در اصطلاحنامه نیست. حتی با توجه به مشکلات و ویژگی های خاص زبان فارسی واژگانی با نوشتارهای دو گانه یا چند گانه قابل اصلاح و در نتیجه قابل جستجو نیستند. با توجه به اینکه یکی از قابلیت های اصطلاحنامه پیوسته فراهم آوردن امکانات جستجوی مناسب برای کاربر برای رسیدن به توصیفگرهای مناسب است می توان گفت اصطلاحنامه های پژوهشگاه از قابلیت های کافی برای اجرای جستجوی موفق برخوردار نیستند.

4-8. نمایش (ANSI 2005, 57)

- امکان مشاهده یادداشت های دامنه و نمایش الفبایی و نمایش سلسله مراتبی
از نظر نمایش، اصطلاحنامه امکان مشاهده یادداشت های دامنه را فراهم کرده است، اما نمایش الفبایی یا سلسله مراتبی ارائه نکرده است.
- نمایش روابط ویژه بین اصطلاحات و چاپ نتایج جستجو (ANSI 2005, 58-60)
روابط بین اصطلاحات و ارتباط بین توصیفگرها و غیرتوصیفگرها قابل مشاهده است، اما کاربران نمی توانند از نتایج جستجوی خود، به شکل از پیش تعبیه شده ای، نسخه چاپی دریافت کنند.

5-8. راهبری

- راهبری قوی (ANSI 2005, 79)
اصطلاحنامه دارای راهبری قوی است به این مفهوم که می توان به آسانی از توصیفگری به توصیفگر دیگر و روابط بین آنها حرکت کرد. اصطلاحنامه به آسانی قابل مرور است و می توان در روابط سلسله مراتبی آن حرکت و یادداشت های دامنه و پیوندهای فراهم شده برای اصطلاحات را مشاهده کرد.
- امکان مرور اصطلاحنامه (ANSI 2005, 79)
نتایج اصطلاحنامه، به وسیله دکمه های Page Down و Page Up قابل مرور است و با دوبار کلیک روی هر توصیفگر، واژگان و روابط مرتبط با آن در پایین صفحه ظاهر می شوند، اما نتایج به وسیله علامت های مثبت و منفی قابل باز و بسته شدن نیستند و فقط به صورت خطی ظاهر می شوند. همچنین، کاربر ناچار است همه نتایج جستجو را مرور نماید.
- راهبری فرامتنی (ANSI 2005, 80)
راهبری فرامتنی مطلوبی در اصطلاحنامه وجود دارد به این مفهوم که بین توصیفگرها و اصطلاحات اعم و اخص و وابسته آن پیوندهای لازم برقرار است.

6-8. مقدمه (ANSI 2005, 81-82)

چنانچه در استاندارد انسی بیان می شود همه توصیف ها و توصیفگرها و واژگان کنترل شده در اصطلاحنامه باید مستند باشند. در اصطلاحنامه های چاپی این مستندسازی باید بخشی از مقدمه باشد و برای اصطلاحنامه پیوسته باید به عنوان بخشی جداگانه به صورت پیوسته در دسترس باشد. اصطلاحنامه های وب سایت پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات مقدمه ندارند و در نسخه مبتنی بر وب آنها هیچ توضیح، مقدمه، شرح اهداف، دامنه و... وجود ندارد و این ضعف بزرگی برای اصطلاحنامه های پژوهشگاه به شمار می رود.

7-8. دسترس پذیری (soergel 2002)

دسترسی به اصطلاحنامه ها از طریق وب سایت پژوهشگاه به راحتی ممکن است هر چند کاربرانی که از خارج از پژوهشگاه به وب سایت وارد می شوند از سرعت بسیار پایین و گاهی قطع بودن سایت گلایه دارند. همچنین، این اصطلاحنامه های پیوسته دارای نسخه چاپی قابل دسترس برای افراد هستند. دسترسی به اصطلاحنامه های پیوسته، رایگان و به زبان های فارسی و انگلیسی است. با این وجود، اصطلاحنامه ها فقط از طریق وب سایت پژوهشگاه قابل دسترس هستند و از طریق پیوندهای دیگر نمی توان آنها را در وب پیدا کرد.

