جوانان خلاق چه خصوصيتهايى دارند؟
منبع:مجله پرسمان
17
هوش و قواى ذهنى از هوش كلامى شروع مىشود و تا هوش طبيعى گسترش مىيابد.
فردى به نام گاردنر (1683 تا 2002م.) مطالعات وسيعى بر روى هوش انجام داد و ديگران نيز روى نظريه او كار كردهاند.
او معتقد به وجود هشت نوع هوش است كه در ذيل با اين هشت هوش و حتى مشاغلى كه اين هوشها در آنها نقطه قوت است (نه قطعيت و حتميت) آشنا مىشويم.
18
1- هوش و مهارتهاى كلامى
اين هوش و قواى ذهنى، شامل توانايى تفكر كلامى و استفاده از زبان براى بيان منظورهاست؛يعنى افرادى كه بتوانند از كلام، در گستره وسيعى، جهت تبيين مقاصد و استدلالات خود استفاده نمايند. كلام، تراوشات ذهنى را به اصوات تبديل مىكند و بسيارى از متكلمان هم زيبا مىگويند؛ هم زيبا مىنويسند و هم زيبا تحليل مىكنند.
19
از صدرالدين شيرازى (فيلسوف متأخر اسلامى) سؤال شد كه تفاوت پيامبران و فيلسوفان چيست؟
او جواب داد «پيامبر آن كسى است كه با كشتى وحى، انسانها را از يك طرف اقيانوس ناآرام زندگى و حيات، به طرف ديگر مىبرد و فيلسوف و دانشمند تلاش دارد تا به واسطه نيرو و قواى ذهنى و فكرى خود مردم را تنها از يك طرف ساحل به طرف ديگر ساحل برساند».1
20
افراد نمونه اول در مشاغل مختلفى مانند: مؤلفان، روزنامهنگاران، سخنوران، مبلغان دينى، سخنرانان پرشور و حتى مدرسان و استادان موفق در ارتباط كلامى وجود دارند.
گاهى حتى در بين كم سوادان پيرامون ما نيز چنين افرادى يافت مىشوند كه قدرت كلامى فوق العادهاى دارند.
21
2- هوش و مهارت رياضى
اين گونه افراد، داراى قدرت و توانايى انجام عمليات رياضىاند. اين مهارت به استدلال و درك روابط عددى و منطق اعداد، اشكال، فضاى هندسى و رياضى ذهنى منتهى مىشود.دقت، سرعت، دركهاى فراشناختى و استدلال هندسى و رياضى در اين افراد بسيار بالاست.
مشاغل مورد توجه و يا مناسب اين افراد، عبارتند از: مهندسى، حسابدارى، دانشمندى و نظريهپردازى.
22
3- هوش و مهارت فضايى
افرادى كه داراى مهارت فضايىاند، كسانى هستند كه توانايى تفكر سه بعدى را دارند. از اين رو به خوبى در تحصيل موقعيت يا شرايط فيزيكى و فضايى، پشت تركيبها را مىبينند. مشاغلى مورد توجه يا مناسب اين افراد، عبارتند از: معمارى، نقاشى، ملوانى و....23
4- هوش و مهارت بدنى - جنبشى
اين افراد داراى روحيه جنبشى و عدم سكون و تحرك زياد و دستكارى اشيا و ابزار و محيط فيزيكى پيرامون خود مىباشند و اصطلاحاً با ابزار و وسايل فيزيكى پيرامون مأنوس مىباشند و داراى تبحر جسمىاند.مشاغل مورد علاقه و مناسب اين افراد عبارتند از: جراحى، صنعت گرى، هنرهاى زيبا و تئاترهاى پرتحرك و ورزش.
24
5- هوش موسيقيايى
اين دسته از افراد نسبت به اصوات و صداها و زير و بم بودن آهنگها حساس هستند. ريتم و تن صداها را مىشناسند و دقت فوق العادهاى در تشخيص صداهاى مختلط دارند.مشاغل و حرفههاى گرايشى يا مورد علاقه اين افراد، عبارتند از: آهنگ سازى، موسيقى، نكتهسنجى و نقادى.
