گلگشتی در زندگی بانو امین اصفهانی

اشاره :با ظهور خورشید اسلام، تحول بسیار بزرگی در نوع نگرش به حقایق عالم پدید آمد و نظام ارزشی جامعه به‏طور كلی از بنیان تغییر یافت . از جمله‏ی این تحولات، اصلاح و ارتقاء سطح بینش مردم در توجه به جایگاه زن و حقوق او بود . . . .
علامه طباطبائی (ره) می‏نویسد: زنان در زمان جاهلیت از مزایای اجتماعی محروم بودند و از خود اراده نداشتند و كارشان برای دیگران بود . . . در سایر جوامع نیز زن‏ها به صورت كنیز حاكمان و كارگران زحمت كش و بی مزد آن‏ها در آمده بودند . . . (1)
"گوستاولبون" فرانسوی نیز در این باره می‏نویسد: . . . اسلام وضع اجتماعی و شئونات زن را برخلاف پندارهای باطل برخی اروپاییان به مقدار بسیار زیادی بالا برده . . . پیش از آمدن اسلام مردها زن را موجودی متوسط میان حیوان و انسان می‏دانستند . . . . اسلام مقام زن را ارجمند ساخته و برتری داده است . . . اسلام نخستین دینی است كه اقدام به این كار كرد . (2)
بسیاری از ملل پیشین چنین معتقد بودند كه عبادت زن در پیشگاه خداوند، مقبول نیست . رومی‏ها و بعضی یونانی‏ها اعتقاد داشتند كه اصولا زن دارای روح انسانی نیست . . . در این اواخر علمای مسیحی در این باره بحث می‏كردند و پس از مباحثه‏های بسیاری به این تصمیم رسیدند كه بگویند چون روح زن برزخی است، میان انسان و حیوان، جاویدان نیست جز روح مریم ( علیها السلام) (3)
در هر حال با تصویری كه اسلام از زن ارائه كرد و جایگاهی كه برای او مشخص نمود، هر روز بیش از پیش، زمینه‏ی پرورش زنان اندیشمند و با تقوای بزرگی در دامن جامعه اسلام فراهم گشت و هریك از آنان به‏مانند ستاره‏ای درخشان در آسمان فرهنگ اسلامی به تلالو و نور افشانی می‏پردازند . در راس همه‏ی آن‏ها بانوی بزرگ اسلام حضرت فاطمه زهرا ( علیها السلام) قرار دارند كه نه تنها الگوی زنان مسلمان، بلكه حجت كامله‏ی الهی برای جامعه‏ی بشریت است و لحظه لحظه‏های زندگیش درس انسانیت و بزرگواری می‏آموزد . همواره در طول تاریخ، بانوان پرهیز كار زیادی بوده‏اند كه با تاسی به شیر زنانی چون حضرت فاطمه ( علیها السلام) و حضرت زینب ( علیها السلام) و . . . به گونه‏ای عمل كرده‏اند كه سر آمد دوره‏ی خود به حساب می‏آیند . از جمله‏ی این بانوان كه در عصر ما زندگی می‏كردند، بانوی مجتهده خانم نصرت امین اصفهانی بودند . . . .

