کارنامه جمهوری اسلامی بر اساس شاخص های توسعه یافتگی

به رغم وجود این موانع و تغییر قابل توجه شرایط در سال های پس از انقلاب،شاخصها و شواهد بسیاری حکایت از رشد و توسعه کشور در بسیاری از زمینه ها و ابعاد می کند که به عنوان نمونه به برخی از آنها اشاره می کنیم.لکن قبل از آن باید به این نکته توجه شود که به دلیل وجود شرایط بحرانی و جنگی در دهه اول انقلاب،نمی توان این دوره را در فرآیند توسعه کشور مورد محاسبه قرار دادد زیرا در حقیقت،دوره سازندگی و توسعه کشور،پس از جنگ شروع می گردد؛به همین جهت،اکثر قریب به اتفاق شواهدی که در این بحث به آنها اشاره می شود به بعد از سال 1368 مربوط می گردد.

رشد علمی و آموزشی

موفقیت هرساله ی دانش آموزان ایرانی در دست یابی به مقامات جهانی در المپیادهای علمی در رشته های مختلفی هم چون فیزیک،ریاضی،شیمی،کامپیوتر و... در رقابت با کشورهای پیشرفته ی علمی یکی از شواهد رشد و توسعه ی علمی کشور در سال- های پس از انقلاب است.این موفقیت ها در رشته های مختلف الپیادهای دانش آموزان از اولین سال حضور جوانان مستعد ایرانی هرساله با پیشرفت بسیاری همراه بوده است: 3 بار مقام اول جهانی (المپیاد شیمی 1374 و 1375،المپیاد ریاضی 1377)،2 بار مقام دوم جهانی (المپیاد فیزیک 1378 و المپیاد شیمی 1380) و 2 بار مقام سم جهانی (المپیاد فیزیک در سالهای 1374 و 1377) از دست آوردهای دانش اموزان ایرانی است.حاصل شکت ایران در المپیادهای جهانی دانش آموزی در طی سالهای 1366 تا 1380 در رشته های ریاضی،فیزیک،کامپیوتر،شیمی و زیست،57 مدال طلا،92 مدال نقره و 58 مدال برننز بوده است.(1)
از جهت رشد کمی،در حالی که تعداد دانشجویان دانشگاههای کشور قبل از انقلاب،از مرز 150 هزار نفر تجاوز نمی کرد،امروزه به حدود 2 میلیون و چهارصد هزار نفر رسیده است.کشوری که در سال 56 با 33 میلیون جمعیت،نیازمند ورود پزشک خارجی (ازکشورهای در حال توسعه ای هم چون هند،بنگلادش،پاکستان و...) بوده هم اکنون با جمعیتی بیش از دو برابر (و به تبع آن با نیازی بیشتر به پزشک) با مازاد پزشک روبروست در زمینه ی پزشک متخصص نیز از رقم 7000 نفر در سال 57 به رقم 72792 نفر-بیش از 10 برابر- رسیده که آمار کم نظیری است.از جهت رشد کیفی نیز باید یادآور شد در حالی که در سال تحصیلی 1359- 1358 تعداد دانشجویان دانشگاههای دولتی در مقطع دکتری فقط 452 نفر بوده این تعداد در سال تحصیلی 1381-1380 به بیش از 12 هزار نفر رسیده است.به عبارت دیگر،5/26 برابر رشد داشته است.(2) که اگر آمار دانشگاه آزاد نیز به آن اضافه شود،به بیش از 50 برابر خواهد رسید.بر اساس گزارش موسسه بین المللی اطلاعات علمی ISI،تعدداد مقلالت علمی چاپ شده از محققان ایران در مجلات معتبر بین المللی در طول 10 سال (1993-2003) 600 درصد رشد داشته است که 3 برابر رشد متوسط جهانی در این دوره است.(3)
طی دهه اخیر،مرکز فرهنگی سازمان ملل (یونسکو) چندبار ایران را به عنوان یکی از موفقترین کشورهای جهان در مبارزه با بی سوادی معرفی کرده است؛زیرا ایران توانسته نرخ با سوادی جمعیت 6 ساله و بالاتر از رقم 7/28 درصد در سال 55 به حدود 85 درصد در سال 1383 ارتقا دهد.هم اکنون ما شاهد این هستیم که ایران در بسیاری از فناوریها نه تنها خودکفا شده بلکه به کشور صدر کننده خدمات فنی مهندسی در حوزه های صنعت نفت،کشاورزی، بهداشت، سدسازی، تراکتورسازی هسته ای،خودروسازی،سلول های بنیادین و... تبدیل شده است.در عرصه ی علوم نوین،دانشمندان ایرانی توانسته اند تا مرزهای جدید دانش بشری پیش روند و در مواردی نیز از این مرزها نیز عبور کنند.موفقیت بی نظیر دانشمندان ایرانی در تهیه،انجماد و نگهداری سلول های بنیادی جنینی،که پیش از آن در انحصار 9 کشور دنیا بود،درمان ناباروری،نارسایی قلب و تلاش برای ترمیم لوزالمعده برای تولید انسولین به منظور درمان بیماری قند (دیابت) برای اولین بار در جهان از اقدامات کم نظیر دانشمندان جوان ایرانی در عرصه ی مهندسی ژنتیک است.در عرصه ی علوم هسته ای،با وجود موانع و ممانعت کشورهای غربی و تحریم تجهیزات دو منظوره- دارای کاربرد مشترک در فعالیتها و تحقیقات هسته ای صلح آمیز و غیر صلح آمیز- امروزه ایران به فناوری پیچیده ی غنی سازی اورانیوم دست یافته و به جمع 10 کشور دارای این فناوری نوین در جهان پیوسته است.

