مراقب مرواريدهايتان باشيد

با توجه به اهميت بهداشت دهان و دندان و اعتباري كه اين موضوع در حفظ و ارتقاي سلامت افراد جامعه دارد، حال راه هاي پيشگيري از پوسيدگي دندان را مطرح مي كنيم كه هر يك مربوط به كنترل يا از بين بردن يك يا چند عامل ايجادكننده پوسيدگي است. به عبارت ديگر با شكستن حلقه هاي چهارگانه عوامل ايجاد كننده پوسيدگي، مي توان از ايجاد و پيشرفت پوسيدگي جلوگيري كرد. در ادامه به طور كامل درباره هر يك از شيوه هاي پيشگيري بحث خواهد شد. سابقاً براي حذف ميكروبها از آنتي بيوتيكها، آنزيمها و... استفاده مي شد. ولي امروزه همه معتقدند كه استفاده از روشهاي فيزيكي براي برداشتن پلاك ميكروبي بهترين روش است.

پلاك دنداني چيست؟

بسياري از غذاهايي كه شما مي خوريد، موجب مي شوند كه باكتري ها در دهان شما اسيد توليد كنند. اين مجموعه (غذا + باكتري+ محصولات توليدي باكتري) پلاك دنداني نام دارد، كه با چشم ديده نمي شود. نه تنها غذاهاي شيرين مثل شكلات و شيريني، بلكه مواد نشاسته اي مثل نان، بيسكويت و غلات نيز باعث توليد اسيد مي شوند. اگر شما به دفعات تنقلات ميل كنيد، فعاليت اسيدي را در تمام روز خواهيد داشت و پس از اين فعاليتهاي اسيدي، دندان شما پوسيده خواهد شد.
پلاك دنداني باعث تحريك لثه ها، جدا شدن لثه از دندان و نهايتاً تخريب استخوان مجاور دندانها نيز مي شود. در چنين حالتي، دندانها لق شده و از دست مي روند. بيماري لثه دليل اصلي از دست دادن دندان در بالغين است. هر چند شستشوي دهان با آب ظاهراً دندانها را تميز مي كند، ولي همان طور كه گفته شد پلاك ميكروبي ورقه چسبنده اي است كه به سادگي پاك نمي شود. بنابراين شستشو با آب پلاك ميكروبي را از روي سطح دندان برنمي دارد. پاك كردن پلاك ميكروبي از دندان به وسيله مسواك صورت مي گيرد.

مسواك خوب داراي مشخصات زير است:

1- مسواك بايد رشته هاي نايلوني داشته باشد.
2- رشته هاي مسواك بايد نرم و متوسط باشد. مسواكهاي زبر به لثه و دندانها آسيب مي رساند.
3- اندازه سر مسواك بايد متناسب با دهان فرد باشد و همچنين لازم است مسواك كودكان كوچكتر از بزرگسالان باشد. مسواك به طول دو سانتي متر براي كودكان مناسب است.
4- مدتي كه بايد از يك مسواك استفاده شود، بستگي به ميزان تميزي، محكمي و فرم رشته هاي مسواك دارد. تا وقتي كه رشته هاي مسواك تميز، محكم و صاف است مي توان از آن استفاده كرد. اگر فردي به طور مرتب و با دقت مسواك كند، معمولاً عمر مسواك او 4 تا 6 ماه است. اگر مسواك پس از يك هفته فرسوده شود، نشانه اين است كه فرد نادرست مسواك مي زند.

ويژگيهاي يك مسواك خوب چيست؟

مسواك بايد نرم و از نظر اندازه كوچك باشد. مسواكهاي نرم نايلوني كه انتهاي موهاي آن گرد و پخ شده، ترجيح داده مي شوند. دستجات الياف مسواك بايد در عرض در 4-3 رديف و در طول در 12-10 رديف قرار گرفته باشند.

چرا مسواك نرم توصيه مي شود؟

عامل ايجادكننده بيماري هاي لثه و دندان، لايه بي رنگ و چسبنده اي است كه شامل ميكروبها در زمينه اي از بزاق و مواد غذايي بوده كه به سطح دندان مي چسبد و پلاك ميكروبي ناميده مي شود. پلاك با كشيدن ناخن بر روي دندان به زير آن جمع شده و ديده مي شود. هدف از مسواك زدن، تميز كردن دندانها از باقيمانده مواد غذايي و برداشتن پلاك ميكروبي بوده كه با استفاده از مسواك نرم به اين هدف مي توان نايل گرديد.