9. نتیجه گیری و پیشنهادات

در مجموع، می توان گفت اصطلاحنامه های پژوهشگاه از نظر ویژگی های ظاهری صفحات وب به استانداردها نزدیک هستند با این وجود، افزودن ویژگی های گرافیکی و ناوبری بهتر در صفحات اصطلاحنامه ضروری به نظر می رسد. همچنین، استانداردهای انتخاب توصیفگر در توصیفگرهای وارد شده در اصطلاحنامه ها رعایت شده است، هر چند برای توصیفگرهای فارسی روابط ارجاعی ضعیف تر ارائه شده است. اصطلاحنامه دارای راهبری خوبی است و امکان حرکت بین توصیفگرها و روابط میان آنها وجود دارد. امکانات جستجوی اصطلاحنامه، بسیار ابتدایی و ساده است و امکانات جستجوی پیشرفته برای توصیفگرها وجود ندارد. اصطلاحنامه مقدمه ندارد و استاندارد ارائه مقدمه در آن وجود ندارد. وجود مقدمه برای معرفی اصطلاحنامه، دامنه موضوعی آن، هدف از ایجاد اصطلاحنامه، کاربرد آن، و نیز روش های استفاده از ساختار اصطلاحنامه ضروری است. اصطلاحنامه از طریق وب سایت پژوهشگاه، به آسانی قابل دسترس و جستجو است. اصطلاحنامه، رابط کاربری ساده ای دارد و حداقل امکانات رابط کاربری در آن ارائه شده است به طوری که با نداشتن بخش اظهارنظر و پرسش و پاسخ، کاربر به هیچ روشی نمی تواند با تدوینگران اصطلاحنامه ارتباط برقرار کند و اظهارنظر نماید و درباره مشکلاتی سؤال کند. حتی بخش پاسخ به سؤالات رایج (9) برای کاربران در نظر گرفته نشده است.
استانداردهای انتخاب توصیفگر، درباره توصیفگرهای فارسی، نسبت به توصیفگرهای انگلیسی، بسیار کمتر رعایت شده است به طوری که بسیاری از پرسش های جستجوی آزمایش شده، به طور عملی نتیجه ای در بر نداشتند و از آنجا که تنها راه ورود به متن اصطلاحنامه های پژوهشگاه، پرسش جستجو و آغاز به جستجو است، این مورد، نقص بزرگی به حساب می آید. امکانات جستجوی این اصطلاحنامه ها بسیار محدود و ناچیز است و در عمل، به جز پذیرفتن یک اصطلاح ساده، برای سایر واژگان، به صورت ترکیبی ( پرسش های جستجوی بیش از چند کلمه ) یا کلمات جمع در فارسی نتیجه ای به دست نمی آید. توصیفگرهای انگلیسی مندرج در این اصلاحنامه ها، توصیفگرهای اصطلاحنامه های اثر اصلی هستند و با توجه به اعتبار آنها، این توصیفگرها از اعتبار کافی برخوردارند. درباره توصیفگرهای فارسی، سیاست اصطلاحنامه در مورد شکل ارائه آنها و محدودیت های موجود درباره ارائه آنها روشن نیست و کاربر در جستجوی فارسی، به طور کامل، سردرگم می شود.
از نظر اعتبار، این توصیفگرها به دلیل اینکه در قالب کتاب منتشر شده اند، از اعتبار برخوردارند. نکته مهم درباره اصطلاحنامه های پیوسته، میزان کارایی آنها در ایجاد یا بهبود پرسش جستجو است. بررسی ها و آزمون ها نشان می دهد این اصطلاحنامه ها دست کم در قالب توصیفگرهای فارسی کمکی به کاربران خود نمی کنند. این اصطلاحنامه ها، در ارائه نتایج جستجو فقط نتایج را در قالب الفبایی ارائه می کنند و نمایش دیگری ندارند، به همین دلیل کاربران فقط با ورود به جستجو و وارد کردن کلید واژه ای که با توصیفگرها یا غیرتوصیفگرهای مندرج در اصطلاحنامه مطابقت دارد می توانند سایر توصیفگرهای اصطلاحنامه را ببینند. بنابراین، نوع نمایش این اصطلاحنامه ها نیز در حداقل است.