کشاورزی و دامداری

بخش کشاورزی از مهمترین و استراتژیک ترین بخش های اقتصادی کشور است.در حیطه ی کشاورزی و دامداری،طبق آمار رسمی دولت در سال 1356 دولت فقط توانایی تأمین مواد غذایی خود برای 33 روز در سال را داشت و مجبور بود باقی مواد غذایی را از خارج وارد کند.برای مثال مرغ را از فرانسه،تخم مرغ را از اسراییل،سیب را از لبنان،پنیر از دانمارک و... وارد می کرد؛هم اکنون کشورمان به رغم دو برابر شدن جمعیت به مرز خودکفایی رسیده است؛به گونه ای که با توجه به این که تولید گندم در سال 1356 1/5 میلیون تن بوده و کشور ما سالها از بزرگ ترین واردکننده های گندم در دنیا محسوب می شده در سال 83 با تولید بیش از 14 میلیون تن – بعد از چهل و اندی سال- توانست به خودکفایی در عرصه ی این محصول استراتژیک دست یابد.میزان تولید شلتوک برنج در سال 1356،معادل 1/1 میلیون تن بود.این رقم در سال 1379 به 7/2 میلیون تن افزایش یافت.تولید جو از 900 هزار تن به 3/3 میلیون تن و سبزیجات و محصولات جالیزی از 7/2 میلیون تن به 15 میلیون تن رسید.در بخش دام نیز رشد قابل توجهی در تولید پدید آمده است،به گونه ای که تولید تخم مرغ از 215 هزار تن در سال 1356 به555 هزار تن در سال 1381 افزایش یافته است. تولید گوشت مرغ،از 63 هزار تن به 724 هزار تن،گوشت قرمز از 587 هزار تن به 947 هزار تن،عسل از 6 هزار تن به 28 هزار تن و شیرخام از 620/2 میلیون تن به877/5 میلیون تن رسیده است.(4)بر اساس گزارش سازمان خوار و بار کشاورزی سازمان ملل متحد،فائو- ایران در سال 2004 رتبه نخست صادرات کشاورزی را در میان کشورهای خاورمیانه کسب کرده است.

وضعیت روستاها

فقر و نابسامانی جوامع روستایی از مسایل و معضلات مهم و اساسی کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه به شمار می رود.به همین جهت بر خلاف رژیم گذشته که تنها به توسعه و آبادانی تهران و شهرهای بزرگ اکتفا می کرد،بعد از پیروزی انقلاب،توجه به روستاها و مناطق محروم کشور برای دولت و برنامه ریزان از اولویت خاصی برخوردار شد.در اینجا به بخشی از شاخصهای برخورداری روستاها در سالهای پس از انقلاب اسلامی اشاره می کنیم:
تعداد مراکز درمانی و بهداشتی روستایی در سال1357 ،1500 واحد بوده که در سال 1381 به 7345 واحد رسیده تعداد خانه های بهداشت از2500 واحد در سال 1357 به 16561 واحد در سال 1381 افزایش یافته است.
برق رسانی به روستاها و مناطق محروم و ایجاد تأسیسات زیربنایی ازقبیل توسعه شبکه راههای روستایی،مخابرات و... در این مناطق از اقدامت موفقیت آمیز پس از انقلاب به شمار می رود.
تعداد روستاهای برخوردار از برق از 4327 روستا در سال 1357 به 45359 روستا- بیشاز 10 برابر- در سال 1380 افزایش یافته است.هم چنین طی دوره ی 1357-1317 تنها 8000 کیلومتر راه روستایی کشیده شده بود.اما این رقم بعد از انقلاب به 86000 کیلومتر رسیده است (بیش از 10 برابر در مدتی تقریباً 10 ساله).
تعداد روستاهای بهره مند از شبکه ی مخابرات از 312 روستا در سال 1357 به 10429 روستا در سال 1374- بیش از 30 برابر- افزایش یافته.تعداد واحدهای پستی روستایی هم از 180 واحد در سال 1357 به 4912 واحد در سال 1374- بیش از 25 برابر- رسیده است.(5)