چرا نبايد از مسواك زبر استفاده كرد؟

بر خلاف تصور مردم جرم رسوب يافته بر دندانها، با عمل مسواك زدن برطرف نمي گردد و نياز به كمك دندانپزشك و استفاده از وسايلي چون قلم و دستگاه جرم گيري دارد. استفاده از مسواكهاي زبر و خشن و يا خمير دندانهاي ساينده علاوه بر اين كه باعث تحليل لثه شده، سبب ايجاد ساييدگي و خراشيدگي هايي بر روي دندانها شده و مستعد به وجود آمدن پلاك ميكروبي مي شود و همچنين ريسك ايجاد پوسيدگي را بالا مي برد.

آيا مسواك برقي بر مسواك دستي ارجحيت دارد؟

خير، هيچ گونه تفاوتي از نظر تميز كردن دندان با اين دو روش وجود ندارد. در حالي كه نوع دستي قابليت مانور بيشتري دارد.

زمان تعويض مسواك چه موقع است؟

به محض اينكه موهاي مسواك شروع به ساييده شدن نمود، مسواك بايد تعويض شود كه اين مدت معمولاً سه ماه است. اما اين زمان بستگي تام به شدت و نحوه مسواك زدن فرد دارد.خمير دندان داراي مواد شوينده، پاك كننده، براق كننده، خوشبو و خوش طعم كننده مي باشد، همچنين برخي از خميردندانها داراي تركيبات فلورايد هستند كه مقاومت دندان را در برابر پوسيدگي افزايش مي دهد. خمير دندان حاوي فلورايد ميزان پوسيدگي دندانها را به مقدار 15 تا 30 درصد كاهش مي دهد.استفاده از نمك خشك، جوش شيرين و ساير پودرها براي مسواك كردن صحيح نيست و باعث ساييدگي مينا و خراشيدن لثه مي شود. استفاده از آب نمك رقيق( نصف قاشق چاي خوري در يك ليوان آب جوشيده سرد شده) مفيد مي باشد، ولي نمي تواند جايگزين مسواك و خميردندان شود.

آيا از خمير دندانها، به اندازه اي كه تمام موهاي مسواك را بپوشاند بايد استفاده نمود؟

خير، لازم نيست به مقداري كه در فيلمها و آگهي هاي تبليغاتي ديده مي شود، از خميردندان استفاده كرد. استفاده از مقدار كمي خمير دندان كافي است، چون در عمل تميز كردن دندانها، خود مسواك نقش مؤثر و مهم را بر عهده دارد.

تركيب خمير دندانها چيست؟

بيشتر خميردندانها از مواد زير تشكيل شده اند:
- دترژانها به عنوان شوينده و كف كننده
- مواد خوشبوكننده و طعم دهنده
- مقدار كمي مواد ساينده
- مواد مرطوب كننده(اغلب گليسيرين)
- فلورايد.
بعضي از خميردندانها با اهداف درماني ساخته شده و ممكن است حاوي مواد دارويي خاصي باشند.

از چه خميردنداني بهتر است استفاده شود؟

بسياري از بيماران و مردم بر اين تصورند كه خميردندانهاي خارجي بهترند، كه به چند دليل جاي ترديد دارد: بيشتر اين خميردندانها به روشهاي قاچاق وارد شده و از منشأ ساخت، تركيب و تاريخ توليد، شرايط نگهداري و حمل و نقل آنها اطلاع دقيقي در دسترس نيست. همچنين قيمت آنها بسيار گرانتر بوده و بسياري از آنها نيز ممكن است تقلبي باشند. علاوه بر اين همان طوري كه قبلاً گفته شد، عمل مسواك زدن از خميردندان مهمتر است. توصيه مي گردد از خميردندانهاي استاندارد ساخت داخل استفاده شود.

آيا خميردندان را بايد مرتب عوض كرد؟

پاسخ اين سوال به سليقه و ذايقه افراد بستگي دارد. معمولاً استفاده از يك نوع صابون، عطر، غذا، خميردندان و... انسان را خسته و بي ميل مي كند. تنوع در استفاده از خميردندان انگيزه اي براي تداوم عمل مسواك زدن مي شود.

