چگونه بر آینده مدیریت كنیم؟

مقدمه

ای برادر تو همه اندیشه‏ای
مابقی خود استخوان و ریشه‏ای
گر گل است اندیشه تو گلشنی
ور بود خاری تو هیمه گلخنی (1)

---

براساس نظریه موفقیت (انگیزش مبتنی بر موفقیت طلبی)، انسان‏ها هنگامی عملا به سطوح بالایی از بازدهی و كارآیی نائل می‏شوند كه انگیزه كسب موفقیت و پیشرفت در آنان ایجاد شده باشد . به عبارتی دیگر، هر چه نیاز افراد به كسب موفقیت‏بیشتر باشد، كمیت و كیفیت فعالیت‏های آنها نیز در سطح بالاتری قرار خواهد گرفت . در چنین حالتی، پیوستگی شدید و نزدیكی میان انسانهایی كه می‏توان آنان را موفقیت طلب نامید و كوشش‏های آنها، به وجود می‏آید . به نحوی كه انسان‏ها، انجام و اتمام امور را فقط به خاطر نفس آن دنبال می‏كنند . از دیدگاه یك انسان مدیر موفقیت طلب، موفقیت، كاری حائز اهمیت است و عواملی چون پاداش‏های مالی، مقام و موقعیت و حتی قدرت، در درجه دوم اهمیت قرار می‏گیرند . انسان‏ها به منظور كسب موفقیت، همواره در پی ایجاد تغییر و تحول در وضع موجود و همچنین ابداع شیوه‏های كاملا تازه می‏باشند . به طور كلی، ابداع، ابتكار و نوآوری، جزئی از شخصیت انسان‏ها را تشكیل می‏دهد .
پژوهش‏های گسترده‏ای كه در سطح جهانی انجام شده، حاكی از آن است كه انسان‏های موفقیت طلب، سه اقدام اساسی زیر را با آگاهی انجام می‏دهند;
الف) راسا و به مسئولیت‏شخص خودشان، نسبت‏به رفع مشكلات اقدام می‏نمایند .
ب) تلاش می‏نمایند كه هدف‏های سطح متوسط را در قبال خطرات شناخته شده و محاسبه شده، تعقیب و تحصیل نمایند .
ج) موقعیت‏هایی را ترجیح می‏دهند كه از طریق آنها، اطلاعات مربوط به نتایج‏حاصله، به صورت منظم در اختیارشان قرار گیرد . بررسی انجام شده، نشان می‏دهد كه می‏توان از طریق آموزش، خصوصیات و تمایلات موفقیت‏طلبی را در انسان‏ها ایجاد كرد و افزایش داد . برنامه‏های آموزشی كه در این زمینه، انجام شده نیز مؤید این نكته است كه انگیزه كسب موفقیت، تا حد زیادی دارای ماهیت اكتسابی بوده، به وسیله آموزش قابل انتقال است .
رفتارها و اقدامات موفقیت‏آمیزی كه بر اساس تجارب، تحصیل گردیده است، به صورت توصیه‏های موثر، تدوین گردیده‏اند كه به تمام افرادی كه می‏خواهند عملكرد كیفی خویش را افزایش دهند، تقدیم نموده، امیدواریم كه آنان نیز این رفتارها و توصیه‏ها را به كار گرفته، تجربه خویش را توسعه داده، اعمال خود را هر چه بیشتر، منطقی و كارآمد بنمایند .