زندگی

علویه دانشور، سركار خانم امین از جمله بانوان باتقوا و سخت كوشی است كه در نتیجه‏ی پیروی از آموزه‏های نورانی اسلام به مرتبه‏ای از كمال و فضیلت دست‏یافت كه مؤسس حوزه‏ی علمیه‏ی قم مرحوم آیت الله شیخ عبدالكریم حائری درباره‏ی او نوشتند: «امیدوارم آن بانو در جاهایی كه گمان اجابت دعا می‏رود مرا از دعای خیر فراموش نكند، همان طور كه بنده ایشان را از دعای خیر فراموش نمی‏كنم‏» . وی در سال 1274 ش (برابر با 1308 ق) در اصفهان چشم به جهان گشود . آثار نبوغ و تیزهوشی از دوران كودكی در سیمایش نمایان بود . از چهار سالگی به فراگرفتن قرآن پرداخت . با این كه در پانزده سالگی ازدواج كرد، هرگز همسرداری و تربیت فرزندان، او را از تحصیل علم بازنداشت . در بیست‏سالگی به تحصیل ادبیات عرب و علوم دینی پرداخت و علی رغم تمام مشكلاتی كه در دوران ایشان برای تحصیل بانوان متدین وجود داشت، درچهل سالگی به دنبال سال‏ها تلاش شبانه روزی به اخذ درجه اجتهاد نائل آمد . بانوی پرهیزگار، خانم نصرت امین، پس از پشت‏سر نهادن مدارج علمی در حضور استادانی چون شیخ ابوالقاسم زفره‏ای، حسین نظام الدین كچویی، سیدابوالقاسم دهكردی، میرزاعلی آقا شیرازی، میرسید علی نجف آبادی، از دو شخصیت‏بزرگوار شیخ محمد كاظم شیرازی و شیخ عبدالكریم حائری، مؤسس حوزه‏ی علمیه‏ی قم، اجازه اجتهاد دریافت كردند . در قسمتی از اجازه نامه‏ی مرحوم آیت الله شیرازی در توصیف بانو امین چنین آمده است:
«دختر مرحوم حاج سید محمد علی امین التجار اصفهانی كه بانویی بزرگوار، شریف، اصیل، عالم و فرزانه، برگزیده‏ی زنان زمان و مایه‏ی شگفتی دورانش می‏باشد، از كسانی است كه مدت مدیدی از عمرش و زمان درازی از زندگیش را صرف تحصیل علم نموده است .»
بانو امین از چهل سالگی تا پایان عمر به تالیف كتاب، تدریس و پاسخ گویی به پرسش‏های دینی و تاسیس مؤسسات فرهنگی مشغول بودند . در این زمینه می‏توان به تالیف بیش از سی عنوان كتاب اشاره كرد كه از جمله‏ی آن‏هاست‏یك دوره تفسیر قرآن كریم در پانزده جلد تحت عنوان مخزن العرفان . تاسیس مدرسه علمیه‏ای به نام مكتب فاطمه ( علیها السلام) كه بابیش از 600 تا 1000 شاگرد در سال 1346 آغاز كرد، از دیگر كارهای مهم فرهنگی بانو امین است كه در اوضاع بسیار سخت فرهنگی و سیاسی جامعه صورت گرفت و زمینه تحصیل بانوان علاقه‏مند به آموختن معارف اسلامی را فراهم ساخت . گذشته از این، تاسیس چند دبیرستان دخترانه و تربیت‏شاگردان برجسته كه هر یك هم‏چون ستاره‏ای درخشان در آسمان دانش به پرتو افكنی مشغول بودند، بخشی از فعالیت‏های این اسوه‏ی دانش و تقوا محسوب می‏شود . پس از یك عمر تدریس و تحقیق و تلاش فرهنگی سرانجام بانو نصرت امین، معروف به «بانوی ایرانی‏» در شب دوشنبه اول رمضان المبارك 1403 ق (مصادف با 23 خرداد 1362 ش) دار فانی را به سوی جهان ابدی ترك كردند . جنازه‏ی مطهر ایشان در بقعه‏ی خانوادگی خاندان امین در تخت فولاد اصفهان، به دنبال تشییع كم نظیر مردم دانش دوست‏به خاك سپرده شد .

فضیلت

بانو امین از دوران كودكی علاقه‏ی زیادی به آموختن داشتند . ایشان خود در این باره می‏گویند: «تقریبا از نه سالگی عشق خواندن و نوشتن درمن پیدا شده بود . هم بازی‏هایم به من ایراد می‏گرفتند كه چراتو نمی‏آیی بازی كنی، ولی من عشقم فقط درس بود» . درجای دیگر از استاد معروف خانم امین، آیت الله حاج میر سید علی نجف آبادی، در این باره نقل شده است: «روزی شنیدم فرزند ایشان فوت كرده، فكر كردم خانم دیگر درس را تعطیل خواهد كرد، ولی برعكس، دو روز بعد دیدم خدمت كار ایشان به سراغ من آمد و از من خواست كه برای تدریس به منزل ایشان بروم و من از این علاقه‏ی او به تحصیل سخت‏حیرت كردم و وقتی رفتم با كمال تعجب او را آماده‏تر از همیشه دیدم‏» . (4)

فرصت‏ها

بانو امین در زمینه‏ی استفاده از فرصت‏های عمر خود می‏نویسند: «من در كودكی و اوایل جوانی بسیار مایل و حریص به مطالعه‏ی كتاب‏های علمی و گوش دادن به مواعظ دینی بودم و هرگاه نزدیكان من مشغول تفریح می‏شدند، من به مطالعه‏ی علمی و گوش دادن به مواعظ دینی مشغول می‏شدم و آن‏ها بیشتر اوقات به من اعتراض می‏كردند و می‏گفتند: چگونه تو مشغول مطالعه می‏شوی و تفریح را رها می‏كنی؟ این كار علاقه نیست; بلكه از بطالت و كسالت است و من به جهت اشتیاق شدیدی كه به مطالعه داشتم سخنان ناروا و استهزاهای آنان را تحمل می‏كردم وچنان خود را می‏یافتم كه گویا از امور لهو ومزخرف دنیا اعراض دارد و به این‏ها انس نمی‏گیرد; بلكه قلبم به چیز دیگری بستگی دارد . هرگاه از یك عالم یا واعظی چیزی از اوصاف حق تعالی می‏شنیدم، قلبم به سخن او میل مفرطی می‏نمود . گویا سر تاپاگوش می‏شدم‏» . (5)