چگونه مسواك بزنيم؟

1- مسواك را با آب سرد خيس كنيد. سپس با تكان دادن، آب اضافي آن را بگيريد و به اندازه يك نخود خميردندان روي آن قرار دهيد.
استفاده از خمير دندان زياد باعث ايجاد كف زياد در دهان شده و در نتيجه فرد قبل از اينكه دندانها را كاملاً مسواك كند، مجبور به شستن دهان مي شود. براي اينكه خميردندان در تماس با همه دندانها قرار گيرد، خميردندان را به داخل موهاي مسواك فشار دهيد.
2- موهاي مسواك را به طور مايل (با زاويه 45 درجه) روي سطح خارجي دندانها قرار دهيد. به طوري كه نصف موهاي مسواك روي لثه قرار گيرد. به اين ترتيب موهاي وسط مسواك روي طوق دندانها قرار مي گيرد. در هر بار سعي كنيد مسواك روي دو دندان را به طور كامل بپوشاند.
3- مسواك را از روي طوق دندان 10 تا 15 بار به سمت سطح جونده بكشيد.
4- اين كار را براي سطح خارجي تمام دندانهاي آن فك انجام دهيد.
5- كارهايي را كه در رديفهاي 2 و 3 گفته شد، در سطحهاي زباني (داخلي) دندانهاي آن فك هم انجام دهيد.
6- براي سطح داخلي دندانهاي جلو مسواك را به صورت عمودي بر روي دندانها قرار دهيد و با حركات بالا و پايين اين سطح را تميز كنيد.
7- بعد از اينكه سطح داخلي و خارجي دندانها را مسواك كرديد، سطح جونده دندانها را مسواك كنيد. براي اين كار مسواك را روي سطح جونده دندانها كمي فشار دهيد تا موهاي مسواك به خوبي به داخل شيارهاي سطح جونده وارد شود. بعد چند بار، مسواك را به جلو و عقب بكشيد تا سطح جونده به خوبي تميز شود.
8- تمامي اعمالي كه گفته شد، در فك ديگر نيز تكرار كنيد تا تمام دندانهاي آن فك نيز با استفاده از مسواك تميز گردد.
9- چون خرده هاي مواد غذايي و ميكروبها روي سطح زبان جمع مي شوند، بهتر است روي زبان را هم با مسواك تميز كنيد. براي اين كار مسواك را در عقب زبان قرار دهيد و به طرف جلو بكشيد. اين كار را چند بار انجام دهيد. تميز كردن زبان نقش مهمي در از بين بردن بوي بد دهان دارد.
10- پس از مسواك كردن دندانها و زبان، دهان را چند بار با آب بشوييد. ماساژ دادن لثه ها با انگشت پس از مسواك كردن مفيد مي باشد.
11- وقتي مسواك كردن دندانها تمام شد، مسواك را خوب با آب بشوييد و در جايي دور از آلودگي نگهداري كنيد.
توجه داشته باشيد كه هيچ وقت مسواك خيس را در جعبه سربسته نگذاريد، چون مرطوب ماندن مسواك باعث رشد ميكروبها روي آن مي شود.

آيا همه افراد بايد با يك روش دندانها را مسواك بزنند؟

روشهاي متعددي براي مسواك زدن وجود دارند. دندانپزشكان براي اطفال و بيماران معلول جسمي و ذهني روشهاي خاصي را توصيه مي كنند. در مورد اشخاص بالغ نيز روشهاي متعددي براي مسواك زدن وجود دارد. ولي روشي را كه متخصصان لثه بيشتر توصيه مي كنند روش «Bass» مي باشد كه مسواك به طور مايل تقريباً با زاويه 45 درجه نسبت به محور طولي دندانها در ناحيه اتصال لثه به دندان قرار مي گيرد، به طوري كه احساس شود قسمتي از موهاي مسواك به داخل شيار لثه اي فرو رفته است. سپس در همين حالت، حركات لرزشي كم دامنه اي در جهت جلو عقب (حداقل 10 بار در هر ناحيه) انجام مي شود. مزيت اين روش آن است كه علاوه بر لبه لثه و سطح دندان حتي الامكان داخل شيار مابين لبه لثه و دندان كه پناهگاه خوبي براي ميكروبهاست نيز تميز مي گردد. بهتر است پس از اين نحوه مسواك زدن، چند بار نيز مسواك از روي لثه به طرف لبه دندان بصورت چرخشي و جارويي كشيده شود. براي تميزكردن سطح پشتي دندانهاي قدامي و دندانهاي عقل مي توان از روبرو مسواك را داخل دهان برده و مسواك نمود.

