آموزه هاي ديني و چالش هاي جهان معاصر

پيوند ميان سنت هاي اصيل و نيازهاي روز

باوجود نيازهاي نوشونده و مسئوليت آور در روزگار جديد، همچنان اولويت نخست، حفظ پيوند ميان سنت هاي اصيل قديم و نياز نوين روز است. بيگمان گسست از سنت قويم قديم، جدايي از آينده و ماندگاري در زمان هايي است كه هرچيزي را از ميدان روزگار بيرون مي راند و نيست و نابود مي سازد. كسي كه در «حال» نتواند ميان سنت ها و تجددها پيوند منطقي و استوار برقرار نمايد، در «آينده» نيز نمي تواند در عرصه جهاني ماندگار باشد؛ چراكه در جهان متحول و متغير، پديده اي باقي مي ماند كه بتواند سنت ها را با نيازها و الزامات اجتماعي و تحولات عصر خود پيوند زند. برآيند اين پيوند حضور و كاركردي مثبت است كه ماندگاري مطلوب را براي آينده ضمانت مي كند.قوام و هويت هر جامعه اي در گرو حفظ ميراث و سنت هاي اصيل و منطقي در راستاي برآورد نيازهاي روز آمد است تا نه به طور مطلق در دامن تجدد و بيهويتي گرفتار آيد، و نه در گذشته بماند و حال را فرو گذارد. پس راه صحيح براي ماندن با هويت، آن است كه به سنت هاي اصيل كهن وفادار باشيم و هرگونه آلايشي را از چهره آن بزدايم و در همان حال به تحولات زمانه نيز بي توجه نباشيم.

لزوم بازخواني سنت هاي اصيل

امروزه در پرتو گرايش و بازگشت به معنويت و نياز روزافزون جوامع به راه هاي شناخت خود و هستي و نيز بازشناسي ميراث گذشته به ويژه در نگرش پسامدرنيته كه تجدد بدون گسست از سنت را اصالت مي دهد، بازخواني سنت اصيل و قويم اسلام ناب بيش از پيش آشكار شده است. شايد براي برخي گردآوري موسوعه هاي حديثي امري بيهوده بنمايد، به توهم آنكه چيزي بر آنچه گذشتگان فراهم آورده اند، نتوان افزود؛ ولي بي گمان بازخواني آن آثار در راستاي بهره گيري از دانش و فنون روز به خصوص رايانه و همخواني آن با مفاهيم روز و نوآمد، امري پسنديده، بلكه بايسته است. اين بايستگي از آنجا خود را تحميل مي كند كه شيوه هاي هر عصري متأثر از فرهنگ و آداب زمان خود است. بنابراين، لازم است باتوجه به نياز روز، اين ماندگارها و ميراث كهن فرهنگي و تمدني امروزين شده و در قالب هاي نوين به تشنگان حق و حقيقت ارائه گرديده و به روز شود.از اينجاست كه ارزش ميراث گذشتگان خود را مي نماياند و بر ما حكم مي كند تا با نگاه و خوانش آن چه از سنت به ميراث برده ايم، در دانش روز به ترازوي عيار كشيم و سره از ناسره، يا صحيح از سقيم را بازشناسيم. اين گونه است كه مي توانيم پس از سده ها گردآوري و تدوين، به تحليل روآوريم و در مقام برنامه ريزي آن چه سازوار با شرايط و مقتضيات زمان يافته ايم به كار گيريم.

بازنگري و پردازش ميراث حديثي شيعه

بي گمان، تشيع با اذعان به استمرار نبوت در امامت، از منابع غني در دين شناسي برخوردار است و به يقين، سنت و سيره معصومان در طول سيصد و اندي سال گنجينه عظيمي را فراروي بشريت نهاده است. درنگي در ميراث گذشته و تتبع در متون و مصادر تاريخي، نمايانگر آن است كه عالمان شيعي در حفظ، نگارش، تدوين و تبويب، شرح و ترجمه حديث و نيز ديگر شاخه هاي علوم حديثي چون رجال و درايه تلاش هاي ارزنده اي داشته و مجموعه اي عظيم را فراروي دانشوران و برنامه ريزان و تصميم سازان ما نهاده اند.حجم بزرگ و عظيم نسخه هاي خطي نظير آنچه شيخ آقابزرگ تهراني در «الذريعه الي تصانيف الشيعه » نقل كرده (نزديك به 130اصل، 200نوادر و 743كتاب حديثي، 41كتاب رجالي، بيش از 750 اثر در زمينه اجازات و 50 كتاب درمورد درايه الحديث) مي باشد. شمار اندك كتاب هاي چاپي در اين زمينه بيانگر تفاوتي فاحش و كوتاهي نسل حاضر از ميراث گذشتگان و عدم بهره گيري از معارف عظيم آنهاست.اين تفاوت، ضرورت توجه، جستجو براي يافتن، بازنگري، بازنگاري و پردازش ميراث حديثي شيعه را هرچه بيشتر نمايان مي سازد و چنين امري جز با بهره گيري از فناوري روز و بازسپاري آنها به لوح هاي فشرده با امكانات و قابليت هاي روزآمد، ميسر نيست.

جنبش نرم افزاري

پس از اين مرحله كه مي تواند همراه با تلاش همسو با ديگر انديشمندان باشد، بايسته است كه در تمامي برنامه ها و تصميم گيري ها از اين انبوه اطلاعات و داده ها بهره گرفته شود. آن چه اكنون بدان نياز شديد است همان نهضت واقعي توليد علم است و اين ممكن و شدني نيست مگر آن كه از دانش لازم و شجاعت كافي در ارايه نظريات جديد برخوردار باشيم. اگر همه ابزارها و لوازمات تحقيق و تدقيق و نظريه پردازي فراهم باشد ولي از شجاعت كافي برخوردار نباشيم در بيان آن چه يافته ايم تعلل كرده و به جاي ارايه نظريات وراهكارهاي برون رفت از مشكلات و دشوارها، به كلي گويي بسنده كرده و فرصت را ازدست مي دهيم. اگر هجمه هاي فرهنگي با ناتوي فرهنگي و تهاجمات تمدني با اشكال مختلف و نام هاي متعددي چون مدرنيته براي برخي تهديد به شمار مي آيد براي انديشه وران و دانشمندان، بهترين فرصت است؛ زيرا به تعبير استاد شهيد مطهري هرگاه اسلام و تمدن اسلامي با شبهات و تهاجمات روبه رو شد به خود آمد و حق چهره خود را از پس آن به خوبي نمايانده است. اكنون زمان آن است كه با بهره گيري از ميراث فرهنگي و تمدني پيشين، و واقع بيني و درك درست از موقعيت و شرايط و مقتضيات زمان با چشم اندازي از آرمان هاي حقيقي تحقق نيافته به سوي هدف بزرگ گامي بزرگ برداريم و اين اندازه در چنبره ترس خود را گرفتار نسازيم. كسي با نوآوري و نوانديشي مبتني بر اصول و ارزش ها همراه با بهره گيري از روش هاي معتبر مخالفت نمي ورزد و اگر شجاعت مقابله با چند سنت گراي پس نگر (نه پست مدرنيته نگر) جامد و متحجر نداشته باشيم هرگز نمي توانيم الگوي تمدني و به تعبير قرآن امت و جامعه نمونه اي را به جهان ارايه دهيم.