صنایع

در بخش صنعت،کشوری که قبل ازانقلا تقریبا تمام کالاهای صنعتی خود را از خارج وارد می کرده ومعدود کلاهای ساخت داخلش نیز عموما از کیفیت و مرغوبیت پایینی برخوردار بوده است،هم اکنون در بسیاری از زمینه ها به تولیدکننده تبدیل شده و تولیداتش نیز در بسیاری از موارد،از جهت کیفیت و استاندارد قابل رقابت با مشابه خارجی می باشد و در برخی از صنایع-هم چون صنایع ساختمانی- سال هاست که به مرز خودکفایی رسیده است.جمهوری اسلامی وارث صنعتی است که میزان وابستگی آن به خارج بسیار زیاد بوده به همین سبب،صنایع کشور پس از انقلاب به دلیل محاصره ی اقتصادی و تأمین نشدن مواد اولیه و واسطه ای،دچار رکود شدید شد.از سوی دیگر،صاحبان و مالکان این صنایع که آنها را با استفاده از اعتبارات بانکی تأسیس کرده بودند،از کشور گریختند.
دولت توانست پس از انقلاب در زمینه کاهش وابستگی شدید به مواد اولیه وارداتی،کالاهای سرمایه ای خارجی،تخصص های فنی و اطلاعات و دانش فنی خارجی- که تهدیدی برای صنعت به شمار می رود- اقدامت در خور توجهی انجام دهد.به همین علت پس از انقلاب اسلامی،ظرفیت های وسیعی در کشور پدید آمد و تولید مواد اولیه،ایجاد صنایع تبدیلی،صنایع تکمیلی و پرکردن حلقه های مفقوده صنعت جدی گرفته و گام های بلندی در این راه برداشته شد.تقویت و گسترش صنایع پتروشیمی را می توان در همین ارتباط ارزیابی کرد.میزان تولیدات پتروشیمی کشور که در سال 1357 حداکثر 7/4 میلیون تن بوده در سال 1381 به 5/12 میلیون تن افزایش یافته است.امروزه ایران در عرصه ی صنایع موشکی و مخابراتی به درجه ای از پیشرفت رسیده که به توان ساخت ماهواره دت یافته و وارد باشگاه چند کشور محدود پرتاب کننده ی ماهواره گردیده است.این موفقیت در حالی به دست آمده که ما در زمینه ی محصولاتی که قابل استفاده در صنایع موشکی و الکترونیک نظامی دارند،در تحریم به سر می بریم تا جایی که حتی در مواقع از فروریختن یک IC یا چیپ ساده الکترونیکی به ما ممانعت به عمل می آید.در زمینه ی سدسازی امروزه بین 3 کشور برتر دنیا قرار داریم؛به طوری که پس از پیروزی انقلاب حدود 130 سد ساخته شده و یا در حال ساخت است.در صنایع کشاورزی،هم اکنون،تراکتورهای ساخت ایران به بیش از 30 کشور جهان صادر می شود.در صنایع نفت و گاز،پروژه ی صددرصد ایرانی فاز یک منطقه ی عسلویه به عنووان بزرگ ترین پروژه ی نفت و گاز کشور در آبان 83 به بهره برداری رسید که با بهره برداری فازهای دیگر آن سالانه حدود یک میلیارد دلار درآمد نصیب کشور خواهد شد.