25
6- هوش و مهارت ميان فردى
اين رشته از افراد، توانايى بالايى در درك ديگران، تيپشناسى، قرائت ذهن از حالات و سكنات افراد و ايجاد ارتباط و تعامل مثبت و مؤثر با ديگران را دارند و حتى در زندگى خصوصى و زناشويى موفق ظاهر مىشوند و در تربيت عاطفى فرزندان نيز موفق مىباشند.مشاغل گرايشى يا مورد علاقه اين افراد، عبارتند از: معلمى، روانشناسى، روانكاوى، بهداشت روانى، مشاوره و....
26
7- هوش و مهارت درون فردى
اين مهارت در افرادى است كه توانايى فهم خود را دارند؛ يعنى اهل غور و تفحّص در خويش هستند و بيشتر جستوجو گر درون خويشند.مشاغل مورد علاقه و يا توصيه شده به اين افراد، عبارتند از: الهيات، روانشناسى و انسانشناسى.
27
8- هوش و مهارت طبيعى
توانايى مشاهده الگوهاى طبيعت، فهم نظامهاى طبيعى و مصنوعى ساخته انسان و غور در طبيعت بىجان و جاندار، ويژگىهاى اين گونه افراد است.مشاغل و علايق اين گونه افراد، عبارتند از: كشاورزى، گياهشناسى، بوشناسى، نقاشى چشماندازها و هر نوع كار مربوط به طبيعت.
28
نبايد فراموش كنيم كه بسيارى از افراد از تمامى هوشهاى هشت گانه و قواى ذهنى بهره دارند؛ اما گاهى بعضى افراد در برخى هوشها قوىتر و در برخى ضعيفترند و نبايد فراموش كنيم كه اغلب افراد تركيبى از اين هوشهاى چندگانهاند.
29
نكته ديگر اين كه داشتن استعداد و هوش يا قواى ذهنى در اين نوع خاص، باعث گرايش به كارهاى مشابه، موازى يا جايگزين نيز مىشود.
بسيارى از افرادى كه به معمارى گرايش داشتهاند و داراى هوش فضايىاند، گاهى به هنر و خصوصاً سينما و فيلم سازى كشيده مىشوند كه اين تفكرى چند بعدى است و دقيقاً با مهارت و هوش فضايى هماهنگى دارد. در جامعه ما نيز اين افراد زيادند. شهيد آوينى، داود ميرباقرى و... نمونههايى از اين افرادند.
30
مهارتهاى طبيعى، آخرين اضافات گاردنر به نظريه هوشهاى متعدد است. گرى لارسون، كاريكاتوريست مشهور، مهارتهاى طبيعى بىنظيرى دارد. لارسون در دوران كودكىاش علاقه وافرى به علم و طبيعت داشت؛ ولى به جاى آن كه به دنبال اين رشته برود، علاقهاش را در كاريكاتورهايش بروز داد و جالب اين كه گواه مهارتهاى طبيعى لارسون اين است كه زيست شناسان نام برخى از گونههاى جانورى را از كاريكاتورهاى او گرفتهاند.
نكته حائز اهميت اين است كه گر چه او فعاليت جايگزينى را انتخاب كرد، اما ذوق تخصصى او باعث خلق آثار مىشد كه گرايش به هوش او داشت و استفاده كنندگان از آثارش نيز بيانگر اين موضوع مىباشند.
31
گاردنر معتقد است كه آرامش، مطالعه آثار ارزشمند و منطقى، فلسفى، ادبى، بالنده و دورى از آثار مخرب و تعديل لذتها، ظهور و بروز اين قواى ذهنى، استعدادها و هوشها را دو چندان مىكند.
32
همچنين طى تحقيقات گاردنر صدمه مغزى، به اين هوشها آسيب مىرساند. هر يك از اين هوشها، مستلزم وجود مهارتهاى شناختى خاصى هستند و هر يك در آدمهاى سرآمد و عقب ماندگان ذهنى يا مبتلايان به گوشهگيرى، برجسته مىشوند.
اخيراً در آموزشهاى مدرسهاى و دانشگاهى به نظريه گاردنر توجه شده و برنامه آموزشى و آزمايش طرح طيف مهارتها و توانمندىهاى ذهنى با اين ايده شروع مىشود كه هر دانشآموزى در يك يا چند حوزه، توانمندى بالايى دارد.
