بازی های دراماتیك

 یا داستانهای نمایشی برای كودكان

بازی دراماتیك امروزه در جامعه های پیشرفته، جزو برنامه ی مدرسه شده است، زیرا متوجه این اصل روان شناختی شده اند كه كودك وقتی داستانی را می خواند علاقه مند است خود را با خصایص قهرمانهای آن داستان دراماتیك خلاق، همانند و یكی كند.
بازی دراماتیك (1) فعالیتی است كه به وسیله ی كودك یا گروهی از كودكان، انجام و اجرا می شود، برای اینكه تجربه ی مستقیم یا غیرمستقیمی را دوباره زنده كنند و به صورت نمایش درآورند و در اجرای آن خود را با نقش یا نقشهای اشخاص داستان یا تجربه یكی می سازند. (2)
در بازی دراماتیك، كودك تجربه ی شخص دیگری را به صورت زنده، تفسیر می كند. وقتی كودكان خردسال نمایش می دهند واقعاً خود را همان شخص یا حیوان، احساس می كنند و در عالم خیال، خود به همان تجربه می پردازند. مثلاً كودك پنج ساله ای در بازی خیالی، خود را هواپیمایی می كند كه به سوی فرودگاهی كه از سنگها ساخته است در حركت و فرود آمدن است؛ دیگری نقش مادری را در خانه بازی می كند؛ و سایر كودكان، نقش شیرفروش یا مأمور پست را به عهده می گیرند. گاهی كودكان در همین سن، یك داستان خانوادگی را بدون راهنمایی بزرگسالان، بازی می كنند.
بای دراماتیك برای هر كودك، ممكن است، لكن بعضی از كودكان طبعاً بیش از دیگران در بازیهای خیالی و تصویری مهارت دارند. مسئولیت بزرگی كه مدرسه به عهده دارد این است كه كودكان كمرو، ضعیف عاطفه و عاجز از تخیل خلاق را در این نوع بازیها شركت دهد. به كودك كناره گیر باید اعتماد به نفس و اطمینان خاطر داد كه او می تواند آزادانه، فكر و احساسات خود را تعبیر كند. بازی، چنانكه می دانیم، از جمله ی واكنشهای فطری انسان است و به یادگیری احتیاج ندارد، خصوصاً در دوران كودكی كه كیفیت بازی كودك از جمله ی علایم وضع بهداشتی و بدنی اوست، چنانكه می گویند: كودك سالم، خوب می خورد، خوب بازی می كند، و خوب می خوابد. بازیهای دراماتیك، برخلاف عقیده ی رایج میان بیشتر معلمان، نه تنها موجب اتلاف وقت كودكان نمی شوند بلكه بیش از ساعتها درس برای آنان مفید خواهند بود. آنچه را كه كودك ضمن بازی و فعالیتهای آزاد یاد می گیرد، در هیچ كتابی و كلاسی، آموزشی داده نمی شود. بازی دراماتیك از روی نقشه و به همكاری یك عده انجام می گیرد و معمولاً بر ادبیات یا یك حادثه ی عملی مبتنی است.