راهكارهايي براي افراد با ناتواني اندام كه در گرفتن مسواك مشكل دارند:

1- از يك نوار الاستيك براي گرفتن مسواك با دست استفاده كنيد.
2- دسته مسواك را با اسفنج، توپ لاستيكي يا دسته دوچرخه ضخيم نماييد.
4- طول دسته مسواك را با يك تكه چوب يا پلاستيك مثلاً يك خط كش يا يك چوب افزايش دهيد.
5- نخ دندان را به شكل حلقه درآوريد تا راحتتر در دست گرفته شود.
5- از مسواكهاي الكتريكي يا نگهدارنده نخ دندان كه به طور تجاري در دسترس مي باشند، استفاده نماييد.
بهتر است بعد از هر وعده غذا، دندانها را مسواك كرد. البته چون اين كار براي همه عملي نيست، توصيه مي شود حداقل دوبار، شب قبل از خواب و صبح قبل يا بعد از صبحانه دندانها را مسواك كنيد.
نكته مهمي كه وجود دارد اين است كه در مسواك كردن بايد پلاك ميكروبي را از روي دندانها برداشت، در حالي كه بسياري از مردم در هنگام مسواك كردن فقط به حذف خرده هاي غذايي از روي دندانها فكر مي كنند. در واقع خرده هاي باقيمانده غذا معمولاً با حركت لب، زبان، گونه و جريان بزاق از روي دندانها پاك و شسته مي شوند. نكته اي كه حائز اهميت مي باشد، اين است كه وقتي سطوح دنداني پاك و براق مي شوند، امكان چسبيدن ميكروبها به آنها كمتر خواهد شد، بنابراين اگر شخص حتي يك بار در شبانه روز با دقت و حوصله تمام سطوح دندانهايش را مسواك كند، كافي خواهد بود.
اين نكته بخصوص در مورد كودكان اهميت دارد. بسياري از پدر و مادرها كودك خود را در ساعات پاياني شب كه كودك خسته و خواب آلوده است، مجبور به مسواك كردن مي كنند. در حالي كه اگر در هر ساعتي از شبانه روز كه كودك آمادگي و نشاط لازم براي مسواك زدن را دارد، اين كار انجام شود، علاوه بر تميز شدن دندانها، در ايجاد فرهنگ بهداشتي مناسب هم اثر خواهد داشت.
همزمان با رويش اولين دندان، پلاك ميكروبي مي تواند روي آن بنشيند، بنابراين تميز كردن دندانهاي كودك را از همان ابتداي رويش اولين دندان بايد شروع كرد، البته اين كار با مسواك انجام نمي شود. بلكه با استفاده از پارچه مرطوبي كه روي دندانهاي نوزاد كشيده مي شود مي توان پلاك ميكروبي را حذف كرد.
از سن 5/2 سالگي كه تقريباً همه دندانهاي كودك رويش يافته است، بايد مسواك كردن دندانهاي كودك را شروع كرد. اين كار بايد توسط پدر و مادر انجام گيرد و تا 5-4 سالگي كه كودك خود قادر به مسواك كردن نباشد، لازم است پدر و مادر دندانهاي كودك را تميز كنند و سپس بر مسواك زدن كودكان نظارت كنند.
استفاده از خميردندان براي كودكان مفيد است، ولي در كودكاني كه خميردندان را قورت مي دهند، بهتر است تا رفع عادت، از خميردندان استفاده نشود و يا از خميردندان بدون فلورايد استفاده گردد. زماني كه كودك بتواند خميردندان را از دهان خارج كند، استفاده از خميردندانهاي حاوي فلورايد توصيه مي شود.
در تهيه خميردندان كودكان بايد دقت كرد. خميردندانهاي مخصوص كودكان اگر مواد قندي بيشتري داشته باشد، براي دندانها مضر بوده و بهتر است استفاده نشود.
با مسواك كردن نمي توان سطوح بين دنداني را تميز كرد براي اين كار بايد از نخ دندان استفاده شود. نخ دندان نخ مخصوصي است كه از ابريشم يا نايلون ساخته شده و مي توان آن را از داروخانه تهيه كرد.
قبل يا بعد از مسواك كردن دندانها، بايد با استفاده از نخ دندان سطوح بين دنداني را تميز كرد.

