معنای هویت و انواع آن

اشاره
بنابر پیشنهاد برخی از خوانندگان گرامی نشریه، مبنی بر اختصاص ستون یا صفحه‏ای برای بیان مسائل و مشكلات و نیز پاسخ به سؤالات شما عزیزان از این پس، بخش مشاوره و كارشناسان محترم نشریه آماده مشاوره و پاسخ به سؤالات متنوع شما خواهند بود . اولین سؤال را یكی از خوانندگان گرامی مطرح كرده‏اند، كه توسط كارشناس محترم نشریه جناب حجة‏الاسلام آقای صفورایی پاسخ آن را باهم می‏خوانیم:

لطفا بفرمایید هویت‏به چه معناست؟ و هویت انسانی، فرهنگی و اسلامی چه تفاوت‏هایی باهم دارند؟

به نام خداوندی كه ما را آفرید و به ما هویت داد و به فرمایش حضرت علی‏علیه السلام این توان را به ما داد تا با شناخت‏خویش و یافتن هویت‏حقیقی خود، خدا را نیز بشناسیم و به اندازه قدرت به ستایش و عبادات آن خالق یكتا بپردازیم .
سلام;
سلام بر شما پرسش‏گر عزیز و گرامی كه قصد دارید با شناخت هویت‏حقیقی خود، راه شناخت‏خداوند متعال را هموار سازید و از این راه به كمال و سعادت دنیا و آخرت برسید . دوست عزیز كلام خود را با چند بیت از شاعر خوش‏سخن شیخ محمود شبستری آغاز و در ادامه معنای هویت و اقسام آن را توضیح می‏دهم . ضمن توجه به دقت در معنای شعر فوق معانی هویت را از چند منظر بیان می‏كنیم، در پایان نیز نظر خویش را عرضه خواهم داشت .
در فرهنگ معین آمده است: هویت‏یعنی آنچه كه موجب شناسایی شخص باشد .
در فرهنگ عمید هویت چنین تعریف شده است: هویت‏یعنی حقیقت‏شی‏ء یا شخص كه مشتمل بر صفات جوهری او باشد .
و دهخدا نیز هویت را عبارت از تشخیص دانسته، می‏گوید همین معنی میان حكیمان و متكلمان مشهور است . اریكسون روان‏شناس معروف قرن حاضر كه نام او با هویت پیوندی عمیق دارد می‏نویسد: «هویتی كه نوجوان درصدد است تا به طور روشن با آن مواجه شود این است كه او كیست؟ نقشی كه باید در جامعه ایفا كند چیست؟ آیا او یك كودك است‏یا بزرگسال؟ آیا او توانایی آن را دارد كه روزی به عنوان یك همسر یا پدر یا مادر باشد؟ آیا او علی‏رغم نژاد، مذهب یا زمینه‏های ملی كه او را از نظر مردم كم ارزش جلوه می‏دهد، احساس اعتماد به نفس دارد؟
اجمالا برای تعریف «هویت‏» می‏توان چنین گفت: اگر آدمی برای پرسش‏های زیر پاسخ‏های مطمئن و متقاعدكننده‏ای بیابد در حقیقت هویت‏خویش را بازیافته است:
- بداند جایگاه، منزلت و مرتبت او دقیقا چیست؟ و چه تعریفی دارد؟
- آگاه باشد كه چه پیوندها، رشته‏ها و ارتباطهایی او را به خود و جهان خارج از خود متعلق می‏سازد؟
- درك كند كه چه نقش‏ها، وظایف و مسؤولیت‏هایی در قبال خود و دیگران برعهده دارد؟
- شناخت واقع‏بینانه‏ای از توقعاتش نسبت‏به خود و دیگران به دست آورد .
- در نهایت، نسبت‏خود را به گذشته، حال و آینده به درستی بداند .
اریكسون معتقد است: «فردی كه قادر به یافتن ارزش‏های مثبت پایدار در فرهنگ، مذهب یا ایدئولوژی خود نیست، ایده‏ال‏هایش به هم می‏ریزد . چنین فردی كه از درهم ریختگی هویت رنج می‏برد، نه می‏تواند ارزش‏های گذشته خود را ارزیابی كند و نه صاحب ارزش‏هایی می‏شود كه به كمك آن‏ها بتواند آزادانه برای آینده طرح‏ریزی نماید .»
هرچند در سؤال این پرسش‏گر عزیز فقط از سه نوع هویت‏سؤال شده بود، اما باید گفت كه هفت نوع هویت مطرح است كه عبارتند از:
هویت فردی (شخصی) ; هویت‏خانوادگی; هویت ملی; هویت دینی; هویت اجتماعی; هویت فرهنگی; هویت تمدنی