ارزشهای بازی دراماتیك

ارزشهای مثبت بازی دراماتیك خلاق شاید بیش از هر فعالیت خلاق دیگراند، زیرا كودكان فرصتهای زیادی دارند كه احساسات خود را، ضمن نقشهایی كه بازی می كنند، مستقیماً تعبیر كنند.
ارزش مهم بازی دراماتیك، این است كه فرصت خوبی برای رشد و تكامل و تعبیر عواطف به شمار می رود. زیرا در این وضع طبیعی است كه كودك می تواند به طور مطلوب و درست، احساس كند و هر هیجان عاطفه ای را بیان كند. همچنین كودك می تواند با همانندسازی با اشخاص گذشته، در جاهای دیگر، در اوضاع و شرایط گوناگون، تجارب زنده خود را گسترش دهد. در بازیهای دراماتیك، كودكان اطلاعاتی از مطالعات اجتماعی و طبقات علوم به دست می آورند و مورد استفاده قرار می دهند و مهارت سخنگویی ایشان رشد و تكامل می یابد.
بازی دراماتیك می تواند تجارب كودك را منظم و مرتب كند. چنانكه او وقتی شخصی را در یك وضع معین، تعبیر می كند و نشان می دهد تمام آنچه را كه درباره ی آن وضع می داند و راهی كه شخص بدان واكنش نشان می دهد یكی می سازد به طوری كه می تواند كاملاً آن را تعبیر كند. همین نظم و تعبیر درك و فهم كودك، زیربنای تصحیح افكار او را تشكیل می دهد و او را به یادگیری برمی انگیزد.
بازی دراماتیك، وضع عالی یادگیری را فراهم می آورد. زیرا اطلاعات را در وضع بسیار معناداری در اختیار كودك قرار می دهد و آن را با تجارب كلی وی مربوط می سازد. همچنین كودك گرایشها (attitudes) خود را به صورت مستقیم و ضمن اوضاع و احوال مناسب و مقتضی، رشد و توسعه می دهد. تجارب عملی گاهی برای كودك، غیرممكن یا غیرعملی است، در صورتی كه تجارب دراماتیك بهترین جانشین آنهاست. از طرف دیگر، بازی دراماتیك، بهترین روش و وسیله ی مدرسه برای آموزش تندرستی، نظرهای سالم، عادتهای مفید، نظرهای اجتماعی و اخلاقی به كودكان است. در بازیهای دراماتیك همراهی با دیگران را یاد می گیرند و رشد می دهند و روش انتقاد علمی از خود و دیگران را می آموزند و توانایی پذیرش انتقاد پیدا می كنند. خلاصه، تعبیر و تفسیر ادبیات به واسطه ی دراماتیكهای خلاق، یادگیری را برای كودكان، لذت بخش می كند. پیداست كه این ارزشها و فواید بازیهای دراماتیك، وقتی به دست خواهد آمد كه كودكان شخصاً در آنها شركت كنند.