33
آيا آدمها هوش عمومى و قواى ذهنى متفاوتى دارند؟
چارلز اسپيرمن معتقد بود كه آدمها داراى هوش عمومى2 و هوشهاى اختصاصى3 مىباشند؛ اما نظريه هوشهاى هشتگانه گاردنر اين مسئله را عميقتر مطرح ساخت و به طور كلى اختلاف نظر در مورد وجود يا عدم وجود برخى جنبههاى هوش عمومى وجود دارد و اختلاف نظر در مورد ماهيت هوشهاى اختصاصى نيز ادامه دارد.34
يكى از ويژگىهاى عمده تعدد يا عميق بودن هوش و قواى ذهنى افراد، ظهور خلاقيت4 است.
خلاق بودن چيست؟ خلاقيت، نوين، متفاوت و حتى غيرمعمول فكر كردن و رسيدن به راههاى نامتعارف است.
35
نبايد فراموش كنيم كه هوش و خلاقيت، يكى نيستند؛ از اين جهت، بسيارى آدمهاى باهوش گاهى چيزهايى توليد يا عرضه مىكنند كه لزوماً نوين نيستند. همچنين گاهى آدمهاى بسيار خلاق به حرف جمع گوش نمىكنند؛ ولى آدمهاى بسيار باهوش، اغلب دنبال خشنود كردن جمع هستند.
36
آدمهاى خلاق، اغلب متفكران واگرا هستند. در تفكر واگرا، فرد براى يك سؤال، جوابهاى زيادى توليد مىكند. اگر بخواهيم قضيه هوش و خلاقيت را بيشتر باز كنيم، بايد بگوييم كه خلاقيت زاييده هوش است و اين قاعده حاصل مىشود كه اكثر خلاقها باهوشند؛ ولى اكثر باهوشها خلاق نمىباشند.
«مىتوان گفت كه شرط خلاقيت، هوش است و يا يكى از نشانههاى خلاقيت، هوش بالاست».
به زبان سادهتر، ردپا و نشانه وجود هوش، ظهور خلاقيت است.
از اين رو، گاهى هوش بالا هست، ولى خلاقيت ظاهر نمىشود و گاهى با ظهور خلاقيت، مىتوان هوش بالا را نتيجه گرفت.
37
مراحل خلاقيت ذهنى5
صاحبنظران، خلاقيت را غالباً يك فرايند پنج مرحلهاى مىدانند كه عبارتند از:1- آمادگى؛ وقتى غرق مسئله يا موضوع مورد علاقهتان مىشويد و كنجكاوى شما تحريك مىشود، به سادگى از كنار مسئله رد نمىشويد.
2- پرورش؛ ايدههايى به ذهنتان خطور مىكند و در اين مرحله، گاهى بين امور، رابطهاى نامعمولى پيدا مىكنيد.
3- بينش؛ اين همان مرحله «آها» است؛ لحظهاى كه فرد به ارتباط مراحل پى مىبرد و مسئله حل مىشود؛ يعنى تمام قطعات پازل كنار هم چيده مىشود.
4- ارزيابى؛ حالا بايد تصميم بگيريد كه كداميك از ايدههايتان باارزش است و ارزش دنبال كردن را دارد.
5- بسط؛ اين، آخرين مرحله خلاقيت و غالباً طولانىترين و سختترين مرحله آن است؛ يعنى بايد بتوان آن را تعميم داد.
اديسون (مخترع مشهور) مىگويد:
خلاقيت يك درصد فكر بكر است و 99 درصد زحمت؛ يعنى خلاقيت گاهى تا يك درصد كافى است؛ ولى براى رسيدن به مرحله ارزيابى، بسط، گسترش و تعميم، 99 درصد زحمت لازم است.
38
ميهالى، يكى از متخصصين معروف مىگويد: پنج مرحله ساختار ذهنى و مهندسى ذهن در مسئله خلاقيت، به خوبى مطرح شده، اما هميشه آدمهاى خلاق، اين مراحل را با همين ترتيب طى نمىكنند.
به طور مثال، گاهى يك شكل يا نهايت يك محصول را فرد خلاق در ذهن مىبيند و حالا به پرورش ايدههايش مىپردازد.
در معماران خلاق، اين ايده جارى است.
39
خصوصيات متفكران خلاق
متفكران خلاق چه خصوصيتهايى دارند؟ «پركينز»6 چهار خصوصيت براى اين افراد خلاق است كه عبارتند از:الف) تفكر انعطافپذير و شيطنتآميز
متفكران خلاق، انعطافپذيرند و با مسائل بازى مىكنند. نكتهاى كه تناقض برانگيز است، اين است كه خلاقيت اگر چه سخت و دشوار است، ولى اگر آن را آسان بگيريم، آسان مىشود و به تعبيرى، شوخى، چرخهاى خلاقيت را روان مىكند؛ البته منظور از شوخى در اين جا، انعطاف روحى و تخيل است.