1 . داشتن هدف (هدفگذاری)

هیچ عقل و درایتی هم‏چون عاقبت‏اندیشی نیست . (2)
راه گریز را، قبل از ستیز باید جست (ناپلئون) (3)
كشتی‏ای كه نمی‏داند به كجا می‏خواهدبرود، با هر بادی كه بوزد، موافق است .
هدف، نتایج مطلوبی است كه ما در انتظار آن هستیم . (4) تقریبا شناخت و تعیین هدف، بسیار مشكل‏است . هر هدف، خود وسیله‏ای برای رسیدن به یك هدف بالاتر است . شما دانشجوی عزیز كه در آغاز راه هستید، می‏خواهید چه كار كنید؟ تنها به پاس كردن دروس می‏پردازید یا می‏دانید كه می‏خواهید بعد از اتمام دروس، به چه كاری بپردازید؟
زیاد كاركردن مهم نیست; درست كاركردن مهم است . به كارگیری تكنیك وفن، بدون داشتن هدف ، تلف كردن منابع است . بسیاری از افراد ، بسیار منظم، تلاش‏گر ومتعهد هستند; اما فعالیت‏های آنان نه تنها باعث تحقق اهداف نمی‏گردد; بلكه ممكن است آنها را از رسیدن به اهدافشان دوركند . گروهی را كه در عمق جنگل، تحت نظر یك مدیر، سرگرم باز نمودن راهی به سوی خارج جنگل هستند; این گروه دارای سازماندهی دقیق و هماهنگی كامل هستند و نیز افراد گروه، چون دارای هدف مشترك هستند، بسیار باانگیزه كار می كنند و نظارت بر عملكرد آنان نیز عالی است; اما هنگامی كه یكی از افراد برفرازیك درخت می رود و جهت را مشاهده می كند، متوجه می شود كه گروه، نه تنها به سوی خارج جنگل حركت نمی كنند، بلكه دائما به قلب جنگل نزدیك‏تر می شوند (دور شدن از هدف) .
در تعیین هدف به نكات زیر توجه كنید:
1 . هدف‏گذاری نمی‏تواند فارغ از شناخت واقعیت‏ها باشد .
«كسی كه بدون آگاهی به عمل می‏پردازد هم‏چون كسی است كه از بیراهه می‏رود و چنین شخصی هر چه جلوتر می‏رود از سر منزل مقصود خویش بیش‏تر فاصله می‏گیرد» . (5)
2 . هدف باید دقیق، روشن و بدون ابهام باشد
3 . هدف باید چالشی باشد (نه سهل الوصول باشد نه دست نیافتنی) .
4 . هدف باید مورد قبول شما باشد .
5 . هدف باید متناسب با توانایی و استعداد شما باشد .
هر كسی را، بهر كاری ساختند
میل آن را در دلش انداختند (مولوی)

2 . برنامه‏ریزی

«دقت و ظرافت در برنامه‏ریزی از وسیله و امكانات، مهم‏تر است‏» . (6)
برنامه‏ریزی عبارت است از پیش‏بینی فعالیت‏های مورد نیاز
با توجه به منابع و توانایی‏های موجود، برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده . برنامه‏ریزی، مستلزم نگاهی جست‏وجوگر به گذشته، نگاهی عمیق به اوضاع داخلی و تعمقی ژرف در اطراف و نگاهی بس دورخیز به آینده است . برای انجام هر عملی، لازم است قبل از عمل، برنامه‏ریزی صحیح انجام داد تا منابع ضایع نگردد و فرد بتواند با اثربخشی و كارایی لازم، به تحقق اهداف خود دست‏یابد . این كار فوائد زیر را به دنبال خواهد داشت:
مزایای برنامه‏ریزی
1 . احتمال رسیدن به هدف را بیشتر می‏كند .
2 . تمركز بر روی اهداف ایجاد می‏كند .
3 . باعث هماهنگی بیشتر می‏شود .
4 . از اضطراب در محیط كاری جلوگیری می‏كند .
5 . به كار، معنا و مفهوم می‏بخشد .
6 . اعتماد به نفس را در فرد افزایش می‏دهد .