اجرای بازیهای دراماتیك

با توجه به فواید پر ارزش بازیهای دراماتیك، اهمیت و لزوم اجرای آنها به وسیله ی خود كودكان، روشن و مسلم می شود و هیچ معلمی نمی تواند خود را از این وسیله تربیتی بی نیاز بپندارد و باید در مواقع مناسب و مقتضی از آنها استفاده كند. كودكان خردسال طبعاً علاقه مندند كه تسلیم بازی تخیلی شوند به شرط اینكه آنان را مجبور یا مسخره نكنند. عامل اصلی در همه ی آنها این است كه كودكان مطمئن باشند آنچه را كه می كنند و می گویند، روی هم رفته مورد پذیرش صادقانه ی معلم و همكلاسان قرار خواهد گرفت.
معلم باید كاملاً به ارزش بازی آگاه و مؤمن باشد و بیش از اینكه به رهبری و حكمفرمایی به كودكان بپردازد به ایشان كمك كند. كسی را كه باید گوش دهد تا یاد بگیرد، هرگز نباید سرزنش و محكوم كند. هرگاه كسی بخواهد مردم را بشناسد و بفهمد، باید دارای بردباری و همدردی زیادی باشد.
آن كس كه یك اشتباه كند و در مقام دفاع از عمل اشتباه خود، هزار دلیل بیاورد، هزار و یك اشتباه كرده است.
ابن سینا
بازی دراماتیك، اگر به پیشنهاد كودكان هم نباشد، باید حتماً به میل و رغبت ایشان انجام گیرد و اشتیاق واقعی برای اظهار و تعبیر داشته باشند، زیرا كاری است كه آنان باید انجام دهند و اجرا كنند. بعد از اینكه بازی را آغاز كردند به راهنمایی معلم نیازمند خواهند بود و این راهنمایی باید به صورت پیشنهاد یا به وسیله ی پرسشهایی از كودكان انجام گیرد. همچنین، انتقاد معلم از بازی كودكان باید ضمنی و به صورت غیرشخصی باشد.
اجرای بازی دراماتیك به این ترتیب آغاز می شود كه نخست كودكان، داستانهایی را كه خوانده اند و می توانند آنها را خوب نمایش دهند، پیشنهاد می كنند. سپس از میان آنها یكی را برگزیده، تجدیدنظر می كنند و می خوانند، پس از آن تصمیم می گیرند كه كدام قسمتهای داستان را می خواهند نمایش دهند و این قسمتها چه نوع حوادثی را شامل اند و هر یك از این حوادث، یك « پرده نمایش » (scenario) را تشكیل می دهد. اكنون كودكان آماده هستند كه نمایش را آغاز كنند و مدیر صحنه باید به وسیله ی گروه انتخاب شود. این كودك، داوطلبانی را كه برای نمایش پرده ی اول مورد نیازند، انتخاب می كند. البته، نباید تصور كرد كه نقش هر كودك را مدیر تعیین می كند، زیرا خود كودكان قبلاً نقش خود را برگزیده اند، بلكه مدیر فقط كودكی را، كه در پرده ی اول نقشی به عهده دارد، انتخاب می كند. همین كه همه ی نقش ها و كاراكترها نامگذاری شدند، یك یا دوبار در آنها تجدیدنظر می شود و در این موقع، نمایش را آغاز می كنند. هرگاه یكی از داوطلبان نمایش، غایب شد، گروه، كودك دیگری را به جای او برمی گزیند.
بعد از اینكه نمایش پایان یافت، خود دانش آموزان به همكاری معلم به ارزشیابی آن می پردازند.
ارزشهای بازی دراماتیك را می توان چنین خلاصه كرد:
1. حقایق و اطلاعات را نقل می كند.
2. مهارتهای خاصی را رشد و گسترش می دهد.
3. مهارت تجزیه و تحلیل را توسعه می دهد.
4. منابع عمل را نشان می دهد.
5. كودكان را برای مواجهه با اوضاع آینده آماده می كند.
6. درك و فهم نظرهای دیگران را آسانتر می كند.

فردای كتابهای كودكان

ادبیات كودكان تغییر الگوهای فرهنگی را در طی قرنها منعكس می كند، بنابراین، با توجه به تحولات سریع اجتماعی می توان پیش بینی كرد كه كتابهای كودكان در آینده به مسائل و نكات زیر خواهند پرداخت:
* برقراری ارتباط انسانی و همنوایی میان مردم
* بهداشت روانی یا روان شناختی (انفرادی و همگانی)
* ارزشهای دموكراتیك یا آزادمنشی
* شناخت علمی جهان و طبیعت
* علم و تكنولوژی، و چگونگی استفاده بهتر از آنها
* تأكید روی پرورش خودشناسی و خودپذیری
* پرورش دیگرشناسی و دیگرپذیری
* انفرادی ساختن آموزش
* افزایش ساعات فراغت و بیكاری و بهره برداری مطلوب از آنها
* توجه به وحدت هدف در ادبیات كودكان (كتابها، مجلات، وسایل ارتباط جمعی)
خلاصه، ادبیات کودکان می تواند، در صورت داشتن شرایط و ویژگیهای لازم، نقش بسیار مهم و مؤثری در تأمین بهداشت عمومی (بدنی و روانی)، برقراری روابط انسانی سالم و رضایت بخش میان همه ی مردم جهان، برقراری صلح اطمینان بخش جهانی، حداقل، برای نسل های آینده، و سرانجام هدفدار و لذت بخش ساختن زندگی برای همه ی مردم ایفا كند.

پی‌نوشت‌ها:

1. dramatic play
2. Carter V. Good. (1945) Dictionary of education. Mc Graw- Hill book Company. p. 300.

منبع مقاله :
شعاری نژاد، علی اکبر؛ (1390)، ادبیات کودکان، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ بیست و هفتم