ب) انگيزش درونى
آدمهاى خلاق، معمولاً از خلق كردن، لذت مىبرند و به نمره، پول و حتى راضى كردن ديگران خيلى اهميت نمىدهند؛ بلكه هميشه به دنبال خلق اين هستند. بنابراين، آدمهاى خلاق، بيشتر انگيزش درونى دارند و نه انگيزش بيرونى.
ج) خطر پذيرى و ريسك
خطرپذيرى يا بىمبالاتى و بىتوجهى و قهرمانبازى متفاوت است.
آدمهاى خلاق، درصدى از خطر و ريسك را قبول مىكنند و از اين جهت اشتباه هم مىكنند؛ البته اين، نشانه مهارت كم آنها نيست؛ بلكه نشان مىدهد كه ايدههاى بيشترى دارند و امكانات بيشترى را در نظر مىگيرند. برخى از ايدههاى آنها جواب مىدهد و برخى ديگر با شكست مواجه مىشود.
پبلو پيكاسو، نقاش اسپانيايى قرن 12، بيش از بيست هزار نقاشى كشيد؛ ولى تمام آنها شاهكار نشدند. متفكران خلاق، با عدم موفقيتهاى خود كنار مىآيند و از شكست عبرت مىگيرند.
د) ارزيابى عينى كار7
بر خلاف اين تصور قالبى كه آدمهاى خلاق، خود محور و ذهن گرا هستند، اكثر متفكران خلاق سعى مىكنند از كارشان ارزيابى عينى داشته باشند. آنها براى قضاوتهاى فوق ملاكهايى دارند و به قضاوت آدمهاى قابل اعتماد و محترم بها مىدهند و به اين ترتيب، مىفهمند كه آيا با تفكر خلاقانه بيشتر مىتوان كارشان را بهبود بخشيد يا نه.
40
سه توصيه براى آدمهاى خلاق
1- خود را دست كم نگيريد و بر محور مهندسى ذهن خلاق خود تأمل بيشترى كنيد.2- برنامه و زمانبندى داشته باشيد؛ عمر كوتاه است و فرصتها اندك و شما ممتاز.
همه آدمها رگههايى از خلاقيت دارند و يقيناً شما نيز در برخى زمينههاى مورد اشاره اين مقاله، خلاقانه ظاهر شده يا خلاقيتى بروز دادهايد. اگر مىخواهيد به ابعاد خلاقيت و مهندسى ذهن خود واقف شويد، اين نوشتهها را دوباره بخوانيد.
نتيجه
طى چهل منزل به بحث مهندسى ذهن و مقوله خلاقيت پرداختيم و سعى كرديم اين مبحث را با الگوها، روشها، به زندگى خلاقانه گره بزنيم.مخاطب ما جوان است و جوان يعنى جهان؛ جهانى از توان.از شما جوان خلاق و جوياى نام، انتظار مىرود كه روى مطالب تأمل داشته باشيد. شايد از بين مطالب همين چهل منزل، به نكات ظريفى از خلاقيت خويش دست يابيد. قبلاً نيز در اين سلسله مقالات كه چند ساله شده است، گفتهام كه «لذت كشف خويش را تجربه كنيد». شايد شما آدم خوش فكر، خلاق و مستعدى باشيد؛ ولى درنيافتهايد و به لذت كشف تواناى بى پايان خود نرسيدهايد.تجربه كنيد كه به امتحانش مىارزد.
پىنوشت:
1- عبدالجواد فلاطورى، پيامبران و فيلسوفان، ترجمه مهدى كندانى، همشهرى، 1384، ص 9.
2-General
3-Spicial
4-Creativity
5- جان دبليو سانتراك، زمينه روانشناسى، ترجمه مهرداد فيروز بخت، مؤسسه خدمات فرهنگى رسا، تهران 1383.
6- Perkins ,K.A Marcus, (2001) Cognitive - behavioral therapy to reduce weight conserns improves
Journal of consulting and clinical . psychology.69-pp. 604-613.
7- جان، ديليوسانتراك، زمينه روانشناسى، ترجمه مهرداد فيروز بخت، مؤسسه خدمات فرهنگى رسا، تهران 1383.