نويسنده: دکتر حميدرضا احمدي آشتياني
آرايش و زيبا کردن ظاهر امري است که از ديرباز انجام مي شده و عمري طولاني دارد. مطالعات باستان شناسي نشان مي دهد در دوران قبل از تاريخ نيز آرايش کردن متداول بوده است. تاريخچه استفاده از موادي مانند رژلب ها به سال هاي بسيار دور بر مي گردد؛ زماني که انسان ها در يونان باستان به کمک روش هاي مختلف مانند استفاده از رنگ دانه ها، ريشه گياهان و سرخاب، لبان خود را گلگون مي کردند.
از آنجا که لوازم آرايشي همواره اهميت بسياري براي خانم ها داشته اند. بنابراين نحوه خريد و استفاده از آنها براي آنها مهم است. رژ لب يکي از لوازم آرايشي رايج در دنياست که تقريباً تمام خانم ها از آن استفاده مي کنند اما مسأله اي که کمتر مورد توجه آنها قرار مي گيرد، اين است که چشم ها و لب ها مهم ترين و حساس ترين اعضاي چهره هستند و بيشترين محصولات آرايشي هم مربوط به اين دو ناحيه است. بيشتر رژلب ها حاوي لوسيون، ويتامين هاي مختلف، مواد حفاظتي UV ( که از فساد رژلب جلوگيري مي کنند )، روغن، الکل، رنگدانه و موم هستند در رژهاي مختلف، مواد شيميايي و مواد طبيعي به کار مي رود اما مسأله اصلي ميزان استاندارد بودن هر کدام از آنهاست. يکي از موادي که در لوازم آرايشي مختلف به کار مي رود، رنگ است که خود از ترکيبات مختلفي ساخته مي شود و اين سئوال را ايجاد مي کند که آيا در رنگ هاي مورد استفاده در لوازم آرايشي سرب وجود دارد و در صورت وجود سرب در لوازم آرايش به ويژه رژلب چه خطري براي سلامت خانم ها ايجاد مي شود؟
سرب و اثرات آن بر بدن
سرب عنصر شيميايي است که در جدول تناوبي با نشان pb و عدد اتمي 82 وجود دارد. سرب عنصري سنگين، سمي و چکش خوار است که داراي رنگ خاکستري کدري است. هنگامي که سرب تازه تراشيده مي شود به رنگ سفيد مايل به آبي است اما وقتي در معرض هوا قرار مي گيرد به رنگ خاکستري تيره تبديل مي شود.سرب، فلزي سمي است که به پيوندهاي عصبي آسيب مي رساند ( به خصوص در بچه ها ) و موجب بيماري هاي خوني و مغزي مي شود. تماس طولاني با اين فلز يا نمک هاي آن ( مخصوصاً نمک هاي محلول يا اکسيد غليظ آن pbO2 ) مي تواند باعث بيماري هاي کليه و دردهاي شکمي شود.
با اين حال ميزان سرب وارد شده به بدن براي ايجاد مسموميت، اهميت بسياري دارد زيرا سرب در مواد بسياري وجود دارد و از راه هاي مختلف مي تواند وارد بدن شود. به طور مثال سرب در اين موارد يافت مي شود:
هوا، آب لوله کشي، آب بطري، خاک، سرکه، توت فرنگي، شکلات، قهوه و آب نبات بنابراين با وجود اينکه تحقيقات نشان مي دهد که قرار گرفتن در معرض سرب مي تواند براي سلامت انسان مخاطره آميز باشد اما مقدار سرب وارد شده به بدن اهميت دارد. زيرا سرب در محيط زيست انسان وجود دارد و همچنين سطوح بسيار پاييني از آن در بسياري از مواد مانند مواد غذايي يافت مي شود.