در مجموع ارزیابی اصطلاحنامه های پیوسته پژوهشگاه می توان گفت این اصطلاحنامه ها ساختار مطلوبی دارند، اما هنوز برای استفاده مبتنی بر وب کامل نشده اند. قابلیت های این اصطلاحنامه ها برای افزایش دسترس پذیری و جستجوپذیری باید اصلاح و افزوده شوند. برای افزایش قابلیت جستجو در این اصطلاحنامه ها باید نمایش های گرافیکی و سلسله مراتبی آنها در وب ارائه شود تا برای کاربرانی که با کلیدواژه ها آشنا نیستند امکان جستجو ایجاد شود. همچنین، وجود رابط کاربری قوی برای این اصلاحنامه ها بسیار احساس می شود. این اصطلاحنامه ها امکان اصلاح یا پیشنهاد کلیدواژه را برای کاربر فراهم نمی کنند و در بسیاری موارد، کاربر با چند جستجو بن بن بست می رسد. همچنین، از نظر کاربردپذیری، این اصطلاحنامه ها با هدف استفاده در ذخیره و بازیابی اطلاعات طراحی شده اند پس لازم است توصیفگرهای این اصطلاحنامه ها به اسناد و مدارک موجود در پایگاه های اطلاعاتی و کتابخانه ای که برای نمایه سازی اسنادش از آنها استفاده می کنند متصل باشند و بین توصیفگرها و منابع اطلاعاتی موجود در پایگاه اطلاعاتی پژوهشگاه، چنانچه در اصطلاحنامه های معتبر مانند سرعنوان های موضوعی پزشکی و اریک مشاهده می شود، رابطه منطقی و متقابل وجود داشته باشد.
از طرف دیگر، تدوینگران این اصطلاحنامه ها باید مقدمه ای گسترده شامل شرح هدف، دامنه، نحوه ایجاد، روزآوری، منابع واژگان، قوانین انتخاب توصیفگرها، و معرفی زمینه های موضوعی اصطلاحنامه ایجاد کنند تا کاربر اصطلاحنامه در استفاده از اصطلاحنامه دید روشن تری داشته باشد و فرایند ساده تری را برای جستجو در اصلاحنامه طی کند. همچنین، لازم است راهنمای جستجوی مناسب برای کاربران فراهم شود و نیز بخش جستجوی پیشرفته به صفحه اصلی اصطلاحنامه در وب اضافه شود. ضروری است از وب سایت جستجوی پژوهشگاه که شامل جستجو در پایگاه ها و کتابخانه است پیوند مؤثری با اصطلاحنامه برقرار شود. تهیه کنندگان اصلاحنامه باید با ارتباط با سایر پایگاه های اطلاعاتی هم مرتبه، اصطلاحنامه را از طریق پیوندهای بیشتری در دسترس قرار دهند تا کاربران بیشتری جلب کنند و نیز به تدریج ارتباط بین پایگاه های اطلاعاتی دیگر و پایگاه پژوهشگاه را افزایش دهند.
اصطلاحنامه های موجود در پایگاه بیش از آنکه بومی شده باشند ترجمه هستند و بسیاری از اصطلاحات آنها، به طور عملی، کاربرد ندارند. لازم است تهیه کنندگان به این موضوع توجه نمایند و از طریق بررسی جستجوهای کاربران پایگاه اطلاعاتی و بررسی تکرار کلیدواژه ها و نیازهای کاربران، اصطلاحنامه روزآوری شود. از سوی دیگر، اصطلاحنامه ها باید از نظر خط مشی روزآوری و سیاستگذاری های آن، اطلاعات بیشتری در اختیار کاربر قرار دهند و نیز روزآوری آنها همگام با نیازهای اطلاعاتی کاربران و روزآوری اصطلاحنامه های اصلی باشد که از آن به فارسی ترجمه شده اند. در مجموع باید گفت این اصطلاحنامه ها تلاش بسیار زیادی را نیاز داشته اند، اما برای کاربردی کردن این اصطلاحنامه ها برنامه ریزی گسترده و نیروی انسانی متخصص و منابع مالی کافی لازم است. امید است که این بررسی در بهبود ساختار اصطلاحنامه ها مفید واقع شود.