صنایع نظامی

ایران که قبل از انقلاب تقریباً تمام تسلیحات نظامی خود را از خارج وارد می کرده امروزه در زمره ی یکی از کشورهای تولید کننده ی تسلیحات پیشرفته ی نظامی در جهان قرار گرفته و در کنار کشورهایی چون هند،برزیل و یوگوسلاوی مطرح شده است و تولیدات خود را به بیش از 30 کشور جهان صادر می کند.تولید محصولات الکترونیکی و راداری،ادوات و تجهیزات خاص از این جمله است.اکنون ایران در زمینه ی صنایع زرهی و ساخت انواع نفربر در بین ده کشور برتر دنیا قرار گرفته است.به برخی از اقدامات انجام شده در صنایع نظامی اشاره می کنیم:
ساخت هواپیمای جنگده ی آذرخش،طراحی و ساخت لانچر (پرتاب کننده) چهار موشکی با قابلیت شلیک هم زمان و تک تک،ساخت چرخ بال آموزشی و چرخ بال دو موتوره،طراحی و ساخت تانک پیشرفته ذوالفقار و راه اندازی خط تولید انبوه آن،ساخت تانک مدرن T 72،طراحی و ساخت خودرو تانک بر (ببر 400)،ساخت انواع شناورها و یدک کشها،ساخت زیردریایی و اسکله شناور،ساخت موشک فاتح 110 (از موفق ترین موشکهای زمین به زمین در جهان) و موشکهای دور برد شهاب (با سرعتی سه برابر موشک اسراییلی)،راه اندازی خطوط تعمیرات اساسی و بازسازی هواپیمای نظامی و خودکفایی در زمینه های ساخت و یا تعمیر بسیاری از تجهیزات و قطعات نظامی که در جنگ الکترونیکی کاربرد دارد.

مبارزه با مواد مخدر

از دیگر موارد قابل اشاره،موفقیت بسیار چشمگیر نظام جمهوری اسلامی در مبارزه با مواد مخدر و سوادگران مرگ می باشد.طبق آمارهای بین المللی بیش از 80 درصد مواد مخدر مکشوفه در سطح جهان در مرزهای ایران کشف و منهدم می شود که به همین جهت نیز ایران بارها از سوی مجامع جهانی مورد تقدیر قرار گرفته است و کمیته مبارزه با مواد مخدر سازمان بهداشت جهانی،مرکز آموزش منطقه ای خود را در ایران قرار داده است.البته باید بالا بودن و بالا رفتن آمار معتادان کشور را یکی از نقاط ضعف عمل کرد نظام محسوب کرد.

فرهنگ و هنر

در حوزه ی هنری و فرهنگی یکی از موارد قابل اشاره،سینمای ایران است که قبل از انقلاب به اعتراف تمام صاحب نظران،به هیچ وجه در دنیا مطرح نبوده و به حساب نمی آمده لکن امروزه،به عنوان سینمایی صاحب سبک و جذاب،در بین 10 سینمای برتر جهان مطرح می باشد.در صنعت دوبلاژ نیز ایران جزی سه کشور برتر دنیاست.هم چنین در این حوزه می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1. رونق چشمگیر صنعت چاپ و نشر و انتشار گسترده مطبوعات و کتب؛
2. توسعه گسترده شبکه های صدا و سیما و تولید وسیع برنامه ها خصوصاً از سال 73 به بعد به گونه ای که از دو شبکه سیما و چند شبکه صدا با ساعات محدود هم اکنون به دهها شبکه داخلی و خارجی به صورت تمام وقت و شبکه های استانی گسترش یافته است.
3. توسعه و گسترش چشمگیر شبکه های خبررسانی و خبرگزاری داخلی و بین المللی به گونه ای که امروزه دیگر ما مجبور نیستیم برای کسب خبر- همانند گذشته- متکی به خبرگزاری های خارجی هم چون: آسوشیتدپرس،رویترز،دویچله وِله و امثال آن باشیم.

بهداشت و سلامت

یکی از شاخص های متعارف توسعه یافتگی،کاهش نرخ مرگ و میر کودکان است.طی سال های اخیر سازمان بهداشت جهانی دوبار ایران رابه عنوان موفق ترین کشور جهان در کاهش نرخ مرگ و میر کودکان مورد تقدیر قرار داده است.به گونه ای که مرگ و میر کودکان زیر یک سال (Infant Mortality Rate: IMR) از 111 مورد در هزار تولد زنده در سال 1356 به 6/28 مورد از هر هزار تولد زنده در سال 1381 رسیده به عبارت دیگر بیش از چهار برابر کاهش یافته است.(6)هم چنین کاهش مرگ مادران ناشی از عوارض باروری (Maternal Mortality Rate: MMR) از 237 نفر دررهر 100 هزار تولد زنده در سال 1355 به حدود 37 نفر در سال 1380 رسیده یعنی 5/6 برابر کاهش یافته است.(7)از دیگر شاخصها،افزایش سن امید به زندگی است.در نتیجه ی اقدامات و آموزش های بهداشتی،اصلی ترین شاخص سلامت (سن امید به زندگی) که قبل از انقلاب در حدود 55 سال بوده و در سال 82 به مرز 4/71 سال افزایش یافته،یعنی در مورد مردان از سال 58 به 68 سال و در مورد زنان از 60 سال به 70 سال ارتقا یافته است.(8)هم چنین سازمان بهداشت جهانی،ایران در سال 2004 به عنوان موفق ترین کشور آسیایی در کنترل و مقابله با ایدز معرفی کرد.

