مسجد جمكران، كانون هدايت
منبع:ماهنامه موعود
حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي در پاسخ به استفتاي جمعي از مؤمنين درباره مسجد جمكران، تصريح كردند: مسجد جمكران اين استعداد را دارد كه تبديل به يك قطب فرهنگي فعال براي خنثي كردن شبيخون فرهنگي دشمنان اسلام و اهل بيت(ع) مخصوصاً براي جوانان گردد.
متن استفتاء و پاسخ مشروح معظم‌له كه در زير آمده است، تقديم مي‌گردد:
سؤال: حضرت عالي سابقاً در معرفي مسجد جمكران مطالب ارزنده‌اي فرموده‌ايد، خيل عاشقان امام زمان(ع)، مصرانه درخواست دارند، معرفي جامع‌تر و بيشتري درباره اين كانون بزرگ ديني بفرماييد تا هرگونه ابهام و وسوسه ناآگاهان را برطرف سازد.
جواب: لازم مي‌دانم قبل از ورود به اصل بحث مقدمه كوتاهي عرض كنم و آن اين كه مسجد جمكران از مواهب الهي بر جهان شيعي است. كانوني است بسيار مبارك كه عاشقان حضرت مهدي(ع) مخصوصاً جوانان پاكباز را از دور و نزديك به سوي خود جذب كرده و مي‌كند. هنگامي كه به اين خانه خدا توبه‌كنان و ثناگويان وارد مي‌شوند، همه چيز را جز خدا و وليّ او يعني حضرت مهدي(ع) فراموش مي‌كنند.
مشاهده حالات اين جوانان به هنگام راز و نياز خالصانه با خدا و حجت او در اين مكان مقدس، انسان را به ياد زوار خانه خدا در سرزمين عرفات مي‌اندازد كه با كوله‌باري از اندوه و غم به آنجا مي‌آيند و باصفا، پاكي، اميد و عشق به زندگي باز مي‌گردند.
ما به بعضي از رؤساي محترم دانشگاه‌ها پيشنهاد كرديم در اين جا زائر سراي عيظم بسازند و در شب‌هاي جمعه يا چهارشنبه، اساتيد دانشگاه و دانشجويان عزيز را به نوبت اين جا بياورند. مطمئن باشيد در برابر سيل تهاجم فرهنگي دشمن آن‌ها را بميه مي‌كند. به هر حال مسجد جمكران اين استعداد را دارد كه تبديل به يك قطب فرهنگي فعال براي خنثي كردن شبيخون فرهنگي دشمنان اسلام و اهل بيت(ع) مخصوصاً براي جوانان گردد، علاوه بر بركات مادي و معنوي كه زائران پيوسته از آن مي‌گيرند.
تنها مشكل مهمي كه اين مسجد دارد اين است كه امكانات آن، جوابگوي سيل عاشقان حضرت مهدي(ع) نيست، زيرا استقبال زائران عزيز بيش از حدّ انتظار است و بايد با كمك‌هاي مردمي و كمك دولت جمهوري اسلامي، برنامه‌ريزي شود تا وسايل آسايش زوار محترم فراهم گردد، و همه با خاطره خوبي از اين كانون عبادت و اخلاص بازگردند.
و اما در مورد مسجد، سه نكته شايان ذكر است:
مرد صالح، پاك و با ايماني به نام حسن بن مثله جمكراني مي‌گويد: در شب 17 ماه مبارك سال 393(ق.) (بيش از يك هزار سال قبل) نصف شب، جمعي به در خانه من آمدند و مرا از خواب بيدار كردند و گفتند: «أجب الإمام المهدي صاحب الزمان(ع) فإنّه يدعوك؛ دعوت امام خود حضرت مهدي(ع) را اجابت كن، كه تو را راخوانده است».
او مي‌گويد: به خدمت حضرت رسيدم. ايشان اشاره به قطعه زميني كردند و فرمودند: اين مال ماست. مسجدي در آن بساز. سپس فرمودند: به مردم بگو اين مكان را گرامي بدارند و به آن توجه كنند.