10- تقدیر و تشکر

نویسندگان این مقاله بر خود لازم می دانند که از آقایان علی اصغر شیری و مهرداد نوروزی اقبالی برای کمک به تکمیل و تأیید روایی سیاهه وارسی تشکر و قدردانی نمایند.
منابع تحقیق:
خاتمیان فر، پریسا. 1386. معیارهای ارزیابی منابع اینترنتی. ارتباط علمی: مجله الکترونیکی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات 7(1)http://www.irandoc.acir/data/E-J/vol7/Khatamiyanfar-abs.htm(دسترسی در 1388/9/19 ).
عصاره، فریده، و علی مرادمند. 1384. شناسائی ویژگی های عمده در طراحی وب سایت کتابخانه های ملی جهان. فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات2(5-6): 169-180.
Aitchison,J,A.Gilchrist,and D. Bawden. 2000. Thesaurus construction and use: a Practical manual. London: Aslib.
American National Standard Institute (ANSI) 2005. Guidelines for the construction format and management of monolingual thesauri. national Information Standards Series. Bethesda: NISO Press
Bates, M. J. 1986. Subjectaccess in online catalogs: a design model. Journal of the American Society for Information Science 37)6(: 357-76
Bates M. J. 1990. Design for a subject search interface and online thesaurus for a very large record management database. In Proceedings of the 53 rd Annual Meeting of the American Society for Information Science, Henderson, D ed. 20-8. Torinto, Ontario, 4-8. November. Learned Information, Medford, N J.
Bates, M. J. 1998. Indexing and access for digital Libraries and the internet: Human, database, and domain factors. Journol of the American Society for Information Science 49(13): 1185-205.
Beaulieu, M 1997. Experiments of interfaces to support guery expansion. Jounal of Documentation 53(1):8-19.
Blocks, D. C. Binding. D. Cunliffe, and D. Tudhope.2002. Qualitative evaluation of thesaurus-based retrval. In Proceedings of 6 European Conference on Research and advanced Technology for Digital Libraries, 346-61. Agosti, M and C. Thanso, eds, Rome, 16-18
september
Brajiik, g, s. Mizzaro, and c. Tasso. 1996. Evaluating user interfaces to information retrieval systems: a case study on user support. In Proceedings of the 19 th. Annual International ACM/SIGIR Conference on Research and Development in Information Retrieval, Zurich, 18-22 August, 128-36.
Craige, A, and S. Schriar. 2001. The Find ILLinoiscontrolled Vocabulary: the Jesica subject tree Govern ment Information Quarterly 18 (3): 195-208
E fthimiadis, E. N. 2000. Interactive Guery expansion: a User-based evaluation in a relevance feedback environment Journal of the American Society for Information Science 51(11) : 989-1003
Fidel, R. 1991. Searcher s selection of search keys: I The selection routine. Journal of the American Society for Information Science 42(7): 490-500.
Furnas, G. W, T. K. Landauer, L. M. Gomez, and S. T. Dumais, 1987. The Vocabulary Problem in human-system communication. Communication Of ACM 30 30(11):964-971.
Greenberg, J. 1998. An examination of the impact of Lexical-Semantic relationships on retrieval effectiveness during the query expasion process. University of Pittsburgh, School of Information Science.
Greenberg, J 2001a. Automatic Query expansion Via Lexical- Semantic relationships. Journalof the American Society for Information Science 52(5), 402-415
Greenberg, J. 200b. Optimal Query expansion (QE) processing methods with semantically encoded structured thesauri termino logy. Journal of American Society of Information Science and Technology 52(6):487-498.
Greenberg. J. 2004b. Optimal Query expansion )QE(processing methods with semantically encoded structured thesauri terminology. Journal of American Society of Information Science and Technolog 52 (6): 487-498
Greenberg, J. 2004.User cmprehension and searching with information retrieval thesauri. Cataloguing and Classification Quarterly 37 )3-4(: 103-120
hearst, M .A. and C. Karadi. 1997. Cat-a-cone: an interactive interface for specifying searches and viewing retrieval results using a Large category hierarchy In Proceedings of the 20 th Annual International ACM/SIGIR Conference on Research and Development in Information Retrieval, philadelphia, PA, 27-31July, 246-55. A CM, New yORK< ny
hsIEH-yEE. i 1993. eFFECTS OF SEARCH eXPERIENCE AND SUBJECT kNOWLEDGE ON THE SEARCH TACTICS OF NOVICE AND EXPERIENCED SEARCHERS. jOURNAL OF THE aMERICAN sOCIETY FOR iNFORMATION sCIEnce 44(3) 161-74.