3 . قاطعیت در كار

در مدیریت، فرض بر این است كه انسان قبل از اجرای تصمیم، باید با تفكر و شناخت درست از مشكل، به جمع‏آوری اطلاعات و ارزیابی راه حل‏ها بپردازد . در این مرحله، تردید نسبت‏به راه حل‏ها مفید است; زیرا منجر به بررسی دقیق راه حل‏ها می‏گردد و بعد از تصمیم‏گیری، باید تصمیم بدون تردید، اجرا گردد; زیرا تردید در زمان اجرا بسیار خطرناك است . آن چه با كوشش و صلاح‏اندیشی حاصل گردد، باید با قاطعیت مورد اقدام واقع شود; زیرا تزلزل ، موجب سستی و كاهش نیرو می‏شود .
هر گاه اراده با دور اندیشی توام گردد، سعادت و نیك‏بختی، كامل شود . (7)
سستی یكی از اسباب ناكامی و حرمان است . با سستی و ضعف، وقت از دست می‏رود . (8)
امام خمینی (ره) در این زمینه می‏فرماید: «بعد از تصمیم، هیچ به خودتان تزلزل و سستی راه ندهید; برای این كه چنانچه انسان تصمیم به یك امری گرفت، ولی متزلزل باشد، این كه آیا می‏تواند این كار را درست تا آن جا كه می‏خواهد و آرزو دارد، عمل كند، این تصمیم‏گیری با این تزلزل، نمی‏تواند كار را درست انجام بدهد» . (9)

4 . نظم در فعالیت

كارهای خود را نظم دهید. (10)
خود را به نظم وادارید تا كنترل موثر وظایف برایتان میسرشود . در زندگی، چیزی خطرناك‏تر از بی‏نظمی نیست . ریشه نظم، به معنای خوب و درست انجام دادن كار است . تنها داروی شفادهنده دردها، نظم و خرد است . هر كار درست و منظم و هر فكر شایسته به چهره كارها، زیبایی می‏بخشد . نظم فیزیكی و نظم فكری، دو منبع اصلی مدیریت است . غلبه بر بی‏نظمی، شروع خردمندی و رعایت است .
تا نظم نباشد، انسجام نیست . (11)
یكی دیگر از موانع جدی در اجرای برنامه روزانه، بی‏نظمی شخصی است . افراد بی‏نظم، وقت را فراوان هدر می‏دهند، برنامه‏های از پیش تعیین شده را زیر پا می‏گذارند و همیشه از كمبود وقت و مشغله زیاد، گلایه‏مندند . بهترین راه مبارزه با بی‏نظمی شخصی، تمركز فكر بر روی اولویت‏های از پیش تعیین شده و حواله دادن كارهای دیگر به وقت مناسب خود است .
«كار هر روز را در همان روز انجام ده، كه هر روز را كاری است‏» . (12)
دقت امام در رابطه با وقت چندان چشم‏گیر بود كه محافظین فرانسوی، موقع تشریف‏فرمایی ایشان برای نماز، ساعت‏های خود را میزان می‏كردند . (13)
مقام معظم رهبری نقل می‏كردند كه ما [در] جلسه‏ای خدمت ایشان، نشسته بودیم . بحث ما طول كشید [و] زیاد صحبت كردیم . وسط صحبت، امام یك وقت‏به ساعت نگاه كردند [و] فرمودند: ساعت قدم‏زدن دیر شد . راس ساعتی كه پزشكان به ایشان می‏گفتند باید قدم بزنند، ایشان بلند می‏شدند و قدم می‏زدند . امام خود می‏فرمودند: اگر به زندگی و رفتار و حركاتمان نظم بدهیم، فكرمان هم بالتبع نظم می‏گیرد . (14)