آن‌گاه دستور دادند چهار ركعت نماز در آن بخوانند، دو ركعت نماز تحيت مسجد (با آداب مخصوص) و دو ركعت نماز كه همان نماز معروف امام زمان(ع) (با آداب مخصوص آن) است و در پايان اين جمله را فرمودند: «فمن صلّاها فكأنّما صلّي في البيت العتيق، كسي كه اين دو نماز را به جا آورد مثل اين است كه در آسمان در «بيت‌العتيق» كه محل عبادت فرشتگان است به جا آورده است».
اين حديث از كتاب تاريخ قم از كتاب مونس الحزين في معرفة الحق و اليقين كه از تأليفات مرحوم صدوق است، نقل شده است، و كه متن فارسي يا عربي آن ـ مطابق نقل صاحب الذريعه ـ در دست بسياري از بزرگان بوده است.
اين كه بعضي مي‌گويند كتابي به نام مونس الحزين در ضمن كتب مرحوم صدوق يا فلان عالم بزرگ ديگر ذكر نشده، هيچ مشكلي ايجاد نمي‌كند، زيرا هيچ‌كس از مورخان نگفته‌اند كتاب‌هاي مرحوم صدوق منحصراً فلان كتاب‌ها هستند.
بنابراين هنگامي كه عالم بزرگي از معاصران صدوق ـ يعني نويسنده تاريخ قم ـ اين كتاب را به صدوق نسبت مي‌دهد، بايد بپذيريم. اين حديث مشمول احاديث پاسخ «من بلغ» است كه در منابع معروف شيعه و اهل سنت آمده، و بزرگان فقها آن را پذيرفته‌اند، هر چند بعضي آن را كافي براي قصد ورود مي‌دانند و بعضي به قصد رجاء معتقدند (شرح اين بحث علمي را جداگانه خواهيم داد).
اعمالي كه در آن انجام مي‌شود، مركب از چهار چيز است:
الف) نماز تحيت مسجد كه مرحوم صاحب جواهر آن را در جلد نهم و يازدهم مشروحاً آورده است و طبق اين روايت، به طور كامل با هفت سوره توحيد و هفت مرتبه ذكر ركوع و سجود خوانده مي‌شود.
ب) نماز معروف حضرت ولي‌عصر(ع) با يكصد مرتبه تكرار آيه «إيّاك نعبد و إيّاك نستعين» كه انسان را به اوج عظمت توحيد مي‌رساند. همان نمازي كه علماي بزرگواري همچون علامه مجلسي، شيخ حر عاملي، كفعمي و فضل بن الحسن الطبرسي در كتاب‌هاي خود نقل كرده‌اند.
ج) تسبيح حضرت زهرا(س) كه طبق روايات، از مصاديق «ذكر كثير»ي است كه قرآن بر آن دعوت فرموده: «يا أيّها الذين آمنوا اذكروا الله ذكراً كثيراً»
عالم بزرگوار و فقيه نامدار، صاحب جواهر در جلد 10، آن را برترين اذكار و بهترين تعقيبات شمرده و روايات زيادي در فضيلت آن نقل كرده است.
د) يكصد مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد(ص) آن هم در حال سجده، همان ذكر پربركتي كه روايات متواتره درباره اهميت آن وارد شده و بعضي از بزرگان، كتاب مستقل درباره بركات صلوات بر پيامبر و اهل بيتش نوشته‌اند و نماز بدون آن نماز نيست.
آيا اين اعمال هرگاه به قصد قربت مطلقه خوانده شود، جاي بحث دارد؟! حتي جمعي از فقهاي بزرگ، فتوا داده‌اند به قصد ورود نيز مي‌توان خواند. همان‌گونه كه يكي از مراجع محترم فعلي گفتند: من حاضر بودم كه كسي از حضرت آيت‌الله العظمي بروجردي سؤال كرد، آيا مي‌توان اعمال مسجد جمكران را به قصد ورود انجام داد؟ ايشان كمي مكث كردند و فرمودند: آري، مي‌توان به قصد ورود انجام داد.
