نویسنده: راضیه محمدزاده

تصمیم به ازدواج

وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ. (1)
و از نشانه‌های او این است که برای شما از خودتان جفت‌هایی آفرید تا بدا‌ن‌ها آرام گیرید و میانتان دوستی و مهربانی نهاد. همانا در این‌ها نشانه‌هایی است برای مردمی که می‌اندیشند.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه و آله و سلم) فرموده‌اند:
النِّکاحُ سُنَّتی، فَمَن رَغِبَ عَن سُنَّتی فَلَیسَ مِنّی. (2)
ازدواج سنت من است، پس هر که از سنّت من روی گرداند از من نیست.
ازدواج غالباً خروج از خود است. حصار «من» را در هم می‌شکند و «او» را مطرح می‌کند. در بعد فردی، ازدواج باعث تهذیب نفس و شکوفایی ابعاد مختلف وجود انسانی است. در بعد اجتماعی، ازدواج نجات دهنده‌ی جامعه از انواع آلودگی و انحراف است. با ترویج ازدواج باید به داد جامعه رسید تا طهارت و قداستش به شدّت حفظ شود. با زمینه‌ی پاکی، طهارت و قداستی که خصوصاً در وجود جوانان موجود است، می‌توان ارزش‌های متعالی را در وجود جوان و در پی‌آن در جامعه جاری کرد، والّا در بستر آلوده که انسان سازی ممکن نیست. اسلام به امر ازدواج و تسهیل آن در جامعه تأکید فراوانی دارد و اهداف والایی را بر ازدواج مترتب می‌داند که از جمله‌ی آن‌ها این اهداف است:
1. اطاعت از دستور حق
2. پیروی از روش انبیا
3. تکمیل دین
4. رسیدن به سکون، آرامش نسبی و وصول به محبتی خالص
5. تکمیل و تکامل هر یک از دو طرف
6. بقای نسل
7. تربیت الهی و ملکوتی فرزند
8. ارضای گرایش‌های غریزی
9. تأمین سعادت هسمر
10. و بالاخره یافتن این امکان که بنده‌ای خالص برای پروردگار باشد.
برای رسیدن به تمامی این اهداف، ازدواج باید به همان صورتی انجام گیرند که اسلام سفارش نموده است. اسلام برای تمام مراحل ازدواج برنامه ارائه نموده است. از دعاها و ملاک‌های انتخاب همسر گرفته تا مراسم ازدواج و مهریه و آیین همسرداری و ...

1. دعا کردن

امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «کسی که قصد ازدواج و تشکیل خانواده دارد، لازم است خود را در پناه خدا قرار دهد، دو رکعت نماز بگزارد، حمد و ثنای خدا بگوید و این چنین دعا کند: «اللهُم انّی اُرید اَن اتزوّج فَقدرلی من النِساء عضهن فَرجاً وَاحفظهن لی فی نَفسِها ومالی واوسعهن رِزقاً واعظَمهُن بَرکة وقدرلی ولداً طیباً تجعله خلفاً صالحاً فی حیوتی و بعد موتی.
خداوندا! من تصمیم به ازدواج و تشکیل خانواده گرفته‌ام. همسری نصیبم گردان که از لحاظ جسم و اخلاق نیکوترین باشد. دامنی پاک و بی‌آلایش داشته، حیثیت وجود خود، مال و دارایی مرا نگه‌دار باشد. از نظر رزق، فراخ روزی و از نظر برکت فزاینده‌تر باشد.
خداوند! از او برای من فرزندی پاک سرشت مقدر فرما. فرزندی که برای من در طول حیات و پس از مرگ خلفی شایسته باشد. (3)