وجود سرب در لوازم آرايشي
سرب فلزي است که به مقادير ناچيزي در برخي محصولات آرايشي مثل افزودني هاي رنگي و برخي مواد اوليه صنايع دارويي و آرايشي - بهداشتي وجود دارد. يکي از جنجالي ترين بحث ها در زمينه مواد آرايشي، وجود سرب در رژلب هاست. تا به حال بحث هاي متعددي در مورد وجود ترکيب هاي اين فلز سمي در رژلب مطرح شده است. گروهي معتقدند اين ماده که در بعضي رژلب ها استفاده مي شود. باعث مبتلا شدن خانم ها به سرطان مي شود! اما براي اثبات اين ادعا مدارک علمي واضح و روشني بيان نمي شود. گروهي ديگر هم مي گويند اين فقط يک شايعه بي اساس است و اندک سرب به کار رفته در رژلب نمي تواند باعث ابتلا به سرطان در خانم ها شود.دليل استفاده از سرب در محصولات آرايشي، ماندگاري رنگ آن روي پوست است و منجر به تثبيت شدن رنگ و توليد رنگ قرمز مي شود. سازمان غذا و دارو آمريکا ( FDA ) به تازگي تحقيقاتي را درباره وجود سرب در رژلب ها انجام داده است. نتايج اين تحقيقات در جولاي 2009 در مقاله اي با عنوان Determination of total lead in lipstick در مجله علم کازمتيک به چاپ رسيده است.
نتايج اين تحقيقات نشان مي دهد که ميزان سرب موجود در رژلب ها بسيار ناچيز است و اين مقدار نمي تواند براي سلامت مصرف کنندگان، مخاطره آميز باشد بر اين اساس در صورتي که ميزان سرب در لوازم آرايشي مثل رژلب ها ppm 2 باشد هيچ عارضه اي براي ديدن ايجاد نمي کند. در بسياري موارد ممکن است افزايش سرب موجود در رژ لب ها تحت تأثير عوامل خارجي باشد مثلاً لحيم محفظه حاوي رژلب مي تواند داراي سرب باشد و باعث انتقال آن به داخل رژ لب شود. مواد رنگي موجود در رژلب ها نيز مي تواند حاوي سرب باشد اما ميزان سرب آنها ناچيز است و مقدار آن ugpb/g 20 است که اين ميزان استاندارد لازم براي ايمن بودن و استفاده در رژلب را دارد.
در ايران نيز بحث استفاده از فلزات سنگين مانند سرب در لوازم آرايشي مثل رژلب ها، چند سالي است که عنوان شده و شايعات و تبليغات بسياري درباره اين موضوع مطرح شده است. در همين زمينه گروهي از محققن، آذر ماه سال 1392 تحقيقي در آزمايشگاه غذا و داروي وزارت بهداشت انجام دادند و ميزان سرب برخي رژلب هاي برندهاي موجود در بازار تهران را بررسي کردند. در اين تحقيق نمونه هاي رژلب به طور تصادفي از فروشگاه هاي مرکز، شرق، غرب و شمال تهران تهيه شد. به اين ترتيب 10 نوع رژلب از فروشگاه هاي انتخابي بررسي شد. براي بررسي ميزان سرب در رژلب ها نيز از روش هاي هضم کردن فلزات استفاده شد. گفتني است سه نوع روش هضم فلزات وجود دارد که عبارتند از هضم مرطوب، هضم خشک و هضم مايکروويو. در اين تحقيق براي بررسي ميزان سرب موجود در رژلب ها از روش هضم خشک فلزات با استفاده از دستگاه کوره گرانيتي جذب اتمي استفاده شد. هر يک از نمونه هاي رژلب به طور کامل براي ثابت شدن وزن آنها در دماي 80 درجه سانتي گراد در دستگاه فور به مدت 12 ساعت خشک شدند سپس 2/5 گرم از نمونه هاي خشک شده با اسيدنيتريک ( HNO3 ) هضم و به وسيله حرارت تا نزديکي خشک شدن تبخير