براي استفاده از نخ دندان بايد:

1- قبل از استفاده از نخ، دستها را با آب و صابون خوب بشوييد.
2- حدود 35 سانتي متر از نخ دندان را ببريد.
3- دو طرف نخي را كه بريده ايد، در هر دو دست، به دور انگشت وسط بپيچيد.
4- سه انگشت آخر را ببنديد و دو دست را از هم دور كنيد تا نخ محكم كشيده شود. به اين ترتيب انگشت نشانه و شست هر دست آزاد مي ماند.
5- قطعه اي از نخ به طول 2 تا 5/2 سانتي متر، را بين انگشتان شست و اشاره هر دست نگاه داريد.
6- نخ را با حركتي شبيه اره كشيدن به آرامي به فضاي بين دندانها وارد كنيد. مواظب باشيد نخ، لثه را زخمي نكند.
7- براي وارد كردن نخ بين دندانهاي فك پايين از دو انگشت اشاره استفاده كنيد.
8- براي وارد كردن نخ بين دندانهاي فك بالا از دو انگشت شست يا انگشت شست و اشاره استفاده كنيد.
9- نخ را به كناره يكي از دندانها تكيه داده و با ملايمت به زير لثه ببريد. وقتي نخ را تا آنجا كه ممكن است به زير لثه برديد، آن را به سطح كناري دندان بچسبانيد و چند بار به طرف بالا و پايين حركت دهيد.
10- نخ را كمي حركت داده قسمت تميز نخ را در همان محل، به سطح بين دنداني مجاور بچسبانيد و همين كار را تكرار كنيد. بعد از آن نخ را از بين دندانها خارج كنيد. آن قسمت از نخ را كه براي اين دندانها استفاده كرده ايد جابه جا كنيد و نخ كشيدن دندان بعدي را شروع كنيد. اين كار را براي تمام سطوح بين دندانها تكرار كنيد.
11- پشت آخرين دندان هر فك را نيز مثل دندانهاي ديگر نخ بكشيد.
براي تميز كردن سطوح بين دنداني هيچ وقت از چيزهاي سخت و نوك تيز مثل سنجاق و چوب كبريت استفاده نكنيد.
اگر استفاده از مسواك و نخ دندان باعث درد و خونريزي از لثه ها شود، نبايد آن را ترك كرد. در بيشتر مواقع با ادامه اين كار و سالم شدن لثه، درد و خونريزي هم از بين مي رود. اگر درد و خونريزي پس از يك هفته از بين نرود لازم است به دندانپزشك مراجعه شود.

توصيه هاي مهم:

1- فاصله انگشتاني كه براي كنترل نخ در حين پاك كردن سطوح بين دنداني به كار مي روند، از يكديگر نبايد بيشتر از 1/5 سانتي متر باشد.
2- نخ را به آرامي و با حركتي اره مانند و بدون فشار از بين دندانها عبور دهيد و سپس آن را به كمك هر دو انگشت به كار گرفته شده به مدت چند بار (متوسط 6 بار) در جهت بالا و پايين در يك طرف دندان و در تماس با دندان حركت دهيد. اين عمل را براي دندان كناري نيز انجام دهيد.
3- نخ را تا مدخل شيار لثه اي (شيار موجود بين دندان و لبه لثه) برده، ولي نبايد به داخل لثه فرو برده و باعث زخمي شدن آن شويد.
4- سعي كنيد به هنگام تميز كردن، نخ تمام سطوح جانبي دندان را دربرگيرد.
5- وقتي نخ ريش و يا كثيف شد با چرخاندن و انتقال مقداري از آن به دور انگشت وسط يك دست توأم با آزاد كردن قسمت مساوي از آنكه به دور انگشت وسط دست ديگر پيچيده شده است، مي توانيد از قسمت تازه نخ استفاده كنيد.
6- بهتر است بعد از هر وعده غذا از نخ دندان استفاده شود.