2. ملاک برای انتخاب

از آن جایی که هدف اصلی و غایی از ازدواج در فرهنگ و ارزش‌های اسلامی و مبانی روان شناختی همسری، نیل به «آرامش» است و مسایلی هم چون از تنهایی به در آمدن، تشکیل خانواده‌های مستقل، ارضای غرایز طبیعی و فرزند آوری از نتایج قهری ازدواج است و نه هدف اصلی، باید معیارهای انتخاب همسر به گونه‌ای باشد که ما را به هدفی که قرآن در امر ازدواج بیان می‌دارد – که همانا استقرار در ساحل آرامش است – نایل گرداند. لتسکنوا الیها «آرامش درون» گران‌قدرترین موهبت الهی است. سعادت و خوشبختی واقعی در گرو برخورداری از این موهبت عرشی است.
پس بهترین زوج و مطلوب‌ترین همسر، کسی می‌تواند باشد که وجود و حضورش بیش از همه آرامشگر جان باشد. از این رو در معیارهای انتخاب همسر باید این مهم به عنوان اصلی‌ترین شاخص و فطری‌ترین معیار همیشه مدنظر باشد. (4) چرا که اگر انتخاب همسر با توجه به معیارهای طرح شده از ناحیه‌ی شریعت صورت پذیرت حاصلی جز این آرامش نخواهد بود.
بنابراین با توجه به روایات، این اصول کلی در انتخاب همسر باید مورد توجه قرار گیرد:
توجه به خانواده، ایمان و تقوا (کفویت)، اخلاق، رشد و آگاهی، تناسب سنی و جسمی.
البته لازم به ذکر است آنچه در امر ازدواج مهم است توجه به کفویت است که در مورد زن و مرد می‌بایست در نظر گرفته شود.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه و آله و سلم) فرمودند:
النکحوا الأکفاء و انکحُوا مِنهُم واختاروا لنطفتکم. (5)
زمینه ازدواج هم کفوها را فراهم کنید، و آنان را برای به وجود آمدن فرزندان شایسته به عقد خود درآورید.
و نیز فرمودند:
المؤمن کُفو مؤمن. (6)
ثبات در ویژگی‌های اخلاقی و شخصیت، از عواملی است که در ازدواج نقش مهمی دارد.

اهم عوامل توفیق و حفظ زناشویی:

1.حوصله و بردباری، 2. صداقت، 3. خلوص، 4. مهربانی، 5. از خود گذشتگی، 6. صمیمیت، 7. اعتماد و اطمینان، 8. نظم و انضباط، 9. همکاری، 10. سازگاری، 11. تعهد، 12. سخاوت، 13. وفاداری، 14. احساس مسئولیت، 15. مودّت و حسن تفاهم، 16. انعطاف پذیری (7)
جهت روشن شدن این اصول در شرایط انتخاب همسر بیان را جزیی‌تر خواهیم نمود.

و امّا شرایط اختصاصی برای مردان:

1. در جنبه‌ی مذهب:

امام حسن عسگری (علیه السلام): دختران خود را به مردم باتقوا دهید، زیرا اگر دوستش داشته باشد احترامش می‌کند و اگر دشمنش بدارد بر وی ستم نخواهد کرد. (8)

2. از لحاظ اخلاق:

امام جواد (علیه السلام) وقتی خواستگاری به نزدتان آمد که دین‌داری و اخلاق او برایتان رضایت بخش است به ازدواج با او اقدام کنید. اگر نکنید انحراف و فسادی در زمین روی خواهد آمد. (9)
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: اگر مردی بداخلاق است به او زن ندهید.
به چند طایفه دختر ندهید:
شوهر دادن دختر به کسی که پایبند به دین و فرایض الهی و عقاید حقه نیست و به تعبیر قرآن فاسق است، جایز نیست.
شوهر دادن دختر به مرد بداخلاق که آلوده به کبر، فخر، حسادت، حرص، طمع، بخل و بدزبانی است، ممنوع می‌باشد. (10)
شوهر دادن دختر به مرد نادان و سفیه و کم عقل که قدرت اراده‌ی زندگی را ندارد و برای زن چیزی جز مشکل به وجود نمی‌آورد، کاری خلاف شرع و دور از انسانیّت است.
شوهر دادن دختر به مرد شراب‌خوار و آن پلید و پستی که از حرام الهی خودداری نمی‌کند اکیداً ممنوع است. (11)

شرایط اختصاصی برای زنان

1. از لحاظ خانواده:

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: از گیاه سبزی که در کنار مزبله‌ها می‌روید پرهیزید. پرسیدند. منظور چیست؟ فرمودند: منظور از آن دختر زیبارویی است که در خانواده‌ی بد به دنیا آمده و پرورش یافته باشد. (12)