شد تا اندازه اي که هيچ بخاري از آن خارج نمي شد. پس از سردشدن نمونه ها، عمل هضم با اسيد پر کلريک انجام شد. براي باقيمانده عمليات هضم نيز عبور از کاغذ واتمن به کار رفت و با آب ديونيزه به حجم 50 ميلي ليتر رسانده شد و به دنبال آن، سرب نمونه هاي محلول به وسيله دستگاه اسپکتروفتومتر جذب اتمي نوع شعله هوا استيلن ( philips PMQ100X ساخت کشور انگلستان ) اندازه گرفته شد. علاوه بر اين منحني کاليبراسيون با استفاده از غلظت هاي مناسب سرب ( 1000،100،10،1،0/5،0/4،0/2،0/1 که با محلول استاندارد تيترازول سرب، ساخت شرکت مرک آلمان تهيه شده بودند ) رسم و آنگاه با توجه به ميانگين اعداد جذبي به دست آمده از دستگاه غلظت سرب موجود در هر نمونه تعيين شده در نهايت داده ها با استفاده از آمار توصيفي و نرم افزار SPSS تحليل و نتايج بر حسب ميکروگرم به ازاي هر گرم وزن نمونه گزارش شد. نتايج اين تحقيق نشان داد بيشترين ميزان سرب در رژلب نارون ug/ml.,566 و کمترين آن در رژلب پيور ug.ml0,053 بوده است و سرب رژلب هايي با برنده هاي ماي، لومن، لومن نچرال، بيوه، بورژوآ و لورآل در حد صفر بوده است. نتايج اين تحقيق که در وزارت بهداشت انجام شد نشان داد ميزان سرب موجود در اين رژلب ها پايين تر از حدي است که براي انسان زيان بار باشد.
اسير دست شايعات نشويد
همانطور که گفته شد، وجود مقدار ناچيز سرب در رژلب ها ضرري براي سلامت انسان ندارد. در بسياري از تبليغاتي که در اين باره مطرح مي شود، ادعا شده که با انجام آزمايش هاي ساده اي مي توان به وجود سرب در لوازم آرايشي پي برد. اين در حالي است که شناسايي و اندازه گيري سرب در محصولات مختلف، نيازمند روش هاي آزمايشگاهي و تجهيزات پيشرفته اي است که تنها در مراکز معتبر علمي و دانشگاهي وجود دارد و همانطور که ذکر شد از جمله اين تکنيک ها مي توان به اندازه گيري فلزات سنگين توسط مايکروويوها اشاره کرد. مايکروويو براي اندازه گيري فلزات سنگين مانند کروم، کادميم، سرب، جيوه، آرسنيک، سلنيوم، آنتيموان به کار مي رود. براي اندازه گيري اين فلزات در لوازم آرايشي نيز از مايکروويو در صورت نياز به هضم مواد سيلسي از هيدروفلوئوريک (HF) استفاده مي کنند. با توجه به پيچيدگي روش هاي آزمايشي، شناسايي وجود سرب در لوازم آرايشي تنها در آزمايشگاه انجام مي شود به همين دليل ادعاي آزمايش هاي عوام فريبانه اي مثل تماس رژلب و حلقه طلا روي پوست براي رديابي سرب و فلزات سنگين در رژلب ها، کاملاً بي اساس و غير علمي است.علاوه بر اين، مرجع رسمي بررسي سلامت لوازم آرايشي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي است و رژلب هايي که مجوز رسمي توليد يا واردات را از وزارت بهداشت دريافت کرده اند، قطعاً تمامي شرايط استاندارد از جمله عاري بودن از فلزات سنگين را رعايت کرده اند و در غير اين صورت شرايط اخذ مجوز به آنها تعلق نمي گرفت.
پي‌نوشت‌ها:
* عضو هيئت علمي دانشکده داروسازي و مرکز تحقيقات فرآورده هاي آرايشي و بهداشتي وزارت بهداشت.
منبع مقاله :نشريه بهداشت زنان، شماره 48