رنج

خانم امین به مراتب بالایی از عرفان دست‏یافته بودند و تمام پیشامدها و گرفتاری‏های را مایه امتحان و تهذیب نفس انسان می‏دانستند . یكی از فرزندان ایشان می‏گوید: «مرحوم والده متاسفانه در طول زندگی درد و رنج جسمی فراوان كشیدند . به یاد دارم كه پادرد خیلی شدیدی داشتند كه بر اثر آن گاهی مواقع فریادشان به آسمان بلند می‏شد . . . ولی یك كلمه حرفی كه بوی ناشكری بدهد، هرگز از ایشان شنیده نشد . روزی به ایشان گفتم: شماكه یك زن عالمه‏ی موحد به تمام معنا هستید، چرا باید این قدر زجر و درد بكشید؟ ایشان در پاسخ فرمودند: صوفی نشود صافی تا در نكشد جامی . من باید خالص بشوم . این‏ها امتحان است، من باید امتحان بدهم‏» . (6)

آثار

اربعین الهاشمیه

اربعین الهاشمیه اولین اثر قلمی بانو امین است . وی این كتاب را در سال 1315 ش در پنجاه سالگی به نگارش درآوردند . ایشان در آن به شرح و توضیح چهل حدیث از احادیث گران قدر اهل بیت ( علیهم السلام) می‏پردازند .

كتاب سیر و سلوك

این اثر همان گونه كه از نام آن معلوم است‏به راه و روش سیر الی الله می‏پردازد .

روش خوشبختی

بانو امین این كتاب را در سال 1331 ش نگاشته‏اند . مجموعه‏ی مباحث این اثر بر مبنای اخلاق اسلامی و باهدف تبیین شیوه‏های درست نیل به كمال مطلوب و سعادت واقعی نوشته شده است .

نفحات رحمانیه

از آن‏جایی كه بانوی پرهیزكار، خانم نصرت امین (ره)، در طول زندگی بابركتش مشغول جهاد نفس بودند و با سلاح علم و عمل باخواهش‏های نفسانی مبارزه می‏كردند، خداوند متعال نیز حجاب‏ها را از برابر قلب او برطرف ساخته، او را با حقایق نهان عالم آشنا ساخت . در حقیقت نفحات رحمانیه حكایتی از یافته‏های عرفانی و واردات قلبی ایشان است .

تفسیر مخزن العرفان

یكی دیگر از آثار خانم مجتهده امین، تفسیر مخزن العرفان كه مشتمل بر پانزده جلد می‏باشد و تفسیر جامعی از قرآن كریم است .

اخلاق

كتاب اخلاق بانو امین، اقتباسی است از تهذیب الاخلاق وتطهیر الاعراق‏ابن مسكویه . توضیح آن كه مؤلف پس از ترجمه‏ی این كتاب دیدگاه‏های خود را به همراه توضیحاتی كه در نظر داشته‏اند، بیان می‏كنند .

جامع الشتات

محتوای كتاب جامع الشتات بانو امین، عبارت است از پاسخ‏های مبسوط، و در عین حال متقن بانو نصرت امین (ره) به بخشی از سؤال‏های عمیق فقهی و علمی و اعتقادی شماری از استادان و علمای فرزانه‏ی حوزوی .

معاد یا آخرین سیر بشر

در كتاب معاد یاآخرین سیر بشر، بانو نصرت امین مباحث مربوط به معاد و سیر تكامل انسان را در قالب نه مقاله‏ی علمی بررسی می‏كنند .

مخزن الآلی فی فضائل مولی الموالی

كتاب ارزشمند مخزن الآلی فی فضائل مولی الموالی تالیف دیگر بانو امین است، همان‏گونه كه از عنوان آن مشخص می‏شود، به معرفی قسمتی از فضائل و مناقب مولای متقیان علی بن ابی طالب ( علیه السلام) اختصاص داده شده است .