2. از جنبه‌ی ایمانی و اعتقادی:

زن را برای مال و جمال انتخاب نکنید، مال او موجب نابودی و جمالش مایه‌ی تباهی است. در ازدواج دین را ملاک قرار دهید. (13)

3. در جنبه‌ی اخلاقی:

قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه و آله و سلم): ما استفاد المؤمن بَعد تَقوی الله عَزَّ وَجَلّ خیراً له مِن زوجَة صالحة. (14)
مؤمن بعد از تقوای خدای عزّ وجل، بهره‌ای بهتر از زن شایسته نبرده است. بهترین متاع دنیا زن شایسته است. (15)
از خوشبختی مرد داشتن زن شایسته است. (16)

4. از لحاظ فکری، ذهنی، جسمی، سنی، دوشیزگی، زایا بودن.

روایت: از ازدواج با زن احمق بپرهیزید. زیرا مصاحبت با او غم‌انگیز و گرفتاری زاست و فرزندی که از او به وجود آید، در جنبه‌ی روانی تباه شده است.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه و آله‌وسلم) فرمودند:
اَلا اُخبِرُکُم بشرار نسائکم؟ الذلیلةُ فی اهلها، العزیزةُ مَعَ بَعلها، العَقیمُ الحُقودُ، الَّتی تتَوَرّعُ عَن قَبیحٍ، المُتُبَرِجَةُ اِذا غابَ عَنها بَعلُها، الحِصانُ مَعَهُ اِذا حَضَرَ، لا تَسمَعُ قَولُهُ، وَلا تَطیعُ اَمرُهُ، وَ اِذا خَلی بِها تَمَنَّعت کَما تَمَنَّعَ الصَّعبَةُ عِندَ رُکوبِهِا وَلا تَقبَلُ مِنهُ عُذراً، وَلا تَغفِرُ لَهُ ذنباً.
بدترین زنانتان را معرفی نکنم؟ آن که در فامیلش پست و بی‌مقدار، و نسبت به شوهرش فخر فروش، نازا، کینه‌توز، از کار زشت روی نگرداند و در غیاب شوهر خود را زینت دهد و در حضور وی بی‌پیرایه باشد، از شوهر اطاعت نکند، فرمانش را نپذیرد، در خلوت نسبت به خواسته‌ی شوهر تمکین نکند، عذر شوهر را نپذیرد و از خطایش درنگذرد. (17)
البته لازم به ذکر است که این احادیث در فصل بعد توضیح و تحلیل داده می‌شود.

راه کار عملی:

اسلام بدنبال راه کارهای عملی است و اینک به یک نمونه‌ی زیبا از زندگی معصومین (علیهم السلام) اشاره می‌کنیم تا انتخاب ملاک‌ها را در زندگی آنان ببینیم.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه و آله‌وسلم) در شب عروسی سخنانی به حضرت علی (علیه السلام) و فاطمه (علیهاالسلام) فرمودند، از جمله:
یا علی با همسرت با لطف و مدارا رفتار کن که او پاره‌‌ی تن من است، هر که او را بیازارد، مرا آزرده است.
سپس فرمود: شما را به خدا می‌سپارم. بعد دست فاطمه (علیهاالسلام) را در دست علی (علیه السلام) نهاد و فرمود: یا علی! خدا قدم این دختر پیامبر (صلی‌الله‌علیه و آله‌وسلم) را برای تو مبارک کند، یا علی! فاطمه خوب زوجه‌ای است. ای فاطمه! علی خوب شوهری است.
بار خدایا این دخترم محبوب‌ترین خلق است نزد من. پروردگارا این علی برادر من است که نزد من محبوب‌ترین مخلوق است.
بار خدایا این علی را ولی و مطیع خود قرار بده و اهل و عیالش را برایش مبارک بگردان. برکت و رحمت خدا که پسندیده و با عظمت است بر شما اهل بیت باد.
سپس خطاب به فاطمه (علیهاالسلام) فرمودند:
تو ای فاطمه برای تو همتا و شأنی بسان علی (علیه السلام) خداوند نیافریده است. دخترم به سخنان مردم گوش فرا مده و از فقر همسرت نگران مباش که اگر فقر برای دیگران مایه‌ی سرشکستگی باشد، برای خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه و آله‌وسلم) فخر است. دخترم پدرت اگر می‌‌خواست می‌توانست گنج‌های زمین را مالک شود امّا او خشنودی خدا را اختیار کرد.
دخترم اگر آنچه پدرت می‌داند می‌دانستی، دنیا در دیده‌ات زشت می‌نمود.
من درباره‌ی تو کوتاهی نکردم، تو را به بهترین فرد خاندان خود شوهر داده‌‌ام، شوهرت بزرگ دنیا و آخرت است.
خدایا فاطمه از من است و من از اویم. خدایا او را از هر ناپاکی برکنار بدار. در پناه خدا به خانه‌ی خود بروید.
و در زمان دیگری پیامبر (صلی‌الله‌علیه و آله‌وسلم) به فاطمه (علیهاالسلام) فرمودند: خدای علیم توجهی به زمین کرد و شوهر تو را انتخاب نمود، آن گاه به من وحی کرد تا تو را به نکاح او درآورم.
ای فاطمه! آیا نمی‌دانی خدا تو را گرامی داشته، زیرا تو را برای علی انتخاب نموده که از لحاظ اسلام آوردن اول و از نظر حلم اعظم و از جهت علم اکثر و اعلم از همه است.
و باز فرمود: ای فاطمه علی‌بن ابی طالب دارای هشت خصلت است:
1.به خدا ایمان دارد
2. دارای علم است
3. دارای حکمت می‌باشد
4. زوجه‌ای مثل تو دارد
5. دو فرزند مثل حسن و حسین دارد
7. نهی از منکر می‌کند
8. طبق قرآن قضاوت می‌‌نماید (18)
پس می‌بینیم فاطمه (علیهاالسلام) ازدواجی دارد آگاهانه و هدفدار، گزینش شده و اندیشیده که بنایش استوار است بر اتکای به ایمان و اخلاق و نشانگر صفات عالی انسانی.
«مرد و زن همتای هم و یا به زبان عادی و جاری همسرند، یعنی هم شأن و هم رتبه، چیزی که در اسلام از آن به کفویت و همتایی یاد شده است.
کفویت یعنی زن و مرد در شأنی باشند که بتوانند همسر، هم‌شأن و هم تای یکدیگر باشند، زبان و منطق هم را بفهمند و در بُعد اعتقادی مثل هم باشند و چون دو بال، هم قدرت و هم توان باشند.» (19)
قال الصادق (علیه السلام):
لَولا انَّ امیرالمؤمِنین (علیه السلام) تَزوّجها، لِما کانَ لَها کُفو إلی یُومِ القیامَة عَلی الأرضِ فَمَن دُونه.
امام صادق (علیه السلام) فرموده‌اند: اگر خدا حضرت علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) را خلق نمی‌کرد در تمام روی زمین کفو و همسری برای فاطمه زهرا (علیهاالسلام) پیدا نمی‌شد. (20)

3- مشاوره کردن

مشاوره در هر امری ضروری است ولی در مورد ازدواج به علت اهمیت موضوع، مشاوره ضرورت بیشتری دارد. به همین علت کمتر کسی بدون مشورت با دیگران به انتخاب همسر و پیوند زناشویی مبادرت می‌کند. امام علی (علیه السلام) فرموده‌‌اند: به مشورت کردن تشویق شده است، چون نظر طرف مشورت خالص است و نظر مشورت کننده آمیخته به هوس می‌باشد. (21) در این مورد آنچه مهم است، انتخاب مشاور است.
امام علی (علیه السلام) فرموده‌اند: هر که با خردمندان مشورت کند، از پرتوهای خردها روشنایی گیرد. (22)
اولین و بهترین مشاوران، افراد خانواده به خصوص پدر و مادر می‌باشند. زیرا علاوه بر این که نظر خواهی از آنان خود نوعی قدرشناسی و احترام محسوب می‌شود، به دلیل تجارت آن‌ها و دل سوزیشان و هم چنین آشنایی کامل به وضعیت فرزند خویش مسلّماً بهترین راهنمایی‌ها را می‌توانند داشته باشند.
پس از آن مشورت با بزرگان فامیل به دلیل تجارتشان نیز سودمند خواهد بود. هم چنین ممکن است در بین فامیل و اطرافیان، افرادی باشند که به دلیل آشنایی با علوم روان شناسی و مشاوره و کار در زمینه‌های تربیتی و داشتن تجاربی از این دست بتوانند نظرات و پیشنهادات سودمندی ارائه دهند.
در نهایت و پیش از مشورت با این افراد و انتخاب فردی برای ازدواج، اگر هنوز تردید و دو دلی وجود داشته باشد، پسر و دختر می‌توانند به یک مشاور خانواده‌ی امین و مورد اعتماد رجوع کنند و با بررسی‌های روان شناختی و اجتماعی، تصمیم قطعی خود را بگیرند.
امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: در کار خود با کسانی مشورت کن که از خدای عزّ و جلّ می‌ترسند. (23)