خدمات رسانی

یکی از موارد قابل اشاره بهتر شدن روند خدمت رسانی به شهرها و روستاهای کشور است.که به اختصار به عناوین برخی از اقدامات انجام شده،اشاره می کنیم:
- افزایش بیش از 12 برابری تعداد تلفن های ثابت نسبت به پیش از انقلاب و گسترش ضریب نفوذ آن در کشور به خصوص در نقاط محروم و روستاها.
- واگذاری حدود 1/7 میلیون خط تلفن همراه و روند روبه رشد آن به گونه ای که امروزه ایران از جهت ارایه خدمات تلفنی مقام سوم را در میان کشورهای آسیایی داراست.
- افزایش راههای درون شهری،بین شهری،روستایی،راه آهن و ساخت مترو.افزایش تولید انرژی الکتریکی و برق رسانی تا حد رفع خاموشیها با توجه به ازدیاد فراوان مصرف کنندگان خانگی و صنعتی.
- افزایش شبکه ها و تعداد ساعات پخش برنامه های صدا و سیما و گسترش مناطق تحت پوشش.

گاز شهری

در سال 1357 تنها 5 شهر کشور به طور بسیار محدود از شبکه گاز شهری برخوردار بودند؛اما این امکان تا آبان 1382 به سطح 40 میلیون نفر افزایش یافته که رقم بسیار قابل توجهی است.گاز طبیعی- سوخت مقرون به صرفه با آلودگی پایین- در سبد مصرفی سوخت های فسیلی قبل از انقلاب گزارش نشده است؛اما این سهم تا سال 82،از مرز 54 درصد فراتر رفته است.ظرفیت پالایش گاز طبیعی از 36 میلیون متر مکعب در روز به 288 میلیون متر مکعب در روز (8 برابر) و تعداد خانوارهای تحت پوشش گاز طبیعی از 51000 خانوار در سال 57،به 8998000 خانوار در آبان ماه 82 (بیش از 176 برابر) افزایش یافته است.(9)

آب سالم و بهداشتی

تعداد مشترکان آب شهری- آب سالم و بهداشتی- در سال 1357 ، 7/2 میلیون رشته بوده که در سال 1382 به 5/8 میلیون رشته افزایش یافته است که گویای بیش از 3 برابر افزایش است.تعداد شهرهای تحت پوشش آب شهری از 45 شهر به 760 شهر در سال 1382 افزایش یافته است.آب رسانی به روستاها از 12000 روستا در سال 1357 به 23036 روستا در سال 1378 رسیده است.میزان تولید آب در سال 1357 حدود 5/1 میلیون متر مکعب بوده که در سال 1382 به 4 میلیون متر مکعب- بیش از 3 برابر- رسیده است.(10)

پی نوشت ها:

1. 92 دستاورد انقلاب اسلامی ایران،موسسه قدر ولایت،تهران زمستان 1382،ص231.
2. نامه وزیر محترم علوم و تحقیقات و فناوری به مقام معظم رهبری،30/10/1381.
3. ر.ک: http://acce.lsiproducts.com/traials
4. 25 گفتار پیرامون انقلاب اسلامی،نشر هماهنگ،تهران،دی ماه 1382،ص323.
5. ر.ک: سیمای سازندگی؛ج3 و سالنامه آماری ایران در سال های مذکور.
6. شاخص های سلامتی در جمهوری اسلامی ایران،دکتر محمداسماعیل اکبری،تهران تابستان 1382،ص6.
7. همان،ص6.
8. همان.
9. 25 گفتار پیرامون انقلاب اسلامی؛پیشین،ص326.
10. همان،ص327.
 

منبع:

کتاب،انقلاب اسلامی ایران،جمعی از نویسندگان،نشر معارف،1384 ، چاپ چهارم،صص 224 تا 232