اين در حالي است كه احاطه فقهي و رجالي آن مرحوم بر كسي پويشده نيست.
آيا نبايد خدا را بر اين موهبت عظيم شكر كرد؟ آيا هيچ عقلي اجازه تضعيف اين كانون مقدس را مي‌دهد؟ آيا تضعيف اين كانون هدايت، مشروعيت دارد؟
مسئولين فرهنگي مسجد گزارش مي‌دهند كه هر سال صدها عنوان كتاب از طرف مسجد (مجموعاً حدود يك ميليون نسخه) چاپ و به بهاي ارزان در اختيار علاقه‌مندان به اسلام و عاشقان حضرت مهدي(ع) مخصوصاً جوانان گذارده مي‌شود و اين هنوز اول راه است!
ما هم با استفاده از اين فرصت، در نظر داريم يكي از مهم‌ترين مراكز شيعه‌شناسي را به خواست خدا و با عنايت حضرت مهدي(،) در كنار اين كانون مقدس به وجود آوريم كه مقدمات آن فراهم شده است.
آيا مجموع اين مسائل به نفع جهان تشيع نيست؟
در پايان خالص‌ترين درود ما نثار آقايي باد كه دستور نخستين را براي بناي اين مسجد عظيم داد كه به مصداق «كشجرة طيبةٍ اصلها ثابتٌ و فرعها في السماء تؤتي أكلها كلّ حينٍ بإذن ربّها» هر كس در هر زمان مي‌تواند از ميوه‌هاي معنوي آن بهره‌مند گردد و درود بر رهروان راهش.
متن استفتاء و پاسخ مشروح معظم‌له كه در زير آمده است، تقديم مي‌گردد:
سؤال: حضرت عالي سابقاً در معرفي مسجد جمكران مطالب ارزنده‌اي فرموده‌ايد، خيل عاشقان امام زمان(ع)، مصرانه درخواست دارند، معرفي جامع‌تر و بيشتري درباره اين كانون بزرگ ديني بفرماييد تا هرگونه ابهام و وسوسه ناآگاهان را برطرف سازد.
جواب: لازم مي‌دانم قبل از ورود به اصل بحث مقدمه كوتاهي عرض كنم و آن اين كه مسجد جمكران از مواهب الهي بر جهان شيعي است. كانوني است بسيار مبارك كه عاشقان حضرت مهدي(ع) مخصوصاً جوانان پاكباز را از دور و نزديك به سوي خود جذب كرده و مي‌كند. هنگامي كه به اين خانه خدا توبه‌كنان و ثناگويان وارد مي‌شوند، همه چيز را جز خدا و وليّ او يعني حضرت مهدي(ع) فراموش مي‌كنند.
مشاهده حالات اين جوانان به هنگام راز و نياز خالصانه با خدا و حجت او در اين مكان مقدس، انسان را به ياد زوار خانه خدا در سرزمين عرفات مي‌اندازد كه با كوله‌باري از اندوه و غم به آنجا مي‌آيند و باصفا، پاكي، اميد و عشق به زندگي باز مي‌گردند.
ما به بعضي از رؤساي محترم دانشگاه‌ها پيشنهاد كرديم در اين جا زائر سراي عيظم بسازند و در شب‌هاي جمعه يا چهارشنبه، اساتيد دانشگاه و دانشجويان عزيز را به نوبت اين جا بياورند. مطمئن باشيد در برابر سيل تهاجم فرهنگي دشمن آن‌ها را بميه مي‌كند. به هر حال مسجد جمكران اين استعداد را دارد كه تبديل به يك قطب فرهنگي فعال براي خنثي كردن شبيخون فرهنگي دشمنان اسلام و اهل بيت(ع) مخصوصاً براي جوانان گردد، علاوه بر بركات مادي و معنوي كه زائران پيوسته از آن مي‌گيرند.