پی‌نوشت‌ها:

1. سوره‌ی روم، آیه‌ی 21.
2. بحارالانوار، ج 103، ص 220.
3. حلیة المتقین، ص 65.
4. افروز، غلامعلی، مبانی روان شناختی ازدواج...، ص 31.
5. بحارالانوار، ج 100، ص 375.
6. امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌فرماید: المُؤمِنُ دأبه زهادته، وَ هَمُّهُ دیانّته، وَ عِزّهُة قَناعَتُهُ، وَ جِدُّهُ لاخِرته قد کثرت حسانُه، و عَلَّت دَرجاتُهُ، و شارَفَ خلاصُهُ وَ نَجاتُهُ. عادت و خوی مؤمن بی‌رغبتی او به امور مادی است، و همتش دینداری، و عزتش قناعت، و فعالیّتش برای آخرت است. زیاد شده خوبی‌هایش و بالا رفته درجاتش و نزدیک شده به آزادی و نجاتش. میزان الحکمة، ج اول، ص 333.
و نیز آن حضرت فرمود: المؤمن دائم الذّکر، کثیر الفکر، علی النعماء شاکر، و فی البلاء صابر. مؤمن به طور دایم و همیشگی متذکّر حقایق و به خصوص حضرت حق است، اندیشه‌اش بسیار، و شاکر تمام نعمت‌های الهی و صابر در بلا است. میزان الحکمة، ج اول، ص 334.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: المؤمن من طاب مَکسَبه و حسمت خلیقته و صحّت سریرته، و انفق الفضل من ماله، و امسک الفضل من کلامه. مؤمن کسی است که آن چه کسب می‌کند پاکیزه است و طبیعتش نیکوست، و پنهانش صحیح است، اضافه مالش را انفاق می‌کند، و از اضافه‌ی سخنش خودداری می‌نماید. بحارالانوار، ج 67، ص 293.
در رابط با ارزش مؤمن از حضرت صادق (علیه السلام) نقل شده: المؤمن اعظم حرفةً من الکعبة. احترام و حرمت مؤمن از کعبه عظیم‌تر است.میزان الحکمة، ج اول، ص 330.
7. ویژگی‌‌هایی که در امر زناشویی نقش منفی دارد:
1.خست، 2. عصبانیت، 3. دورویی، 4. دروغ، 5. پنهان کاری، 6. پرخاشگری و خشونت، 7. لجاجت، 8. خودبینی و تحقیر دیگری، 9. بی‌انضباطی، 10. وسواس و سوء ظن.
8. بحارالانوار، ج 100، ص 373.
9.همان مدرک.
10. بحارالانوار، ج 103، ص 235.
11. بحارالانوار، ج 79، ص 142.
12. بحارالانوار، ج 103، ص 232.
13. رجوع شود به شرایط انتخاب همسر، مستدرک الوسائل، قسمت نکاح، باب 13.
14. میزان الحکمة، ج 5، ص 2268.
15. میزان الحکمة، ج 5، ص 2268.
16. همان مدرک.
17. بحارالانوار، ج 100، ص 235.
18. بحارالانوار، ج 10، ص 124.
19. قائمی، علی، در مکتب فاطمه (علیهاالسلام)، ص 102.
20. بحارالانوار، ج 43، ص 10.
21. غرر الحکم، 3908.
22. همان منبع، 8634.
23. بحارالانوار، ج 75، ص 98.