سخنانی از بانو مجتهده اصفهانی

بیداری از خواب غفلت

بانو امین در وصیت نامه‏ی خود می‏نویسد: «ای اولاد؟ و خویشان و اقوام من، عمده‏ی غرض این جانب گنهكار، توصیه به حق است . توصیه می‏كنم شمارا كه تقوا را شعار خود گردانید و از نافرمانی حق تعالی و متابعت هوای نفسانی خودداری كنید و بدانید راه پرخطری در پیش دارید . قدری از خواب غفلت‏بیدار شوید و خانه‏ی خود را از غیر خدا خالی گردانید و به تمام قوا روی خود را به طرف آن معبود كه یگانه ملجا و پناهنده ما اوست، بكنید و قلب خود را از اوصاف ذمیمه و صفات نكوهیده تخلیه كنید و خود را آراسته گردانید، به صفات نیكو» . (7)

اصول سعادت

بانوامین در وصیت نامه‏ی خود می‏نویسد: «بدانید كه اصول سعادت از سه چیز تحقق‏پذیر است . اول ایمان كامل، دوم اخلاق و صفات نیكو، سوم اعمال خوب كه مطابق باشد با دستورات شرع اسلام و در تمام حالات در خوشی و غم، در صحت و مرض، و در نعمت و بلا، به دل و زبان شكر گزار حق و گویای ذكر او باشید و در هر حال مراقب حال خود باشید و احكام و دستورات شرع مطهر اسلام را محترم دارید . راضی نشوید، ساعتی از عمر شما بیهوده و یا در گناه صرف شود و مرتكب نافرمانی حق تعالی گردید» . (8)

توصیه به محبت‏خدا

بانو امین در وصیت نامه‏ی خود می‏نویسد: «نیز توصیه می‏كنم شما راكه در تحصیل معرفت و شناسایی حق تعالی كوشش كنید و محبت آن یگانه‏ی معبود را در قلب خود بپرورید; زیرا یگانه چیزی كه باعث‏سعادت و رستگاری است، معرفت‏به خدای تعالی و دوستی و محبت آن خرد ازلی است و تمام بدبختی‏ها و بلاها ناشی از جهل و فقدان معرفت است . باز توصیه می‏كنم شمارا كه پیشوایان دین و پیغمبر اكرم ( صلی الله علیه و آله) و علی ( علیه السلام) وزهرا ( علیها السلام) و ائمه را به دل و زبان خود وست‏بدارید و نیز از علمایی كه مروج دینند، متابعت نمایید و اطاعت رسول و اطاعت‏خدا و اطاعت اولیای خدا را بر خود فرض و واجب گردانید و اعمال و افعال آنان را سرمشق خود قرار دهید و به همان رویه عمل كنید تاسعادتمند و رستگار شوید» . (9)

توصیه به رعایت رضای خدا

بانو امین می‏نویسد: «نیز توصیه می‏كنم شمارا كه تمام اعمال نیت‏خود را خالص گردانید و در هر كاری اول فكر كنید آیارضای حق تعالی در آن هست‏یا نه . اگر مطابق رضا و دستور پیامبران است‏بدان عمل كنید و الا آن را ترك كنید» .

توصیف زندگی

بانو امین در توصیف زندگی می‏نویسند: «بدان كه زندگی عبارت از مجموعه‏ی افكار و احساساتی است كه انسان را به جاده‏ی سعادت یا شقاوت می‏كشاند . پس از مراقبت كامل اگر دیدی فكر تو مصروف در امور نفسانی و خیالات شیطانی است و پرهای عقل تو چنان با آتش شهوت و غضب سوخته شده‏است كه قداست پرواز كردن به عالم معقولات به كلی از وی مسلوب گردیده، بدان كه تو در آب و گل طبیعت غوطه وری ودر عداد سفها و بهما به شمار خواهی رفت‏» .

اولین گام در تهذیب

درباره‏ی چگونگی تهذیب، بانو امین می‏گویند: «اول چیزی كه بایستی متذكر شویم و در اطراف آن كنجكاوی نماییم این است كه آیا ما كی هستیم و از كجا آمده‏ایم؟ خدا رحمت كند كسی را كه بداند از كجاآمده و در كجا نشوو نما می‏كند و به كجا بازگشت می‏نماید . زیرا كسی كه خود را شناخت البته مبدا و منتها و خط سیر و نقطه‏ی قرارگاه وجود خود را هم می‏شناسد و می‏داند كه در نردبان ترقی و تكامل حائز چه مقام و مرتبه‏ای گشته و در چه پله‏ای از درجات و مراتب صعود به سوی حق تعالی سیر می‏نماید» . (10)

پی‏نوشت:

1 . المیزان، ج 4، ص 163 .
2 . تمدن اسلام و عرب، ص 501 تا505 .
3 . زنان مرد آفرین تاریخ، ص 24 .
4 . یادنامه‏ی عالمه مجتهد، حاجیه خانم امین، ص 13 .
5 . نفحات الرحمانیه، ص 9 و 10 .
6 . مجموعه مقالات و سخنرانی‏های كنگره بزرگداشت، ص 24 .
7 . وصیت نامه بانوامین، ص 24، مجموعه مقالات .
8 . وصیت نامه بانوامین، ص 24، مجموعه مقالات .
9 . همان، ص 25 .
10 . سیر و سلوك، ص 35 و 48 .