تنها مشكل مهمي كه اين مسجد دارد اين است كه امكانات آن، جوابگوي سيل عاشقان حضرت مهدي(ع) نيست، زيرا استقبال زائران عزيز بيش از حدّ انتظار است و بايد با كمك‌هاي مردمي و كمك دولت جمهوري اسلامي، برنامه‌ريزي شود تا وسايل آسايش زوار محترم فراهم گردد، و همه با خاطره خوبي از اين كانون عبادت و اخلاص بازگردند.
و اما در مورد مسجد، سه نكته شايان ذكر است:
1. از نظر علمي و تاريخي
برخلاف آنچه بعضي از ناآگاهان مي‌پندارند، استناد بناي اين مسجد به امر حضرت صاحب‌الامر(ع) مربوط به يك «خواب» نيست، بلكه بيان دستور صريحي در حالت بيداري است.مرد صالح، پاك و با ايماني به نام حسن بن مثله جمكراني مي‌گويد: در شب 17 ماه مبارك سال 393(ق.) (بيش از يك هزار سال قبل) نصف شب، جمعي به در خانه من آمدند و مرا از خواب بيدار كردند و گفتند: «أجب الإمام المهدي صاحب الزمان(ع) فإنّه يدعوك؛ دعوت امام خود حضرت مهدي(ع) را اجابت كن، كه تو را راخوانده است».
او مي‌گويد: به خدمت حضرت رسيدم. ايشان اشاره به قطعه زميني كردند و فرمودند: اين مال ماست. مسجدي در آن بساز. سپس فرمودند: به مردم بگو اين مكان را گرامي بدارند و به آن توجه كنند.
آن‌گاه دستور دادند چهار ركعت نماز در آن بخوانند، دو ركعت نماز تحيت مسجد (با آداب مخصوص) و دو ركعت نماز كه همان نماز معروف امام زمان(ع) (با آداب مخصوص آن) است و در پايان اين جمله را فرمودند: «فمن صلّاها فكأنّما صلّي في البيت العتيق، كسي كه اين دو نماز را به جا آورد مثل اين است كه در آسمان در «بيت‌العتيق» كه محل عبادت فرشتگان است به جا آورده است».
اين حديث از كتاب تاريخ قم از كتاب مونس الحزين في معرفة الحق و اليقين كه از تأليفات مرحوم صدوق است، نقل شده است، و كه متن فارسي يا عربي آن ـ مطابق نقل صاحب الذريعه ـ در دست بسياري از بزرگان بوده است.
اين كه بعضي مي‌گويند كتابي به نام مونس الحزين در ضمن كتب مرحوم صدوق يا فلان عالم بزرگ ديگر ذكر نشده، هيچ مشكلي ايجاد نمي‌كند، زيرا هيچ‌كس از مورخان نگفته‌اند كتاب‌هاي مرحوم صدوق منحصراً فلان كتاب‌ها هستند.
بنابراين هنگامي كه عالم بزرگي از معاصران صدوق ـ يعني نويسنده تاريخ قم ـ اين كتاب را به صدوق نسبت مي‌دهد، بايد بپذيريم. اين حديث مشمول احاديث پاسخ «من بلغ» است كه در منابع معروف شيعه و اهل سنت آمده، و بزرگان فقها آن را پذيرفته‌اند، هر چند بعضي آن را كافي براي قصد ورود مي‌دانند و بعضي به قصد رجاء معتقدند (شرح اين بحث علمي را جداگانه خواهيم داد).
2. از نظر محتوا
قطع نظر از اين روايت نوراني، اين مسجد بي‌شك يكي از مساجد باشكوه و پرارزش است.اعمالي كه در آن انجام مي‌شود، مركب از چهار چيز است:
الف) نماز تحيت مسجد كه مرحوم صاحب جواهر آن را در جلد نهم و يازدهم مشروحاً آورده است و طبق اين روايت، به طور كامل با هفت سوره توحيد و هفت مرتبه ذكر ركوع و سجود خوانده مي‌شود.
ب) نماز معروف حضرت ولي‌عصر(ع) با يكصد مرتبه تكرار آيه «إيّاك نعبد و إيّاك نستعين» كه انسان را به اوج عظمت توحيد مي‌رساند. همان نمازي كه علماي بزرگواري همچون علامه مجلسي، شيخ حر عاملي، كفعمي و فضل بن الحسن الطبرسي در كتاب‌هاي خود نقل كرده‌اند.