5 . توجه به اصول تحصیلی و حرفه‏ای

تنها به دانش ارائه شده در كلاس اكتفا نكنید، دائما از تغییرات و تحولات ایجاد شده در رشته تحصیلی خود آگاه شوید . ساعات مطالعه خود را همواره افزایش دهید . دانشگاه دانش شما را افزایش نمی دهد; این شما هستید كه خود را قوی می‏نمایید .
با وجود فشار كاری و اضطراب‏های متعدد، به طور مستمر، اطلاعات و دانش خود را در زمینه حرفه خود، ارتقا دهید .
بعضی از طلاب از امام (ره) پرسیدند كه آیا اشتغال به نماز شب، قبل از سپیده صبح بهتر است‏یا مطالعه كتاب‏های علمی؟ امام در جواب فرمودند: «نماز شب را سریع‏تر بخوانید; سپس مشغول مطالعه شوید» . (15)
دانشمندان معروف دنیا اگر به جایی رسیدند، مدیون تلاش و كوشش و استفاده دقیق از فرصت‏های زندگی بوده است . آنان در هر فرصتی، زمان را غنیمت دانسته، در جهت رشد فكری و علمی خود استفاده مطلوب می‏كردند و از رهگذر این مطالعه، خدمات علمی شایانی به جامعه نموده‏اند .
آقای حاج میرزا عبدالله مجتهد تبریزی می‏گوید: در روزهای تعطیل كه با امام خمینی (ره) به باغ می‏رفتیم، ایشان از مطالعه كتاب غفلت نداشتند . (16)

در پایان چند اندرز از بزرگان جهت موفقیت (17)

- خودت باش; صفات مطلوب را در خود ایجاد كن .
- هشیار باش; در هر فرصت احساسات خود را بیان كن .
- مثبت‏باش; هدف‏های خود و راه برآوردن آن را مشخص كن .
- منظم باش; قدم‏های خود را یكی، یكی بردار .
- پشتكار داشته‏باش; مسیر خود را از دست مده .
- اهل علم و عمل باش; مغز و جسم خود را در انجام كارها، به حركت واداركن .
- رشته خود را دقیقا بشناس .
- معتدل باش; از افراط و تفریط بر حذرباش .
- اعتماد به نفس داشته باش; مطمئن رفتاركن .
- موفقیت را، بهترین سرگرمی خود قرارده .
- هر روز چیز جدیدی بیاموز .
- از زندگی یكنواخت، پرهیزكن .
- نگران امور جزئی نباش .
- مهارت‏ها و دانش خود را گسترش ده .
- در تصمیم‏گیری، مهارت پیداكن .
- به شخصیت‏خود، اهمیت‏بده .
- چنان قوی باش كه هیچ عاملی آرامش تو را بر هم نزند .
- همیشه در كار، برنامه‏ریزی و آینده‏نگری را لحاظ كن .
- ناراحت اشتباهات گذشته مباش; اما از اشتباهات درس بگیر .
- آن قدر بزرگ باش كه نگران نشوی .
- انسان باید بر زمان مسلط باشد; نه زمان بر او مسلطباشد .
- انسان باید عمیقا خواستار چیزی باشد .
- سعی‏كن شرایط محیط را به دلخواه خود عوض كنی .

پی‏نوشت:

1 . هیمه گلخن: چوب یا خاری كه در تون حمام سوزانده می‏شود تا آب را گرم كند .
2 . نهج البلاغه، حكمت 113 .
3 . نكات مؤثر در مدیریت كارآمد، ص 181 .
4 . جعفر رحمانی، علی باقی‏نصرآبادی، مدیر موفق ، نشر لوح محفوظ ، ص 71 .
5 . نهج البلاغه، خ 154 .
6 . میزان الحكمه، ج 2، ص 551 .
7 . همان .
8 . همان، ص 109 .
9 . صحیفه نور، ج 14، ص 50 .
10 . نهج البلاغه، ص 977 .
11 . همان، ج 11، ص 145 - 150 .
12 . همان .
13 . زی طلبگی، ص 122، به نقل از زن روز، ش 964 .
14 . نور علم، ش 7، ص 111 .
15 . صحیفه دل، ص 33 .
16 . صحیفه دل، ص 56 .
17 . جان راجرز و پیترمك‏ویلیامز، دارندگی، ترجمه مهدی مجردزاده كرمانی، ص‏144 .