هویت فردی

فرد به این چند سؤال پاسخ دهد كه:

هویت‏خانوادگی

هرچند ارائه تعریفی دقیق از هویت‏خانوادگی نسبتا دشوار است ولی در یك عبارت كوتاه می‏توان گفت كه منظور از این نوع هویت، «تعیین نسبت میان جوان و خانواده اوست و این‏كه چه پیوندهایی میان آنان وجود دارد؟»

هویت ملی

یعنی این‏كه فرد بداند در كشور خود چه جایگاه و مسؤولیت مدنی دارد و چه خدمت‏شایسته‏ای می‏تواند برای كشور و ملت‏خود انجام دهد .
وحدت بین تمامی افراد یك ملت، بهترین زمینه‏ساز بروز «هویت ملی‏» است . زیرا ارزش‏ها، افتخارات و ویژگی‏های برجسته یك ملت زمانی تبلور می‏یابد كه وحدت كامل بین اقشار و آحاد آن جامعه تحقق یابد .

هویت دینی

هویت دینی یعنی این‏كه شخص بداند چه دینی را انتخاب كرده و آن دین چه چیزی را از او می‏خواهد كه انجام دهد و چه چیزی را باید ترك كند .
بدیهی است كه از پیامدهای تكوین هویت دینی، احساس تعهد و مسؤولیت در قبال ارزش‏ها و باورهای آن مكتب می‏باشد . برخی از صاحب‏نظران،
تعهد را به عنوان سنگ بنای «هویت دینی‏» تلقی می‏كنند .

هویت اجتماعی

هویت اجتماعی یعنی این‏كه فرد نقش‏ها و وظایف اجتماعی خود را بشناسد و متقابلا انتظارات جامعه از خود را بداند .
تحقق هویت اجتماعی در گرو تحقق تربیت جامع فرد است; یعنی شخص در همه ابعاد وجودی خود (فیزیكی، عاطفی، اجتماعی، ذهنی و اخلاقی)، دارای صفات و رفتارهای ارزشمندی باشد تا بتواند نقش خود را به طور مؤثر در جامعه ایفا كند .

هویت فرهنگی

هویت فرهنگی مهم‏ترین نوع هویت است . هم از لحاظ ساخت و محتوا و هم از لحاظ شرایط زمانی باید مورد توجه عمیق و جامع قرار گیرد; زیرا هویت فرهنگی به صورت جدی در تحقق سایر هویت‏ها نقش دارد . در واقع فرد به درستی باید فرهنگ خود را شناخته، درك كرده و وجوه امتیاز آن را نسبت‏به سایر فرهنگ‏ها بداند . همچنین قدردان آن باشد و در پرورش و اشاعه فرهنگ خود تلاش نماید .

هویت تمدنی (3)

«معرفت و آگاهی عمیق آدمی به تمدنی است كه منسوب به آن می‏باشد . درك چنین هویتی به فرد این امكان را می‏دهد كه احساس نماید در سرزمینی زندگی می‏كند كه ریشه‏های فرهنگی آن تا اعماق تاریخ كشیده شده است و این احساس، تعلق و ارتباط به آن تمدن و در نتیجه شكل‏گیری «هویت تمدنی‏» می‏شود . احساس تعلق به یك تمدن به معنای وابستگی به تمامی مظاهر آن تمدن و از جمله مشاهیر، افتخارات، میراث‏ها و ارزش‏های آن می‏باشد .

پی‏نوشت:

1 . گلشن راز، ص 3
2 . برای شناخت و دستیابی به هویت فردی و روش‏های تحقق آن به كتاب «جوان و بحران هویت‏» ، دكتر محمدرضا شرفی، انتشارات سروش، 1380 مراجعه كنید .
3 . هرچند برخی از صاحب‏نظران هویت تمدنی و فرهنگی را یكسان می‏دانند ولی نظر صحیح این است كه هویت تمدنی گسترده‏تر از فرهنگی است; زیرا هویت فرهنگی، به یك كشور محدود می‏شود در حالی كه، هویت تمدنی عمدتا مرزهای كشوری خاص فراتررفته و چندین ملیت را پوشش می‏دهد . مثل تمدن اسلامی كشورهای مسلمان زیادی را شامل می‏شود .

سایر منابع

- مشكلات تربیتی را چگونه حل كنیم؟ محمدرضا شرفی، نشر تزكیه، چ دوم، 1377
- جوان و بحران هویت، محمدرضا شرفی، سروش، 1380
- نوسازی جامعه از دیدگاه امام خمینی‏قدس سره، محمدحسن حسنی، نشر عروج، 1378
- علل پیشرفت اسلام، زین‏العابدین قربانی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1368