ج) تسبيح حضرت زهرا(س) كه طبق روايات، از مصاديق «ذكر كثير»ي است كه قرآن بر آن دعوت فرموده: «يا أيّها الذين آمنوا اذكروا الله ذكراً كثيراً»
عالم بزرگوار و فقيه نامدار، صاحب جواهر در جلد 10، آن را برترين اذكار و بهترين تعقيبات شمرده و روايات زيادي در فضيلت آن نقل كرده است.
د) يكصد مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد(ص) آن هم در حال سجده، همان ذكر پربركتي كه روايات متواتره درباره اهميت آن وارد شده و بعضي از بزرگان، كتاب مستقل درباره بركات صلوات بر پيامبر و اهل بيتش نوشته‌اند و نماز بدون آن نماز نيست.
آيا اين اعمال هرگاه به قصد قربت مطلقه خوانده شود، جاي بحث دارد؟! حتي جمعي از فقهاي بزرگ، فتوا داده‌اند به قصد ورود نيز مي‌توان خواند. همان‌گونه كه يكي از مراجع محترم فعلي گفتند: من حاضر بودم كه كسي از حضرت آيت‌الله العظمي بروجردي سؤال كرد، آيا مي‌توان اعمال مسجد جمكران را به قصد ورود انجام داد؟ ايشان كمي مكث كردند و فرمودند: آري، مي‌توان به قصد ورود انجام داد.
اين در حالي است كه احاطه فقهي و رجالي آن مرحوم بر كسي پويشده نيست.
3. از نظر فرهنگي
مردم جهان از پيروان هر مذهب و مسلكي مي‌كوشند عده‌اي را هر چند يكصد نفر باشند، دور خود جمع كنند و مذهب خود را تبليغ كنند. در حالي كه مسجد جمكران هر سال حدود چهارده ميليون نفر را به طور طبيعي به سوي خود جذب مي‌كند و زمينه را براي هرگونه كار فرهنگي فراهم مي‌سازد.آيا نبايد خدا را بر اين موهبت عظيم شكر كرد؟ آيا هيچ عقلي اجازه تضعيف اين كانون مقدس را مي‌دهد؟ آيا تضعيف اين كانون هدايت، مشروعيت دارد؟
مسئولين فرهنگي مسجد گزارش مي‌دهند كه هر سال صدها عنوان كتاب از طرف مسجد (مجموعاً حدود يك ميليون نسخه) چاپ و به بهاي ارزان در اختيار علاقه‌مندان به اسلام و عاشقان حضرت مهدي(ع) مخصوصاً جوانان گذارده مي‌شود و اين هنوز اول راه است!
ما هم با استفاده از اين فرصت، در نظر داريم يكي از مهم‌ترين مراكز شيعه‌شناسي را به خواست خدا و با عنايت حضرت مهدي(،) در كنار اين كانون مقدس به وجود آوريم كه مقدمات آن فراهم شده است.
آيا مجموع اين مسائل به نفع جهان تشيع نيست؟
مبارزه با مسائل خرافي
آري! ممكن است بعضي از عوام به سبب ناآگاهي، بعضي از مسائل خرافي را در كنار اين كانون مقدس ترويج كنند، كه به يقين بايد مراقب آن بود. مراجع تقليد و مسئولان محترم مسجد مراقب اين امور بوده و هستند تا بهانه‌اي به دست هيچ كس نيفتد.در پايان خالص‌ترين درود ما نثار آقايي باد كه دستور نخستين را براي بناي اين مسجد عظيم داد كه به مصداق «كشجرة طيبةٍ اصلها ثابتٌ و فرعها في السماء تؤتي أكلها كلّ حينٍ بإذن ربّها» هر كس در هر زمان مي‌تواند از ميوه‌هاي معنوي آن بهره‌مند گردد و درود بر رهروان راهش.