International Organization of Standardization (ISO) 1985. ISO 5964: Guidelines for the establishmant and development of multilingual thesauri. Geneva: ISO Press.
ing, Y. and W. B. Croft. 1998. An association Thesaurus for information retrieval. in Proceeding of RIO 94. 146-160. University of Massachusetts Amherst, MA, USA,
lin X. 1999. Visual MeSH. In Proceeding of 22nd Annual International ACM/SIGIR Conference on Research and Development in Information Retrieval of the Association for Computing Machinery Special Interest Group on Information Retrieval, M. Hearst et al. eds, Berkeley, CA, 15-19 August, ACM, 317-18. New York , NY.
Lopez- Huertas, M. J. 1997. Thesaurus structure design: a conceptual approach for improved interaction. Journal of Documentation 53(3): 139-177
McMath, C. F. R. S. Tamaru, and R. Rada 1989. A Graphical thesaurus-based information retrieval system. International Journal of Man-Machine Studies 31(2): 121-47
Milstead, J. L. 1997.use of the thesauri in the full-text environment. In Visualizing subject access for 21 st century information resources: Proceedings of the 34th Annual Clinic on Library Applications of Data Processing Graduate School of Library and Information Science, 28-38. University of Illinois, Champaign, LL
Pollard.R1990Hypertext Presentation of thesauri used in online searching. Electronic publishing 3(3),155-172
Shiri, A. A. 2004. End-user interaction with thesaurus enhanced search interface: an evaluation of search term selection for query for query expansion. ACMSIGIR Forum. 38(1):80
Shiri, A. A, and C. Revie. 2001. User thesaurus interactionin a Web-based database: an evaluation of user s tem selection behavior, In Proceedings of Infotech Oulu International Workshop on Information Retrival IR 2001 September 19-2. Oulu, Finland.
Shiri, A. A,C. Revie, and G.Chowdhury. 2002a. Assessing the impact of user interaction with thesaurus Knowledge structure: a quantitative analysis framework. Proceeding of ISKO 10-13 July, Granada, Spain.
Shiri A, A, C. Revie and G. Chowdhury 2002b. Thesaurus enhanced search interfaces. Journal of Information Science 28(2): 111 122
Shiri, A. A. C. Revie, and G. Ghowdhury. 2003. Thesaurus Assisted Search Term Selection and Query Expansion: A Review of User-Centered Studies. http://www.cis. strth.ac,uk9(accessed 29/05/2006)
Sihvonen, A. and P. Vakkari. 2004. Subject Knowledge improves interactive query expansion assisted by a thesaurus. Journal of Documentation 60(6): 673-90
Soergel, d.2002 Thesauri and ontologoes indigital Libraries: Tutorial. In Evaluation of Thesauri: Joint Conference on Digital Library, Portland, Oregon, July 14(JCDL 2002). http://www.dsoergel. com/cv/B63.pdf(accessed 15/05/2010)
Soergel, D . 1974 Indexing Ianguage and thesauri: construction and maintenance. LosAngeles, CcccA: Melville.
Spink, A. 1994. Term relevance feedback and query expansion: Relation to design. In Proceedings of the Association for computing Machinery Special Interest Group on Information Retrieval (ACM/SIGIR)17 th Annual International Conference on Research and Development in Information Retrieval, W. BH. Croftand C. J. Van Rijsbergen, eds. 81-90. Springer-Verlag. Berlin Spink, A. and T. Saracevic. 1997. Interaction in information retrieval: Selection and effectiveness of search terms. Journal of the American Society for Information Science48(8):741-761
Sutcliffe, A G. M. Ennis, and S. J. Watkinson 2000. Empirical Studies of end-user information searching. Journal of the American Society for Information Science 51(13): 1211-1231
Vakkari p. 2000. Cognition and changes of search terms and tactics during task performance: a Longitudinal case studay. In Proceedings of RIAO 2000. Content-b-Based Multimedia Information Access RIAO. Conference, Paris, 12-14 Aprill. CID, Paris, 894-907

پی‌نوشت‌ها:

1-Virtual Hyper Glossary(VHG)
2- Flat file
3- database structured
4- Virtual Hyper Glossary(VHG
5-American National Standard Institute(ANSI)
6- Literary Warrant
7- Roget thesaurus
8-orphan
9- fREQUENCY aSKED qUESTIONS (faq)

منبع مقاله :
فصلنامه ی، علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فنّاوری اطلاعات ایران، دوره26/ شماره ی3/ ص ص 675-694 ، بهار 1390،